Burcu Karakaş
Ege ve Akdeniz bölgelerinde orman yangınları devam ederken, yangınların iklim krizi ile münasebeti de sorgulanıyor. Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi İklim Değişikliği Koordinatörü Dr. Ümit Şahin, kuraklık ve çok sıcaklar ile iklim değişikliği içindeki temasa dikkat çekiyor. Şahin, “Yangınlarda insan tesiri, aranıyorsa, ‘Fail insan mı?’ diye soruluyorsa, fail tam da insan. Zira iklim krizinin faili insan” diyor.
Orman yangınlarında sabotaj ihtimali lisana getirilirken, birden çok yerde tıpkı anda yangın çıkma ihtimalinin az olduğu tezi da gündeme geliyor. Bu çerçevede iklim değişikliğinin orman yangınlarına tesiri konusunda ne düşünüyorsunuz?
Bir ormandaki bitki örtüsü ne kadar kuruysa ne kadar uzun müddettir çok sıcaklara maruz kalıyorsa, yanma mümkünlüğü o kadar artar. İklim kriziyle olan ilişkiyi da tam buradan kuruyoruz. Son senelerda mega orman yangınları denen yangınlar yaşadık. Bu yangınlar aslında bir pattern oluşturuyor. Örneğin, 2019-2020 orman yangını döneminde Avustralya ormanlarının neredeyse yüzde 15’i yandı. Kaliforniya geçen sene tüm vakit içinderın en büyük yangınlarını yaşadı. Sibirya’da 2020’de yüzlerce orman yangını çıktı. Ki Sibirya soğuk ve orman yangınlarının fazlaca fazla görülmediği bir alan. Biraz daha geriye gidelim: İklim krizinin niye olduğu ve çeşitli çalışmalarla kanıtlanmış en kıymetli yangınlardan biri, 2010’da Rusya’da yaşandı. Bir hafta içerisinde 600 farklı yerde orman yangını çıkmıştı. Kış ve bahar aylarında uzun süren bir kuraklık oluyor ve bitki örtüsü kuruyor. Arkasından yaz aylarında büyük bir sıcak dalgası geliyor. Sıcaklıklar 35-40 derecelere, hatta üstüne çıkıyor. Türkiye’de şu an Akdeniz bölgesinde 40 derecenin üstünde sıcaklıklar sürüyor. Bir noktaya geldikten daha sonra birebir anda ve birebir bölgede, Türkiye’de de şu anda daima tıpkı bölgede yangınlar çıkıyor, epeyce sayıda yangın güya birisi kıvılcımı tutuşturmuş üzere çıkmaya başlıyor. Lakin bu, kasıtlı yangın çıkarma gereği olan bir şey değil. Bunun tek sebebi iklim krizinin yarattığı yangınlara uygun koşullar.
“Bu sıcak ve kuraklıkta orman yangınlarını enteresan bir şey üzere düşünmek hata”
Yalnızca Türkiye değil, öbür Akdeniz ülkeleri de orman yangınlarıyla karşı karşıya… Bu durum, bölgeye dair bize ne söylüyor?
aslına bakarsan Türkiye’de hiç bir vakit tek başına orman yangını çıkmaz. Geçen sene gibisi kundaklama tezlerinin olduğu Hatay orman yangınlarını hatırlayın. Hatay’da ormanlar yanarken tıpkı anda Suriye’de de hayli sayıda orman yanıyordu. Şu anda tıpkı biçimde Türkiye’de Akdeniz bölgesinde ve Ege’nin güneyinde ormanlar yanıyor, Avrupa’da da Akdeniz havzasında ormanlar yanıyor. Farklı sebepler aramanın gerekli olmadığını düşünüyorum. Aslında tam aksine, şayet insan tesiri aranıyorsa, “Fail insan mı?” diye soruluyorsa, fail tam da insan. Zira iklim krizinin faili insan. İklim krizini bu hale getiren, fosil yakıtları hiç durmadan yakmaya devam eden insan. İklimi biz değiştiriyoruz lakin iklim krizi hiç yokmuş üzere yaşamaya devam ediyoruz. Uzun uzaklıklı seyahatler devam ediyor, herkes otomobil kullanmaya devam ediyor. Orman yangınlarıyla epey irtibatlı bir biçimde ormanlık alanların içlerinde yapılan otellerde, sitelerde, tatil yerlerinde beşerler yaşamaya devam ediyor. İnsan tesiri tam da burada. Kıvılcımı çıkaracak olan insan ormanlarla iç içe yaşıyor. İstanbul’da da bu biçimde. Kuzey Ormanları, Belgrad Ormanları delik deşik olmuş durumda. Her tarafta yerleşim yerleri var. Ege ve Akdeniz’de de birebir biçimde. Araştırmalar Türkiye’de orman yangınlarının yüzde 80’inden çoksının insan tesiriyle çıktığını gösteriyor. Yanlış imar kararları, yanlış turizm siyasetleri, bunların hepsi epeyce kıymetli. Bütün bunlar varken bu sıcakta ve kuraklıkta orman yangınlarını güya fazlaca enteresan bir şeymiş üzere düşünmek kusur bence.
İklim krizinin niye olduğu, orman yangınlarının çıkmasına da niye olan kuraklığın önüne geçmek mümkün mü?
Dünyada yıllardır iklim krizi ile seller, orman yangınları, kasırgalar içindeki temas tartışılır. İklim değişikliği bu felaketlerin görülme mümkünlüğünü kat kat artırıyor. Şayet bunu araştırmak isterseniz, bu mümkün. Bunlara “atıf çalışmaları” deniyor. Uzun yıllardır iklim bilimciler tek tek felaketleri “İklim değişikliği olmasaydı olabilir miydi?” sorusunu sorarak araştırıyorlar. Bunların en sonuncusu geçen ay Kanada’nın Pasifik kıyılarında yaşanan, yüzlerce insanın öldüğü büyük sıcak dalgasıyla ilgili yapıldı. İnsan eliyle sıcaklıklar artırılmasaydı Kanada’nın bu bölgesinde bu biçimde bir olay olabilir miydi diye araştırdılar ve iklim değişikliği olmasaydı bu durumun olmasının imkânsız olduğunu buldular. Bir bütün olarak iklim krizi, sıcaklıkların çok artması ve kuraklıklar bu felaketlerin şiddetini, sıklığını ve yarattığı yıkımı artırıyor. Türkiye’deki yangınlar, kuraklık ve çok sıcağın birleşmesiyle ortaya çıkıyor. Türkiye’de kuraklık olmasını engelleyebilir misiniz? Şayet iklim değişikliği ile çaba etmezseniz engelleyemezsiniz. Yani siz iklim değişikliği ile çaba etmeyip bir yandan fosil yakıt temelli siyasetlerinizi tıpkı biçimde sürdüreceksiniz, sıcaklıkları denetim altına almak için emisyonları sıfırlamaya yönelik siyasetler yürütmeyeceksiniz, daha sonrasında da “Kuraklık olmasın” ya da “Kuraklığı öbür türlü engelleyelim” diyeceksiniz. Bunun imkânı yok.
Orman yangınları açısından kısa ve uzun vadede öngörünüz nedir? Artık her yaz tıpkı felaketle karşı karşıya mı kalınacak?
Her yaz denemez zira burada muhakkak bir doğal değişkenlik var. İklim değişikliği hızlanarak devam ediyor fakat bunun tesirleri bir sene daha fazla olur, bir sene daha az olur. Lakin şayet uzun erimde eğilime bakarsanız, orman yangınları, kuraklık ve sıcaklıklar önümüzdeki 10 yıl içerisinde bugünkünden hayli daha fazla olacak. İklim değişikliğini durdurmak, bununla uğraş etmek imkansızmış üzere düşünmemek lazım. Bugün dünyada iklim değişikliğiyle gayretin ileri bir basamağına geldik sayılabilir. Zira fosil yakıtları büsbütün bırakmak için her türlü teknoloji, para elimizde var. ötürüsıyla bunu yapmamak, yalnızca siyasi bir karar. Siz iktisat siyasetlerinizi değiştirmek istemiyorsunuz, bir yandan da ormanlar yanmasın istiyorsunuz. Bu, atmosferle pazarlık etmek üzere bir şeydir. Tabiatla pazarlık edemezsiniz. Fizik kanunlarıyla pazarlık edemezsiniz. Artı, bu kadar süratli değişen iklime adapte de olunmaz. Türkiye üzere iklim değişikliği ile uğraş konusunda pek bir şey yapmaya niyeti olmayan ülkeler daha fazlaca ahenk siyasetlerini ön plana çıkartırlar. Yapılması gereken birinci şey, iklim değişikliği ile gayret etmek.
“Aşırı sıcakların halk sıhhati sorunu olduğunu idrak edemedik”
bununla birlikte bir halk sıhhati uzmanı olarak, başta orman yangınları olmak üzere iklim krizinin sıhhat açısından sonuçları konusunda neler söyleyebilirsiniz?
Çok sıcakların ve orman yangınlarının sıhhat üzerine tesiri iç içe geçiyor. Türkiye’de biz çabucak hemen maalesef sıcak dalgalarının bir halk sıhhati sorunu olduğu gerçeğini idrak edemedik. Ne hükümet ne lokal idareler ne de sıhhat otoriteleri çok sıcakların önemli bir sıhhat sorunu olduğunu kabul ediyor. İstanbul’da haftaya bir sıcak dalgası yaşanacak ancak bunun kaç kişinin ölmesine niye olacağını sıklıkla bilmeyeceğiz zira kimse hesaplamayacak. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ndeki halk sıhhati kısmındaki arkadaşlarımızla yaptığımız bir çalışma vardı. İstanbul’da 2014-2015-2016 senelerında yaşanan üç büyük sıcak dalgasında 419 kişinin öldüğünü hesapladık. Bu sayı, öbür iklim felaketleriyle karşılaştırıldığında devasa yükseklikte bir sayıdır. Biz Türkiye’de bir araştırma sistemi olmadığı için her sene kaç kişinin sıcaklardan öldüğünü bilmiyoruz. Misal biçimde, orman yangınlarının yarattığı partikül yani hava kirliliğinin ne üzere bir sıhhat tesirine yol açtığını da hesaplamıyoruz.
Ege ve Akdeniz bölgelerinde orman yangınları devam ederken, yangınların iklim krizi ile münasebeti de sorgulanıyor. Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi İklim Değişikliği Koordinatörü Dr. Ümit Şahin, kuraklık ve çok sıcaklar ile iklim değişikliği içindeki temasa dikkat çekiyor. Şahin, “Yangınlarda insan tesiri, aranıyorsa, ‘Fail insan mı?’ diye soruluyorsa, fail tam da insan. Zira iklim krizinin faili insan” diyor.
Orman yangınlarında sabotaj ihtimali lisana getirilirken, birden çok yerde tıpkı anda yangın çıkma ihtimalinin az olduğu tezi da gündeme geliyor. Bu çerçevede iklim değişikliğinin orman yangınlarına tesiri konusunda ne düşünüyorsunuz?
Bir ormandaki bitki örtüsü ne kadar kuruysa ne kadar uzun müddettir çok sıcaklara maruz kalıyorsa, yanma mümkünlüğü o kadar artar. İklim kriziyle olan ilişkiyi da tam buradan kuruyoruz. Son senelerda mega orman yangınları denen yangınlar yaşadık. Bu yangınlar aslında bir pattern oluşturuyor. Örneğin, 2019-2020 orman yangını döneminde Avustralya ormanlarının neredeyse yüzde 15’i yandı. Kaliforniya geçen sene tüm vakit içinderın en büyük yangınlarını yaşadı. Sibirya’da 2020’de yüzlerce orman yangını çıktı. Ki Sibirya soğuk ve orman yangınlarının fazlaca fazla görülmediği bir alan. Biraz daha geriye gidelim: İklim krizinin niye olduğu ve çeşitli çalışmalarla kanıtlanmış en kıymetli yangınlardan biri, 2010’da Rusya’da yaşandı. Bir hafta içerisinde 600 farklı yerde orman yangını çıkmıştı. Kış ve bahar aylarında uzun süren bir kuraklık oluyor ve bitki örtüsü kuruyor. Arkasından yaz aylarında büyük bir sıcak dalgası geliyor. Sıcaklıklar 35-40 derecelere, hatta üstüne çıkıyor. Türkiye’de şu an Akdeniz bölgesinde 40 derecenin üstünde sıcaklıklar sürüyor. Bir noktaya geldikten daha sonra birebir anda ve birebir bölgede, Türkiye’de de şu anda daima tıpkı bölgede yangınlar çıkıyor, epeyce sayıda yangın güya birisi kıvılcımı tutuşturmuş üzere çıkmaya başlıyor. Lakin bu, kasıtlı yangın çıkarma gereği olan bir şey değil. Bunun tek sebebi iklim krizinin yarattığı yangınlara uygun koşullar.
“Bu sıcak ve kuraklıkta orman yangınlarını enteresan bir şey üzere düşünmek hata”
Yalnızca Türkiye değil, öbür Akdeniz ülkeleri de orman yangınlarıyla karşı karşıya… Bu durum, bölgeye dair bize ne söylüyor?
aslına bakarsan Türkiye’de hiç bir vakit tek başına orman yangını çıkmaz. Geçen sene gibisi kundaklama tezlerinin olduğu Hatay orman yangınlarını hatırlayın. Hatay’da ormanlar yanarken tıpkı anda Suriye’de de hayli sayıda orman yanıyordu. Şu anda tıpkı biçimde Türkiye’de Akdeniz bölgesinde ve Ege’nin güneyinde ormanlar yanıyor, Avrupa’da da Akdeniz havzasında ormanlar yanıyor. Farklı sebepler aramanın gerekli olmadığını düşünüyorum. Aslında tam aksine, şayet insan tesiri aranıyorsa, “Fail insan mı?” diye soruluyorsa, fail tam da insan. Zira iklim krizinin faili insan. İklim krizini bu hale getiren, fosil yakıtları hiç durmadan yakmaya devam eden insan. İklimi biz değiştiriyoruz lakin iklim krizi hiç yokmuş üzere yaşamaya devam ediyoruz. Uzun uzaklıklı seyahatler devam ediyor, herkes otomobil kullanmaya devam ediyor. Orman yangınlarıyla epey irtibatlı bir biçimde ormanlık alanların içlerinde yapılan otellerde, sitelerde, tatil yerlerinde beşerler yaşamaya devam ediyor. İnsan tesiri tam da burada. Kıvılcımı çıkaracak olan insan ormanlarla iç içe yaşıyor. İstanbul’da da bu biçimde. Kuzey Ormanları, Belgrad Ormanları delik deşik olmuş durumda. Her tarafta yerleşim yerleri var. Ege ve Akdeniz’de de birebir biçimde. Araştırmalar Türkiye’de orman yangınlarının yüzde 80’inden çoksının insan tesiriyle çıktığını gösteriyor. Yanlış imar kararları, yanlış turizm siyasetleri, bunların hepsi epeyce kıymetli. Bütün bunlar varken bu sıcakta ve kuraklıkta orman yangınlarını güya fazlaca enteresan bir şeymiş üzere düşünmek kusur bence.
İklim krizinin niye olduğu, orman yangınlarının çıkmasına da niye olan kuraklığın önüne geçmek mümkün mü?
Dünyada yıllardır iklim krizi ile seller, orman yangınları, kasırgalar içindeki temas tartışılır. İklim değişikliği bu felaketlerin görülme mümkünlüğünü kat kat artırıyor. Şayet bunu araştırmak isterseniz, bu mümkün. Bunlara “atıf çalışmaları” deniyor. Uzun yıllardır iklim bilimciler tek tek felaketleri “İklim değişikliği olmasaydı olabilir miydi?” sorusunu sorarak araştırıyorlar. Bunların en sonuncusu geçen ay Kanada’nın Pasifik kıyılarında yaşanan, yüzlerce insanın öldüğü büyük sıcak dalgasıyla ilgili yapıldı. İnsan eliyle sıcaklıklar artırılmasaydı Kanada’nın bu bölgesinde bu biçimde bir olay olabilir miydi diye araştırdılar ve iklim değişikliği olmasaydı bu durumun olmasının imkânsız olduğunu buldular. Bir bütün olarak iklim krizi, sıcaklıkların çok artması ve kuraklıklar bu felaketlerin şiddetini, sıklığını ve yarattığı yıkımı artırıyor. Türkiye’deki yangınlar, kuraklık ve çok sıcağın birleşmesiyle ortaya çıkıyor. Türkiye’de kuraklık olmasını engelleyebilir misiniz? Şayet iklim değişikliği ile çaba etmezseniz engelleyemezsiniz. Yani siz iklim değişikliği ile çaba etmeyip bir yandan fosil yakıt temelli siyasetlerinizi tıpkı biçimde sürdüreceksiniz, sıcaklıkları denetim altına almak için emisyonları sıfırlamaya yönelik siyasetler yürütmeyeceksiniz, daha sonrasında da “Kuraklık olmasın” ya da “Kuraklığı öbür türlü engelleyelim” diyeceksiniz. Bunun imkânı yok.
Orman yangınları açısından kısa ve uzun vadede öngörünüz nedir? Artık her yaz tıpkı felaketle karşı karşıya mı kalınacak?
Her yaz denemez zira burada muhakkak bir doğal değişkenlik var. İklim değişikliği hızlanarak devam ediyor fakat bunun tesirleri bir sene daha fazla olur, bir sene daha az olur. Lakin şayet uzun erimde eğilime bakarsanız, orman yangınları, kuraklık ve sıcaklıklar önümüzdeki 10 yıl içerisinde bugünkünden hayli daha fazla olacak. İklim değişikliğini durdurmak, bununla uğraş etmek imkansızmış üzere düşünmemek lazım. Bugün dünyada iklim değişikliğiyle gayretin ileri bir basamağına geldik sayılabilir. Zira fosil yakıtları büsbütün bırakmak için her türlü teknoloji, para elimizde var. ötürüsıyla bunu yapmamak, yalnızca siyasi bir karar. Siz iktisat siyasetlerinizi değiştirmek istemiyorsunuz, bir yandan da ormanlar yanmasın istiyorsunuz. Bu, atmosferle pazarlık etmek üzere bir şeydir. Tabiatla pazarlık edemezsiniz. Fizik kanunlarıyla pazarlık edemezsiniz. Artı, bu kadar süratli değişen iklime adapte de olunmaz. Türkiye üzere iklim değişikliği ile uğraş konusunda pek bir şey yapmaya niyeti olmayan ülkeler daha fazlaca ahenk siyasetlerini ön plana çıkartırlar. Yapılması gereken birinci şey, iklim değişikliği ile gayret etmek.
“Aşırı sıcakların halk sıhhati sorunu olduğunu idrak edemedik”
bununla birlikte bir halk sıhhati uzmanı olarak, başta orman yangınları olmak üzere iklim krizinin sıhhat açısından sonuçları konusunda neler söyleyebilirsiniz?
Çok sıcakların ve orman yangınlarının sıhhat üzerine tesiri iç içe geçiyor. Türkiye’de biz çabucak hemen maalesef sıcak dalgalarının bir halk sıhhati sorunu olduğu gerçeğini idrak edemedik. Ne hükümet ne lokal idareler ne de sıhhat otoriteleri çok sıcakların önemli bir sıhhat sorunu olduğunu kabul ediyor. İstanbul’da haftaya bir sıcak dalgası yaşanacak ancak bunun kaç kişinin ölmesine niye olacağını sıklıkla bilmeyeceğiz zira kimse hesaplamayacak. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ndeki halk sıhhati kısmındaki arkadaşlarımızla yaptığımız bir çalışma vardı. İstanbul’da 2014-2015-2016 senelerında yaşanan üç büyük sıcak dalgasında 419 kişinin öldüğünü hesapladık. Bu sayı, öbür iklim felaketleriyle karşılaştırıldığında devasa yükseklikte bir sayıdır. Biz Türkiye’de bir araştırma sistemi olmadığı için her sene kaç kişinin sıcaklardan öldüğünü bilmiyoruz. Misal biçimde, orman yangınlarının yarattığı partikül yani hava kirliliğinin ne üzere bir sıhhat tesirine yol açtığını da hesaplamıyoruz.