Avrupa’nın güneyi yanıyor: Pekala niye?

Stuart Braun

Türkiye ile Yunanistan, İtalya, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Bulgaristan ve Kosova’da -doğal niçinlerle ya da sabotajla- başlayan orman yangınları kuraklık ve çok sıcaklar yüzünden şiddetini geçen senelera oranla artırdı. Bilim insanları, yangınların şiddetlenmesinden iklim değişikliğinin sorumlu olduğundan kuşku duymuyor. Bilim, yangın riskinin bulunduğu ülkelerde iklim değişikliğine karşı alınan tedbirlerin yetersiz kalacağının da farkında. Akdeniz ve Balkan ülkelerinde yangın riskinin niye kaynaklandığını ve iklim değişikliği ile orman yangınları içindeki alakayı mercek altına aldık.

Akdeniz bölgesi niye yangına meyilli?

Yaz aylarındaki orman yangınları, Akdeniz bölgesinin doğal bir modülü.Orman yangınlarının en yaygın olduğu beş Güney Avrupa ülkesi İspanya, Fransa, Portekiz, İtalya ve Yunanistan’da 2016’dan evvelki on yıllık süreçte, yılda yaklaşık 48 bin orman yangını 457 bin hektar alanı yaktı. Bilim beşerlerine göre alevler, aslında bu bölgelerde yenilenmeye ve biyoçeşitliliğe katkıda bulunabiliyor. Güney Avrupa’da sıcak ve kurak bölgelerde yaşayanlar, oldukcatandır orta büyüklükteki yangınlarla başa çıkmayı da öğrendi. Gelişmiş yangın tedbire stratejileri uygulayarak 1980’den bu yana yangınların sayısını ve büyüklüğünü azaltmayı başardılar. Lakin son senelerda yangınlar, olağan büyüklüğünün ve şiddetinin üzerinde seyrediyor. Yıkıcı orman yangınları, 2017 ve 2018’de Türkiye’den İspanya’ya uzanan bir alanda yüzlerce cana mâl olurken Avrupa’nın merkezi ve kuzeyindeki ülkeler, İsveç de dahil olmak üzere, alevlere teslim oldu. Gibisi daha evvel yaşanmamış bu yangınlar, çok kuraklık ve sıcak hava dalgalarıyla kontaklı.

Yangınları başlatan ne?

Temmuz ayı Avrupa’da şimdiye kadar kaydedilen en sıcak ikinci ay oldu, dünya genelinde de üçüncü. Kıtanın güneyi ise çok sıcakların odak noktası oldu. Yunanistan’da bu hafta hava sıcaklığının 47 dereceye çıkarak tepe yapması bekleniyor. Yunanistan ve Türkiye son 30 yılın tahminen de en makus sıcak hava dalgasının ortasında. Bu, 1987’de yalnızca Yunanistan’da bin 500’den çok kişinin canını alan yangın mevsimini anımsatıyor. Türkiye’de de son bir haftada 200’ün üzerinde orman yangını çıktı. Yangınların başlamasında şimşek üzere doğal niçinler ya da kundaklamaya eşit biçimde sorumluluk yüklenebilir, fakat yangınların etkisinin artıran ve meydana gelen yıkımın asıl hatalısı çok sıcaklar. Bu, 5 Ağustos prestijiyle son 12 yılın ortalamasına bakılırsa en az yüzde 55’ten çok alanın yanma sebebini açıklıyor. Çok sıcaklar, artık yeni bir orman idaresi ve yeni yangın söndürme stratejileri gerektiriyor. Bu yıl yayımlanan “Güney Avrupa Yangınlarındaki Değişiklikleri Anlamak” adlı isimli bir araştırmada da “bir hayli Akdeniz bölgesinde orman yangını idaresi yangını durdurmaya yönelik ve devam eden global değişim ile uyumlu değil” tespiti yapılıyor.

İklimin bunlarla ne ilgisi var?

Global ısınma, son senelerda bilhassa Avustralya ve Kaliforniya’da gözlendiği üzere yangın çıkabilecek hava şartlarına yol açıyor. İklim değişikliği, dünyanın biroldukca bölgesinde orman yangını riskini artırmış durumda. Yunanistan’da 2018 yılında 100’den çok kişi “Attika yangınları” ismi verilen yangınlar kararı hayatını yitirdi. Bu, 2009’da Avustralya’da “Kara Cumartesi” olarak isimlendirilen yangınların akabinde yüzyılın en ölümcül ikinci yangınıydı. Avrupa Etraf Ajansı, “Biroldukça Avrupa bölgesinde yangına meyilli alanların artması ve daha uzun yangın mevsimleri öngörülmektedir” diyor. Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Paris İklim Mutabakatı’na karşın karbon salınımı bu ısınmayı sınırlayacak derecede süratli düşürülemiyor. Almanya’daki Helmholtz Okyanus Araştırmaları Merkezi’nde iklim bilimci olan Mojib Latif de “1990’dan bu yana global karbon salınımı yüzde 60 arttı” diyor ve 2020’de pandemi niçiniyle azalan salınımın 2021’de bir daha artacağını söylüyor.

Yangınların iklime tesiri nasıl?

İklim örgütü Carbon Brief’e nazaran dünyadaki orman yangınları, sera gazı salınımı ve düşük hava kalitesinden kaynaklı, 3 milyon 300 bin erken vefatın yüzde 5 ila 8’inden sorumlu. Lakin orman yangınlarının niye olduğu karbon salınımı son on senelerda azaldı. Bunun sebebi, son senelerda orman yangınlarının önlenmesindeki muvaffakiyet. Lakin yangının şiddeti ya da yoğunluğunun artması niçiniyle risk devam ediyor. Zira ormanlar bir daha büyüyemeyecek kadar yandığında tabiatın karbonu emme ölçüsü azalıyor. Ve yoğunluğu artan orman yangınları, önemli bir orman örtüsünü yok ettiğinde ise karbonu emen canlıların kaybı iklim için daha yıkıcı olabilir.
 
Üst