- Asya Robins
- Unvan,BBC Türkçe
Geçen yıl İskoçya’da düzenlenen 26. Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Konferansı (COP26) Lideri Alok Sharma, 197 ülkenin katıldığı tepeyi bu sözlerle sonlandırmıştı.
Dünya global ısınma eşiği olan 1,5 derece amacı, 2015 yılında Paris İklim Muahedesi kapsamında kararlaştırıldı.
Bilim insanları, bu düzeyin üzerine çıkılmasının tabiata ve milyonlarca insanın ömrüne geri dönüşü olmayan hasar vereceğini öngörüyor.
BM’nin geçen ay yayımladığı Emisyon Açığı 2022: Kapanan Pencere adlı yeni bir rapor ise dünyanın şu anda 2,5 derece ısınma patikası üzerinde ilerlediğini ve 1,5 derece amacına ulaşılabilecek ikna edici adımların atılmadığını belirtiyor.
BM, sırf sistem genelinde acil bir dönüşümün iklim felaketini önleyebileceğini söylüyor
COP26’da dünya başkanları, bir daha sonraki yıl yapılacak tepeye kadar iklim gayelerini bir daha değerlendireceklerini taahhüt etti. Lakin sırf 39 ülke kelamını tutarak ulusal katkı beyanını güncelledi.
Pazar günü Mısır’ın Şarm el Pir kentinde başlayacak olan COP27 tepesinde ülkelerin iklim gayeleri ve emisyon azaltım planları bir daha ele alınacak.
Bunun yanı sıra gelişmekte olan ülkelere daha fazla finansal takviye sağlanması ve iklim krizinden halihazırda etkilenen ülkelerde kayıp hasar düzeneklerinin oluşturulması gündemde olacak.
Peki güncellenmiş ulusal katkı beyanını çabucak hemen açıklamayan Türkiye’nin iklim tepesine iştirakinden neler bekleyebiliriz ve Türkiye, 2053 net sıfır emisyon gayesine ulaşmak için neler yapmalı?
2030’a kadar emisyonlarda mutlak azaltım
Bilim insanlarının global ısınmanın önüne geçmek için öncelikli olarak yapılması gerekenler konusundaki iletisi epey net: Fosil yakıt kullanmasından büsbütün uzaklaşarak sera gazı emisyonlarının düşürülmesi lazım.
BM’nin Emisyon Açığı raporu, dünyanın global bir felaketten kaçınmak için emisyonları yüzde 45 oranında azaltması gerektiğini söylüyor.
Türkiye, Kasım 2021’de Paris Anlaşması’nı resmi olarak onaylayarak COP26 mutabakatına da imza atmış ve COP27’ye kadar ulusal katkı beyanını güncelleme kelamı vermiş oldu.
2015’te BM Sekretaryası’na sunduğu ulusal katkı beyanı çerçevesinde Türkiye, 2030 prestijiyle emisyonlarında “artıştan yüzde 21 oranında azaltım” taahhüdünde bulunmuştu. Yani Türkiye, hiç tedbir alınmazsa emisyonlarının 2030’da 1 milyar 175 milyon tona çıkacağını, verilen beyanla bu ölçünün 929 milyon tonda tutulacağını söylemişti. Bu durumda emisyonlarda düşüş değil artış meydana gelecek.
İklim siyasetlerini takip eden ve bu alanda çalışanlar, Türkiye’nin bu noktada 2053 net sıfır amacına ulaşabilmesi için 2030’a kadar en az yüzde 35 mutlak emisyon azaltımına gerçek çalışması gerektiğini savunuyor. Bu da 2020 yılındaki 523,9 milyon ton karbondioksit muadili emisyon düzeyinin 2030’da 340 milyon tona inmesi manasına geliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Avrupa İklim Aksiyon Ağı Türkiye Koordinatörü Hasret Katısöz, Türkiye’nin bu süreçte kuvvetli ve tezli olması gerektiğini söylüyor:
“Müthiş esaslı, yapısal değişikliklerden bahsetmiyoruz. Elektrik altyapısının karbondan arındırılması, kömürden çıkış, binalarda ve endüstride direkt yenilenebilir güç kullanmasının artması ve ulaşımda elektrifikasyon üzere adımlar talep ediyoruz. 2053 net sıfıra giden yolun taşlarını bugünden döşememiz lazım” diyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi (İPM) Kıdemli Uzmanı ve İklim Çalışmaları Koordinatörü Ümit Şahin ise COP27’de mutlak azaltım açıklaması yapılmazsa “Türkiye’nin epeyce büyük bir bahtı kaçırmış olacağını ve 2053 amacının neredeyse imkansız hale geleceğini” söylüyor.
Kömürden tam çıkış
COP26’da kömürün insan kaynaklı iklim değişikliğinin en önemli niçini olduğuna dikkat çekilmişti.
Katılımcılar 1,5 derece gayesi doğrultusunda yeni kömür projelerinin büsbütün durdurulması ve 2040 yılına kadar var olan kömür alanlarının kapatılması gerektiği konusunda uzlaştı.
Zirvede 40’tan fazla ülke kömürden çıkış kelamı verdi. Türkiye bu ülkelerden biri değildi.
BBC Türkçe’ye Greenpeace’in bu istikametteki taleplerini lisana getiren Akdeniz Program Yöneticisi Sevil Turan, “Türkiye COP27’de evvela 2030 yılı prestijiyle kömürden elektrik üretimine son vereceğini ve bu kesimdeki personeller ve işçiler için adil bir geçiş siyaseti uygulayacağını açıklamalı” diyor ve kelamlarına devam ediyor:
“Türkiye, şu anda iklimde gayeleriyle örtüşmeyen bir tablo sunuyor. 75 bin hektarlık alan kömür aramaları için ihale edilmiş durumda. Denizli’de kömür çıkarmak için tarım alanları kazılıyor. Muğla İkizköy’de kömür maden alanı genişletiliyor. Şu anda 20,4 gigawatt olan şurası güç kapasitesine 10,6 gigawattlık yeni termik santral gücü eklenmesi hedefleniyor.”
Diğer taraftan uzmanlar, kömür ile güç üretiminin yenilenebilir kaynaklara kıyasla yüksek maliyetine dikkat çekiyor, yeni projelerin sürdürülebilirlik açısından sorunlu olduğunu öne sürüyor.
İPM uzmanı Şahin, “Yeni yapılan bir kömür santralinin ticari ömrü açısından en az 40 yıl çalışması gerekiyor, bu yüzden tek bir santral bile yapıldığında elektrik sistemi kömüre kilitleniyor. Bugün yapılan santraller 2035 yılına kadar kapatılacaksa yalnızca 13 yıl çalıştırılabilecek, bunun maddi bedeli de hazineye yüklenecek” diyor ve ekliyor:
“Bundan daha sonra yeni tek bir santral yapılmaması ve mevcut santrallerin aşikâr bir yıldan daha sonra çalışmaması için gerekli tedbirlerin şimdiden alınması gerekiyor.”
Yenilenebilir güce yatırım
Kömürden çıkış yolunda uzmanlar yenilenebilir güce işaret ediyor. COP26’da kararlaştırılan adımlardan birisi de yenilenebilir güç sanayisinin süratle gelişmesini ve en cazip seçenek haline gelmesini sağlamaktı.
Uzmanlar, yenilenebilir güç alanında güç üretim ve depolama teknolojilerinin her gün geliştiğini ve maliyetin düştüğünü paylaşıyor.
Stanford Üniversitesi tarafınca derlenen bir araştırmaya göre gerekli finansman ve siyasi dayanak olduğu takdirde dünyanın önümüzdeki 30 yıl ortasında büsbütün sürdürülebilir bir güç üretim modeline geçmesi mümkün.
Türkiye’de rüzgar ve güneş gücü kurulumları devam etse de uzmanlar “kesik üretim” modeli niçiniyle rüzgar ve güneşten potansiyelinin fazlaca altında yararlanıldığına dikkat çekiyor.
Şahin, “Çok daha fazla teşvik verilse ve idarede gerekli adımlar atılsa güç sistemini yüzde yüz yenilenebilir kaynaklarla çalışabilir hale getirmek şu anda mümkün ancak bu tarafta önemli bir çalışma yapılmıyor. Bunun yerine nükleer santral üzere büyük sabit baz yük santrallerinin kurulması tercih ediliyor” diyor.
Greenpeace’den Turan ise, Türkiye’nin elektrik üretiminde yenilenebilir güç kullanım hissesini yüzde 75’e çıkarması gerektiğini paylaşıyor.
Turan, Türkiye’de kömür madenlerinin bulunduğu alanların güneş paneliyle kaplanmasıyla 6,9 milyon hanenin elektrik gereksiniminin karşılanacağını söylüyor.
Her alanda elektrifikasyon
COP26’da karayolu ulaşımının global sera gazı emisyonlarının yüzde 10’undan sorumlu olduğu açıklandı ve bu tarafta 2040 yılına kadar 30’dan fazla ülkede tüm yeni araçların sıfır emisyonlu olmasında karar kılındı.
2053 net sıfır amacı kapsamında Türkiye’de de trafikte ve başka biroldukca dalda elektriğe geçiş olması gerektiğine dikkat çekiliyor.
Turan, “Elektrikli araçların hissesini binek araçlarda en az yüzde 20’ye, yolcu taşımada da yüzde 10’a çıkarmak üzere somut teklifler var. Buna ek olarak demiryolu yatırımlarının artırılması, karayolu yük taşıma araçlarının yüzde 10’unun raylı sisteme geçiş yapması, sanayi hizmet bölümü ve tarım uygulamalarında güç verimliliğinin sağlanması, direkt yenilenebilir güç kullanmasının artırılması ve binalarda kömür ve sıvı fosil yakıt kullanmasını sonlandırarak elektrikli ısıtmaya geçilmesi gerekiyor” diyor.
Doğa ve biyolojik çeşitlilik
Enerji dönüşümünün yanı sıra, iklim kriziyle gayrette kıymetli rolü olan ve karbon yutak alanlar vazifesi bakılırsan orman, deniz ve başka doğal alanların korunması da kıymetli bir mevzu olarak ele alınıyor.
Son periyotta dünyada orman yangınları, seller, fırtınalar ve kuraklıklar birfazlaca doğal alanı tahrip etti.
BM’nin bu hafta yayımlanan yeni bir raporunda ise rastgele bir müdahale olmadığı takdirde 2050 yılına kadar dünyada epeyce sayıda değerli buzulun eriyeceğini öngördü.
Uzmanlar, Türkiye’de de tabiatın korunmasına, doğal alanların onarımı ve sürdürülebilirliğine ve canlılar ile ekosistemlerin savunulmasına yönelik tesirli bir müddetcin izlenmediğini aktarıyor.
Turan, bilhassa epeyce ağır bir ormansızlaştırma uygulaması yaşandığını ve ağaç bölümleriyle ilgili siyasi kararlarda şeffaflık olmadığını belirtiyor.
İklim siyasetlerinin genelinde iştirak sorunu
İklim alanında çalışanlar Türkiye’nin iklim siyasetinin genelinde iştirak konusunda sorun olduğunu ve karar alma süreçlerinin gereğince şeffaf bir biçimde ilerlemediğini tabir ediyor.
Bugüne kadar iklim alanında çeşitli finansal dayanak programlarına dahil edilen Türkiye’de bu fonların nasıl harcandığına dair bir açıklık olmadığı lisana getiriliyor.
beraberinde kıymetli siyasi karar verme platformlarında sivil toplumun gereğince temsil edilmediği düşünülüyor.
Avrupa İklim Hareket Ağı Türkiye Koordinatörü Hasret Katısöz, “Örneğin bu yıl yapılan İklim Şurası’nda farklı taraflar bir ortaya getirildi fakat en kıymetli komitelerden biri olan Emisyon Azaltım Komisyonu’nda bu alanda faaliyet gösteren kuruluşlar temsil edilemedi” diyor ve kelamlarına devam ediyor:
“Buna karşın hararetli tartışmaların olduğu bu kurulun kararları son Şura kararlarına yansımadı. İkim Yasası’nın çalışmaları bir seniçin fazladır sürüyor lakin bu sürece sivil toplum kuruluşları dahil edilmiyor. Türkiye’de bu alanda iştirak sistemleri işlemiyor.”
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, BBC Türkçe’nin COP27 iştiraki ve ulusal katkı beyanı ilgili sorularını yanıtlamadı.