Dizisi çekilse izlenme rekorları kırar! Birbirini tanımayan 20 amatör ve iki makûs niyetli bilim insanı…
Koronavirüs ömrümüze 2019 yılının sonlarında girdi. 2020’nin kıymetli bir kısmı ise virüsün kaynağını anlamaya çalışmakla geçti. Öne sürülen teorilerden bir tanesi, virüsün Çin’de bulunan Vuhan Viroloji Enstitüsü’nde yaşanan bir kaza kararı dünyaya yayıldığı tarafındaydı. Lakin bu teori bilhassa ABD’de çok sağcıların ortaya attığı ırkçı bir komplo muamelesi gördü. Washington Post’tan CNN’e, New York Times’dan NPR’a birfazlaca değerli yayın organı bu teoriyi yok saydı, hatta küçümsedi. (Newsweek, Mother Jones, Business Insider, FOX News bu yaklaşımın istisnaları oldu.)
Lakin Mayıs ayının sonlarında ABD Lideri Joe Biden’ın istihbarat kurumlarının araştırmasını istemesiyle laboratuvar teorisi bir anda kamuoyunda gerçekten tartışılır hale geldi. Ana akım medyada da laboratuvar sızıntısı ihtimali ciddiyetle konuşulur oldu. Çünkü pandemi müddetince elde edilen ve daima Vuhan laboratuvarına işaret eden deliller, göz arkası edilemeyecek bir hal aldı.
Enteresan olan ise bu delilleri ortaya çıkaranların gazeteciler, istihbarat casusları ya da bilim insanları değil bir küme meraklı amatör olması.
KENDİLERİNE ‘DRASTIC’ DİYORLAR
Pandemi boyunca dünyanın dört bir yanından çoğunluğu kimliği bilinmeyen olmak üzere 20’den çok şahıstan oluşan bir küme, bâtın dokümanları ortaya çıkararak topladıkları bilgileri bir ortaya getirip Twitter’da uzun tweet zincirleri halinde dünyayla paylaştı. Kendilerine Decentralized Radical Autonomous Search Team Investigating COVID-19 (Covid-19’u Soruşturan Merkezsiz Radikal Otonom Araştırma Timi) ya da özetlemek gerekirse DRASTIC diyen takımın keşifleri uzun bir süre boyunca Twitter’daki takipçileriyle sonlu kaldı. Araştırmaları sırasında biroldukca sefer çıkmaza giren DRASTIC grubu, yorumlarının yanlış olduğunu düşünen bilim insanlarıyla da sık sık tartışmaya girdi. Fakat vakit ortasında uğraşları ortaya çıkardıkları bilgiler birfazlaca profesyonel bilim beşerinin ve gazetecinin de dikkatini çekti.
DRASTIC yardımıyla, bugün Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün elinde geniş bir koronavirüs koleksiyonu olduğunu, bu virüslerin yarasa mağaralarından toplandığını ve kelam konusu virüsler içinde SARS-CoV-2’yle hayli yakın akraba olan bir adedinin, 2012 yılında üç kişinin SARS gibisi semptomlarla kuşkulu bir formda hayatını kaybettiği madenden geldiğini biliyoruz.
Enstitünün bu virüsler üzerinde pandemiyi tetikleyebilecek biçimde çalıştığını, gerekli güvenlik tedbirlerini almadığını ve hem laboratuvarın tıpkı vakitte Çinli yetkililerin bu faaliyetleri gizlemek için epeyce uğraştığını da biliyoruz. Bildiğimiz bir başka şey de birinci olayların bir vakit içinder sıfır noktası kabul edilen Huanan’daki hayvan pazarında salgının patlak vermesinden haftalar evvel ortaya çıkmış olduğu.
KESİN DEĞİL LAKİN “MAKUL ŞÜPHE” VAR
olağan olarak bunların hiç biri pandeminin Vuhan laboratuvarından çıktığı manasına gelmiyor. Hatta laboratuvar sızıntısı diye bir şey hiç yaşanmamış da olabilir. Lakin DRASTIC’in topladığı bilgiler hukukta “makul şüphe” olarak isimlendirilen düzeye erişmiş durumda.
Öteki yandan Çin’in tam iş birliği olmadan laboratuvar sızıntısı ihtimalinin tarafsız ve kapsamlı bir formda soruşturulması imkansız. Çin’in bu biçimde bir soruşturmaya dayanak vermesi ise pek muhtemel görünmüyor. Lakin olur da soruşturma gerçekleştirilir ve virüsün kaynağı hakikaten Vuhan laboratuvarı çıkarsa, bu biçimde bir küme amatör 21’inci yüzyılın en büyük haberlerinden birine imza atmış olacak.
DRASTIC’in en tanınmış üyelerinden biri Twitter’daki The Seeker isimli kullanıcı… Newsweek’e deklare ettiğına nazaran, 20’li yaşlarının sonlarında bir erkek olan The Seeker’ın ismi de cismi de aşikâr değil. Dergiye e-posta yoluyla verdiği röportajda aslen Batı Bengalli olduğunu ve Hindistan’ın doğusunda yaşadığını söyleyen bu kişinin mesleği mimari, fotoğraf ve sinema çalışmalarının bir karışımından oluşuyor. Kendi kendini eğitmiş bir insan olan The Seeker, ilgilendiği bir hususun peşinden internetin karanlık dehlizlerine girmekten çekinmeyen bir kişi. Bunun haricinde da kim olduğuna dair rastgele bir ayrıntı açıklamadı.
KİLİT İSİM PETER DASZAK
The Seeker da pandeminin başında herkes üzere virüsün Vuhan’daki bir pazarda yırtıcı hayvanlardan insanlara geçtiğine inandı. (Örneğin, 27 Mart’ta paylaştığı tweet’te, “Kimse ebeveyninin ya da büyükannesi ile büyükbabasının bir egzotik hayvan pazarından çıkmış aptal bir virüs niçiniyle öldüğünü görmek istemez” diyordu.) Ana akım medya bu biçimde dediği için The Seeker da inanmıştı. Ana akım medyadaki haberlerin kaynağı ise bir avuç bilim insanıydı.
Bu bilim insanları içinde bilhassa bir kişi, EcoHealth Alliance’ın lideri Peter Daszak, öne çıkıyordu. EcoHealth Alliance, bir pandemiye yol açabilme potansiyeline sahip doğal patojenleri araştıran büyük bir memleketler arası program yürütüyordu. Daszak yıllardır Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün yöneticisi ve tanınmış yarasa viroloğu Şi Jengli ile bir arada çalışıyordu. Daszak, Şi ile 10’dan fazla makaleye imza atmış ve ABD devlet fonlarından 600.000 doları Şi’nin projelerine aktarmıştı.
Pandemi laboratuvarın hayli yakınında patlak verince, enstitünün olayla ilgili olabileceği spekülasyonları ortaya çıktı. Bunun üzerine Daszak ve 26 bilim insanı 19 Şubat 2020’de Lancet’te yayımlanan bir mektup kaleme aldı. Mektupta, “Covid-19’un doğal bir kaynağı olmadığına dair komplo teorilerini şiddetle kınıyoruz” sözleri yer alıyordu.
ABD’de uygulanan Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası kapsamında yapılan bir müracaat kararı, kelam konusu mektubun tertibini laboratuvar sızıntısı ihtimalinin konuşulmasını önlemek isteyen Daszak’ın yaptığı ortaya çıktı. Daszak metni kaleme almış, tanıdığı bilim beşerlerine ulaştırarak imzalamalarını sağlamış, hatta perde ardında çalışarak mektubun geniş bir fikir birliğini yansıttığı imajını yaratmaya çalışmıştı. Mektubun imzacılarına gönderdiği e-postalarda “Bu açıklama EcoHealth Alliance’ın logosunu taşımayacak, rastgele bir kurum ya da şahıstan geliyor üzere görünmeyecek” diyordu. Vuhan Viroloji Enstitüsü ile örtüşen çalışmalar yapan bilim insanları ise imzalamayacak bu biçimdece enstitü ile EcoHEalth Alliance’ın iş birliğinin dikkat çekmemesi sağlanacaktı.
HER GÜN TELEVİYONA ÇIKIYOR, LABORATUVARI SAVUNUYORDU
O periyotta Daszak’ın mektubu organize ettiğine dair en ufak bir işaret yoktu. Ancak mektup yardımıyla Daszak her gün medyaya çıkar, laboratuvar sızıntısını “gülünç”, “mesnetsiz”, “tamamen uydurma” üzere sözlerle yerden yere vurur oldu. Laboratuvara işaret eden deliller sunan bilim beşerlerine da çatıyordu. Daszak, Vuhan’daki laboratuvarda SARS-CoV-2 gibisi bir virüs kültürü olmadığını, bu niçinle teorinin manasız olduğunu belirtiyordu. (Daszak bu haberle ilgili olarak Newsweek’in yorum taleplerine karşılık vermedi.)
Uzun bir süre boyunca Daszak nüfuzunu korudu. Medyada da epey az insan söylemiş olduklerini sorguluyor ve çalışmalarının pandemide dolaylı bir rol oynamış olabileceğinin ortaya çıkmasının mesleğinde yaratacağı yıkımı göz önünde bulunduruyordu. Üstelik Donald Trump da laboratuvar teorisini benimseyerek, bilimsel bir tartışmayı politize ediyor ve istemeden de olsa Daszak’ın ekmeğine yağ sürüyordu.
Hatta Trump idaresi, EcoHealth Alliance’ın virüs araştırmalarına harcanan milyonlarca dolarlık kontratlarını iptal ettiğinde, “60 Minutes” programında Daszak’ı sağcı komplo teorisyenlerinin kurbanı üzere gösteren bir profil bile yayınlandı. Mantıklı beşerler şöyleki düşünüyordu: Düşmanımın düşmanı dostumdur, bu biçimde laboratuvar teorisi saçmalıktır.
The Seeker, 2020 başlarından itibaren bu görüşü sorgulamaya başladı. Yaygın olarak kabul edilen bilgilere karşı çıkan beşerlerle bağlantı kurmaya başladı.
YURI DEIGIN’İN MAKALESİ DEĞERLİ ŞEYLER SÖYLÜYORDU
Bunlardan bir tanesi Kanada’da uzun ömür üzerine çalışmalar yapan Yuri Deigin’di. Deigin, Medium’da uzun bir yazı yayınlayarak, Şi Jengli’nin Nature mecmuasında 3 Şubat’ta yayımlanan makalesinde dünyayla tanıştırdığı RaTG13 isimli virüsü mercek altına alıyordu. Kelam konusu makalede Şi, SARS-CoV-2 üzerine yapılmış birinci kapsamlı tahlile yer veriyordu: Virüs daha evvel görülmüş hiç bir şeye benzemiyordu ve buna 2002-2004 yılları içinde 774 kişinin vefatına yol açan SARS da dahildi. Lakin birebir makalede Şi, RaTG13’ten de bahsediyordu. Bu virüs SARS-CoV-2 ile benzeri genetik yapıya sahipti ve o devirde bilinen tek yakın akrabasıydı.
Makalede RaTG13’ün kaynağı net bir halde belirtilmiyordu. Tam olarak nerede ya da ne vakit bulunduğu açıklanmayan virüsün Çin’in güneyindeki Yunnan Eyaleti’nde bir mağarada görüldüğü tabir ediliyordu.
Bu makale Deigin’de kuşku uyandırdı. SARS-CoV-2’nin RaTG13 yahut akrabası virüsler üzerine çalışan bir laboratuvarda yapılan çeşitli genetik karıştırma çalışmalarının sonunda ortaya çıkmış olup olamayacağını merak etti. Yazdığı inceleme fazlaca açık ve kapsamlıydı. The Seeker, Deigin’in teorisini Reddit’te paylaştı. Bu paylaşım hesabının kapatılmasına yol açtı.
Bu sansür teşebbüsü The Seeker’ın daha da meraklanmasına yol açtı. O sayede DRASTIC takımıyla tanıştı. Newsweek’e “Konuyu tartışıp araştırmaya istekli fazlaca canlı bir küme insan bulmuştum” diye anlattı.
“İNSANLIK KARŞILIK BULMAYI HAK EDİYOR”
Takım çok karışıktı. Ortalarında teşebbüsçüler, mühendisler ve Innsbruck Üniversitesi’nden Rossana Segreto isimli bir mikrobiyolog bulunuyordu. hiç biri daha evvel birbiriyle tanışmamıştı. Hepsi kendi başlarına Covid-19’un kaynaklarıyla ilgili yazılanların mantıklı olmadığı kararına varmış ve kendini bu kümede bulmuştu. Ortalarındaki diyaloglar Billy Bostickson takma isimli bir koordinatör tarafınca yönetim ediliyordu.
The Seeker basitçe ahenk sağladı. “Tartışmanın ucunu yakalamama yardım ettiler ve kendimi eğitmeye başladım. Bir anda bu gizemin bağımlısı olmuştum” diyen The Seeker, hem şahsi merakıyla birebir vakitte vatandaşlık nazaranviyle hareket ediyordu. Newsweek’e şunları söylemiş oldu: “Covid sayısız insanın canını aldı ve bir o kadar insanı da yerle bir etti. Fakat hem de peşinden gitmediğimiz hayli sayıda ipucu da bıraktı. İnsanlık yanıt bulmayı hak ediyor.”
The Seeker ve takımın geri kalanı, RaTG13’ün bu karşılıkların kimileri için kritik olduğunu düşünüyordu. Takımdan altı kişi RaTG13’e dair internetten ve Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün yayımladığı eski makalelerden faydalanarak topladıkları bilgileri, 11 Mayıs 2020’de uzun bir tweet zinciriyle dünyaya sundu.
DRASTIC grubunun bir bütün haline geldiği an da bu tweet’ler oldu. Artık gerçek vakitli olarak dataları tarıyor, çeşitli hipotezleri test ediyor, birbirlerinin yanlışlarını düzeltiyor, kimi noktalarda gayesi tam 12’den vuruyorlardı.
KISA MÜDDETTE DEĞERLİ GERÇEKLERİ ORTAYA ÇIKARDILAR
Kritik gerçekler kısa müddette bir ortaya getirildi. RaTG13’ün genetik sekansı, Şi Jengli’nin yıllar evvel yazdığı bir makalede paylaştığı lakin tekrar ismini bile anmadığı bir genetik kodla birebir uyumluydu. Kelam konusu kod, enstitünün bir Yunnan yarasasında bulduğu bir virüsten geliyordu. İki makaledeki bilgileri eski haberlerle bağlayan DRASTIC takımı, RaTG13’ün Yunnan’daki Mociyang kentinden geldiğine emin oldu. 2012 yılında burada kürekle yarasa dışkısı toplayan 6 kişi zatürre olmuş, üçü ölmüştü DRASTIC takımı bu olayın insanların SARS-CoV-2’nin bir atasıyla, mesela RaTG13 ya da emsal bir virüsle enfekte olduğu birinci örnek olup olmadığını merak ediyordu.
Scientific American’da yayımlanan profilde Şi Jengli, Mociyang’da madencilerin öldüğü bir madende çalıştığını kabul etti ancak tıpkı makalesinde olduğu üzere burada da RaTG13’le bir irtibat kurmaktan kaçınarak, madencileri öldürenin mağaradaki bir mantar olduğunu öne sürdü.
DRASTIC bu açıklamayla ikna olmadı. Madencileri öldürenin mantar değil SARS gibisi bir virüs olduğundan ve her niçinse, Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün bu gerçeği saklamaya çalıştığından şüpheleniyorlardı. Bu bir içgüdüydü ve kanıtlamanın rastgele bir yolu yoktu.
BİR TEZ HER ŞEYİ ANLATIYORDU
Tam da bu noktada The Seeker, araştırma hünerlerini takım arkadaşlarına kanıtlayan bir şey buldu: CNKI. CNKI, Çin’de yayımlanan akademik mecmuaların ve tezlerin bir ortaya geldiği epeyce büyük bir bilgi tabanıydı. Bu data tabanında hastalanan madencilerle ilgili bir şeyler bulup bulamayacağını merak ediyordu.
Google Translate sayesinde Çince Mociyang sözünün nasıl yazıldığını buldu. Akabinde bilgi tabanında “Mociyang+zatürre”, “Mociyang+yarasalar”, “Mociyang+SARS” gib bir dizi arama yaptı. Her arama kararında binlerce makaleyle, kitapla, yüksek lisans ve doktora teziyle karşılaştı. Geceler boyunca bu sonuçları taradı lakin işe fayda bir şey bulamadı.
Tam pes edecekken, 2013’te Kunming Tıp Üniversitesi’nden bir öğrencinin kaleme aldığı 60 sayfalık bir yüksek lisans teziyle karşılaştı. Tez “Bilinmeyen Virüslerden Kaynaklanan Ağır Zatürre Yaşayan 6 Hastanın Analizi” başlığını taşıyordu ve madencilerin durumlarını ve adım adım nasıl tedavi edildiklerini kapsamlı bir halde anlatıyordu. Makalede kuşkulu açıkla belirtilmişti: “Çin nal burunlu yarasası ya da öteki bir yarasadan gelen SARS gibisi bir koronavirüsten kaynaklanmıştır.”
The Seeker, bulduğu linki 18 Mayıs 2020’de sessiz sedasız Twitter’da paylaştı. Akabinde Çin Hastalık Denetim Merkezi’nde bakılırsavli bir doktora öğrencisinin kaleme aldığı ve birinci tezdeki ayrıntıların değerli bir kısmını teyit eden ikinci bir tez daha buldu. Madencilerden dördünde SARS gibisi bir enfeksiyon kaynaklı antikorlar tespit edilmişti. Bütün bu örnekler test edilmesi için Vuhan Viroloji Enstitüsü’ne gönderilmişti. (The Seeker bu linki paylaştıktan kısa bir süre daha sonra Çin, CNKI erişimini kısıtlayarak tekrar kimsenin bu biçimde bir araştırma yapamamasını garantilemiş oldu.
MEDYA PEK İLGİ GÖSTERMEDİ
Şayet SARS gibisi bir virüs 2012’de ortaya çıktıysa, örtbas edilmişti ve Vuhan Viroloji Enstitüsü, insanları daha fazla örnek bulup Vuhan’a getirmeleri için madene yollamaya devam ediyordu. Bunun sonraki gün gazetelerde birinci haber olması gerekirdi lakin olmadı. Haftalarca süren sessizliğin akabinde İngiltere basınında Sunday Times üzere birkaç kaynak bu bahiste bir şeyler yazdı. ABD basını ise bulgulara ilgi göstermedi.
The Seeker, “Kesinlikle haberlerde patlamasını bekliyordum lakin genel ilgisizlik ve bunun niçini beni şaşırttı. Hala ellerinde onca kaynak bulunmasına karşın medyanın geri kalmış bulunmasına şaşırıyorum” diye konuştu.
Birkaç gün ortasında DRASTIC grubu, gizemli Mociyang madeninin koordinatlarını bulmayı da başardı. Fakat bu bilgi de 2020 sonlarında madene gitme yarışı başlayana kadar medyanın ilgisini çekmedi.
Madene gitmeye çalışan birinci gazeteci BBC muhabiri John Sudworth oldu. Yolun kamyonlar ve muhafızlarla kapatılmış olduğunu keşfeden Sudworth, kısa mühlet ortasında haberleri niçiniyle Çin’den kovuldu. Birebir devirde Associated Press de mağaraya gitmeye çabaladı fakat başaramadı. ondan sonrasında NBC, CBS, Today ve birfazlaca öbür haber kanalının muhabirleri de yolların kamyonlar, ağaçlar ve öfkeli adamlar tarafınca kapatıldığını gördü. Kimi gazetecilere daha fazla ilerlemenin tehlikeli olduğu zira bölgede yırtıcı fillerin yaşadığı söylendi. Nihayet bir Wall Street Journal muhabiri, dağ bisikletiyle madenin girişine kadar ulaşmayı başardı ancak o da gözaltına alınarak 5 saat boyunca sorgulandı. Madenin sırları bugün hala çözülebilmiş değil.
ORTALARINA YENİ BEYİNLER KATILDI
Mociyang madeniyle ilgili gerçeklerin Mayıs 2020’de ortaya çıkması medyada ilgi görmedi lakin DRASTIC’e yeni üyeler katılmasını sağladı. DRASTIC bir anda viral genetikten, biyoteknoloji laboratuvarlarındaki güvenlik protokollerine kadar epeyce geniş alanda bilgi toplayabilir hale geldi. 21 Mayıs 2020’de Billy Bosticckton kümenin ismini “DRASTIC Research” olarak değiştirdi. (Not: DRASTIC bir kısaltma olmakla birlikte hem de İngilizcede “şiddetli, tesirli, kesin, kuvvetli” üzere manalara da geliyor. Research ise “araştırma” demek.) Bostickson ayrıyeten kümesi olayın farklı boyutlarına odaklanan alt kümelere ayırdı. Kısa mühlet ortasında laboratuvar teorisinin ihtimalini artıran keşifler yapıp bunları yayınlar hale geldiler.
Grubun en kıymetli üyelerinden biri Madrid’de yaşayan bir data bilimci olan Francisco de Asis de Ribera’ydı. Data madenciliğinde uzman olan Ribera, Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün yıllar boyunca çeşitli kanallarda ve formatlarda yayımladığı hayli büyük ölçüde bilgiyi büyük bir yapboz üzere bir ortaya getirmeye başladı. Kısa mühlet ortasında enstitünün virüs programının kapsamlı haritası ortaya çıkmaya başladı. Ribera ve The Seeker epey sağlam bir ikili olmuştu. The Seeker yapbozun yeni modüllerini ortaya çıkarıyor, Ribera da bu modülleri bütünün uygun yerlerine yerleştiriyordu. The Seeker, “Kendimi ve Francisco’yu The Wire dizisindeki dedektifler McNulty ve Freamon’a benzetiyordum” diye anlattı.
RaTG13 bulmacasının bir kesiminin çözülmesi Ribera’nın sorumluluğuydu: Vuhan Viroloji Enstitüsü, RaTG13 üzerinde keşfedildikten daha sonraki 7 yıl boyunca faal olarak çalışmış mıydı? Daszak “Hayır” demişti, virüs hiç kullanılmadı zira orjinal SARS’a gereğince benzemiyordu. WIRED mecmuasına yaptığı açıklamada, “İlginç olduğunu fakat riskinin çok yüksek olmadığını düşündük. Bu niçinle hakkında bir şey yapmadık, direkt dondurucuya kaldırdık” diye konuşmuştu.
MEĞERSE DONDURUCUYA KALDIRMAMIŞLAR
Ribera bu tabirin palavra olduğunu ortaya çıkardı. Genetik bahislerinde bir bilim makalesi yayımlandığında, makalenin muharrirlerinin bu makaleye eşlik eden genetik sekansları memleketler arası bir data tabanına yüklemesi gerekiyor. Bu data tabanına enstitü uzmanları tarafınca kazara yüklenmiş orta sıra metaveri etiketlerini inceleyen Ribera, laboratuvarda 2017-2018 senelerında faal olarak RaTG13 çalışmaları yürütüldüğünü ortaya çıkardı. Yani Daszak’ın dediği üzere dondurucuya kaldırıp daha sonra unutmamışlardı.
Aslına nazaran Vuhan Viroloji Enstitüsü, RaTG13’ün yanı sıra Mociyang madeninden çıkan her şeyle yakından ilgileniyordu. Ribera yapbozuna bakarak şu sonuca vardı: Laboratuvar çalışanları madeni en az yedi kere ziyaret etmiş ve binlerce örnek toplamıştı. Ribera, 2012-2013 senelerında madenciler öldüğü vakit laboratuvardaki değişen teknolojinin virüsü bulmak için kâfi olmadığını, bu niçinle teknikleri geliştikçe onların da madeni yeniden yine ziyaret ettiklerini düşünüyordu.
Ribera birfazlaca kaynaktan elde ettiği bilgi parçacıklarını birleştirerek, Twitter’da 1 Ağustos 2020 tarihinde bir tez ortaya attı. Ona nazaran enstitünün yayınladığı bir makalede belirli bilinmeyen ismi geçen sekiz adet SARS’la alakalı virüs de Mociyang’daki madenden geliyordu. Yani SARS-CoV-2’nin bir değil tam dokuz akrabası o madende yaşıyordu. Şi Jengli, Kasım 2020’de RaTG13 makalesine bir ek yaparak, Şubat 2021’de de bir konuşmada DRASTIC’in kuşkularını doğruladı.
BİR BİLGİ TABANI KAPANIRSA BİR DİĞERİ BULUNUR
elbette Ribera’nın bu biçimde dedektiflik peşinde koşmasının niçini, Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün müfettişlerin istediği bilgileri paylaşmıyor olmasıydı. Enstitünün internet sitesinde, eldeki tüm virüslere dair bir veritabanı bulunuyordu fakat bu sayfa bir müddetdir boştu. Ocak 2021’de kayıp data tabanıyla ilgili bir soru üzerine, internet sunucularının pandemi sırasında karşı karşıya kaldığı çevrimiçi taarruzlar niçiniyle data tabanını yayından kaldırmak zorunda kaldıklarını söylemiş oldu. Lakin DRASTIC bu açıklamanın da gerçek olmadığını buldu. Bilgi tabanı pandeminin başlangıcından kısa mühlet, Vuhan Viroloji Enstitüsü ise akınların gayesi olmasından ise hayli vakit evvel, 12 Eylül 2019’da yayından kaldırılmıştı.
Fakat öteki bilgi tabanlarında öbür ipuçları bulmak mümkündü. Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün hibe ve ödül müracaatlarını tarayan The Seeker, enstitünün araştırma planlarının ayrıntılı açıklamalarını buldu: İnsan hücrelerinde ve laboratuvar hayvanlarında buldukları yeni SARS gibisi virüslerin bulaşıcılığını test edecek projeler planlanıyordu. Bu virüslerin tipten çeşide geçerken nasıl mutasyona uğradığına bakılacaktı. Farklı virüsler genetik olarak birleştirilecekti. Ve bütün bunlar yetersiz biyogüvenlik tedbirleri alınarak yapılacaktı. Felaketi getirecek tüm ögeler bir ortadaydı.
olağan olarak tüm bunlar bir felaket yaşandığı manasına gelmiyor. Yaşandıysa da bir görgü şahidi sözü olmadan kesin olarak bilmemiz imkânsız. Lakin DRASTIC’in ortaya koyduğu deliller daima birebir tarafa işaret ediyor: Vuhan Viroloji Enstitüsü yıllar boyunca tehlikeli koronavirüsler topladı, bunların kimileri dünyaya hiç açıklanmadı. Virüslerin insanlara bulaşma kapasiteleri ve bu kapasiteyi artırmak için gerekebilecek mutasyonlar faal olarak test ediliyordu. Muhtemelen bu testlerin maksadı insanlığı virüslerin hepsine karşı koruyacak bir aşı geliştirmekti. Çalışmaların üzerinin örtülmesi için hala gayret sarf edilmesi de bir şeylerin berbat gitmiş olabileceğini düşündürüyor.
“ONLAR BENİM KAHRAMANLARIM”
2021 başlarında DRASTIC o kadar fazlaca data yayınlamıştı ki kendi araştırmacıları dahil kimse takip edemez olmuştu. Bu niçinle kendi internet sitelerini bir bilgi havuzuna dönüştürdüler. Şu an sitede meraklıları aylarca oyalayacak kadar fazlaca makale, Twitter bilgiseli, çevirisi yapılmış Çin evrakı ve makale linki bulunuyor.
Bu meraklılar içindeki gazetecilerin ve bilim insanlarının sayısı da günden güne artıyor. Örneğin muharrir Nicholson Baker, New York Magazine için kaleme aldığı laboratuvar sızıntısı teorisi makalesinde, “Rossana Segreto ve Yuri Deigin benim kahramanlarım” tabirini kullandı. “Araştırmaları ince ince tarayıp bağlar kurdular ve kıssanın anlatılması gereken kritik modüllerini gün yüzüne çıkardılar. Tıpkı şey Mona Rahalkar ve Billy Bostickson için de geçerli. El birliğiyle bilimsel yolsuzlukları ortaya çıkardılar.”
İngiliz gazeteci Ian Birrell de Unherd’de misal şeyler yazdı: “Toplu gayretlerinin hem Çin’i birebir vakitte bilim dünyasının yerleşik nizamını laboratuvar sızıntısı teorisinin hakikat düzgün soruşturulmasına dair zorlama bağlamında hayli değerli olduğuna kuşku yok. Geçtiğimiz yıl sürdürdüğüm araştırmalar boyunca bu aktivist kümesinin ve birkaç bahadır bilim beşerinin laboratuvar sızıntısı hipotezini gölgelerden nasıl çıkardığını görmek fazlaca etkileyiciydi.”
Birrell’in bahsetmiş olduğu yiğit bilim insanlarından biri Alina Chan’di. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü ve Harvard Üniversitesi iş birliğinde kurulan Broad Enstitüsü’nde nazaranv yapan bir moleküler biyolog olan Chan, DRASTIC’in ürettiği bilginin farkına vararak Twitter’da bilim insanı olmayanların da anlayabileceği bir lisanla açıklamaya başladı. Kümenin muvaffakiyetlerini uzun bir Twitter zincirinde anlatan Chan, “DRASTIC takımı olmadan, Covid-19’un kaynağı konusunda bugün nerede olurduk bilemiyorum. Bilim dünyasının haricindeki bu insanların çalışmasının, bilimsel telaffuz üzerinde epey büyük bir tesiri oldu” diye yazdı.
JESSE BLOOM TARTIŞMAYI BİLİM DÜNYASINA TAŞIDI
6 Ocak 2021’de ABD’nin en saygıdeğer Covid-19 araştırmacılarından biri olan Jesse Bloom yardımıyla, bilim haricinde kalan bu tesir bilim dünyasına da girdi. Washington Üniversitesi’nde bir virolog olan Bloom, Twitter’da, “Evet çalışmalarını takip ediyorum” diyerek DRASTIC’in katkılarını açıkça yasallaştırdı ve bilim dünyasında bir zelzele yarattı. “Hepsine katılmıyorum, lakin birtakım kısımları değerli ve gerçek görünüyor” diyen Bloom, Mona Rahalkar’ın Mociyang madeniyle ilgili makalesini öne çıkararak, “Pandeminin birinci günlerinde virüsün laboratuvardan kaçmış olmasının hiç muhtemel olmadığını düşünüyordum. Fakat akabinde gelen çalışmalar üzerine, şu an bunun makul olduğunu söylüyorum.”
Birfazlaca bilim insanı Bloom’a söylemiş olduklerini bir daha düşünmesi için baskı yaptı. Fakat Bloom geri adım atmayınca sessizlik yavaş yavaş kırılmaya başladı. Mayıs ayında Harvard, Yale, MIT, Stanford üzere birfazlaca saygın üniversiteden 18 bilim insanı (aralarında Chan ve Bloom da vardı) Science mecmuasında bir mektup yayımlayarak Vuhan laboratuvarında kapsamlı bir soruşturma istedi.
Tıpkı gün The Seeker bir bomba daha patlattı. Çin Bilim ve Teknoloji Bakanlığı’na ilişkin bir data tabanını tarayan The Seeker, Şi Jengli’nin danışmanı olduğu tezleri taradı. Üç tez buldu, birinci açtığı tezde de amacına ulaştı.
Bu tezler yardımıyla Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün bir şeyler gizlediğine dair kuşkular ortadan kalktı. Zira tezlerden, Şi’nin dediğinin tersine, enstitünün araştırmacılarının Mociyang madenindeki personelleri öldüren şeyin mantar olduğuna hiç inanmadıkları anlaşılıyordu. Hatta yeni bir SARS gibisi salgından o kadar kaygı etmişlerdi ki maden yakınlarında yaşayan köylülerin kanlarını test etmişlerdi. Dahası madende bulunan başka sekiz SARS gibisi virüsün de genetik sekanslarını pandemiden epey evvel çıkarmışlar ve DRASTIC bu gerçeği ortaya çıkarana kadar bildiklerini kendilerine saklamışlardı. (Eğer bu genetik sekanslar daha evvel açıklanmış olsa araştırmacılar SARS-CoV-2’yi de fazlaca daha evvel anlayabilirdi.
BIDEN 26 MAYIS’TA ARAŞTIRMA BUYRUĞU VERDİ
Bu yeni ifşalardan ve Science mecmuasında yayımlanan mektuptan daha sonrasında, laboratuvar sızıntısı ihtimalini ciddiye alan akademisyenlerin, siyasetçilerin ve ana akım medyanın sayısı arttı. 26 Mayıs tarihinde ABD Lideri Biden’ın istihbarat kurumlarına araştırma uğraşlarını iki katına çıkarma direktifi vermesi teoriyi yeterlice güçlendirdi.
Biden, “ABD, dünyanın dört bir yanında tıpkı fikirde olduğu ortaklarıyla bir arada, Çin’e kapsamlı, şeffaf, ispatlara dayalı memleketler arası bir soruşturma yapılması ve her türlü alakalı data ve delile erişim sağlaması için baskı yapacak” dedi fakat Çin şimdilik bu teklife hiç sıcak bakmıyor. Pekin hükümeti bir soruşturmaya asla evet demeyebilir. Lakin şurası net: Alanın haricinden bir küme statükoyu sorgulamasa, bu pandemiye (ve tahminen de bundan daha sonrakilere) bir biyoteknoloji laboratuvarının niye olup olmadığını hiç sormayacaktık bile.
The Seeker da aldığı bu dersi asla unutmayacağını belirtti ve ekledi: “Artık bilimi yalnızca bilim beşerlerine has bir alan olarak görmüyorum. Herkes bir fark yaratabilir.”
Newsweek’te yayımlanan ” Exclusive: How Amateur Sleuths Broke the Wuhan Lab Story and Embarrassed the Media” başlıklı özel haberden derlenmiştir.
Koronavirüs ömrümüze 2019 yılının sonlarında girdi. 2020’nin kıymetli bir kısmı ise virüsün kaynağını anlamaya çalışmakla geçti. Öne sürülen teorilerden bir tanesi, virüsün Çin’de bulunan Vuhan Viroloji Enstitüsü’nde yaşanan bir kaza kararı dünyaya yayıldığı tarafındaydı. Lakin bu teori bilhassa ABD’de çok sağcıların ortaya attığı ırkçı bir komplo muamelesi gördü. Washington Post’tan CNN’e, New York Times’dan NPR’a birfazlaca değerli yayın organı bu teoriyi yok saydı, hatta küçümsedi. (Newsweek, Mother Jones, Business Insider, FOX News bu yaklaşımın istisnaları oldu.)
Lakin Mayıs ayının sonlarında ABD Lideri Joe Biden’ın istihbarat kurumlarının araştırmasını istemesiyle laboratuvar teorisi bir anda kamuoyunda gerçekten tartışılır hale geldi. Ana akım medyada da laboratuvar sızıntısı ihtimali ciddiyetle konuşulur oldu. Çünkü pandemi müddetince elde edilen ve daima Vuhan laboratuvarına işaret eden deliller, göz arkası edilemeyecek bir hal aldı.
Enteresan olan ise bu delilleri ortaya çıkaranların gazeteciler, istihbarat casusları ya da bilim insanları değil bir küme meraklı amatör olması.
KENDİLERİNE ‘DRASTIC’ DİYORLAR
Pandemi boyunca dünyanın dört bir yanından çoğunluğu kimliği bilinmeyen olmak üzere 20’den çok şahıstan oluşan bir küme, bâtın dokümanları ortaya çıkararak topladıkları bilgileri bir ortaya getirip Twitter’da uzun tweet zincirleri halinde dünyayla paylaştı. Kendilerine Decentralized Radical Autonomous Search Team Investigating COVID-19 (Covid-19’u Soruşturan Merkezsiz Radikal Otonom Araştırma Timi) ya da özetlemek gerekirse DRASTIC diyen takımın keşifleri uzun bir süre boyunca Twitter’daki takipçileriyle sonlu kaldı. Araştırmaları sırasında biroldukca sefer çıkmaza giren DRASTIC grubu, yorumlarının yanlış olduğunu düşünen bilim insanlarıyla da sık sık tartışmaya girdi. Fakat vakit ortasında uğraşları ortaya çıkardıkları bilgiler birfazlaca profesyonel bilim beşerinin ve gazetecinin de dikkatini çekti.
DRASTIC yardımıyla, bugün Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün elinde geniş bir koronavirüs koleksiyonu olduğunu, bu virüslerin yarasa mağaralarından toplandığını ve kelam konusu virüsler içinde SARS-CoV-2’yle hayli yakın akraba olan bir adedinin, 2012 yılında üç kişinin SARS gibisi semptomlarla kuşkulu bir formda hayatını kaybettiği madenden geldiğini biliyoruz.
Enstitünün bu virüsler üzerinde pandemiyi tetikleyebilecek biçimde çalıştığını, gerekli güvenlik tedbirlerini almadığını ve hem laboratuvarın tıpkı vakitte Çinli yetkililerin bu faaliyetleri gizlemek için epeyce uğraştığını da biliyoruz. Bildiğimiz bir başka şey de birinci olayların bir vakit içinder sıfır noktası kabul edilen Huanan’daki hayvan pazarında salgının patlak vermesinden haftalar evvel ortaya çıkmış olduğu.
KESİN DEĞİL LAKİN “MAKUL ŞÜPHE” VAR
olağan olarak bunların hiç biri pandeminin Vuhan laboratuvarından çıktığı manasına gelmiyor. Hatta laboratuvar sızıntısı diye bir şey hiç yaşanmamış da olabilir. Lakin DRASTIC’in topladığı bilgiler hukukta “makul şüphe” olarak isimlendirilen düzeye erişmiş durumda.
Öteki yandan Çin’in tam iş birliği olmadan laboratuvar sızıntısı ihtimalinin tarafsız ve kapsamlı bir formda soruşturulması imkansız. Çin’in bu biçimde bir soruşturmaya dayanak vermesi ise pek muhtemel görünmüyor. Lakin olur da soruşturma gerçekleştirilir ve virüsün kaynağı hakikaten Vuhan laboratuvarı çıkarsa, bu biçimde bir küme amatör 21’inci yüzyılın en büyük haberlerinden birine imza atmış olacak.
DRASTIC’in en tanınmış üyelerinden biri Twitter’daki The Seeker isimli kullanıcı… Newsweek’e deklare ettiğına nazaran, 20’li yaşlarının sonlarında bir erkek olan The Seeker’ın ismi de cismi de aşikâr değil. Dergiye e-posta yoluyla verdiği röportajda aslen Batı Bengalli olduğunu ve Hindistan’ın doğusunda yaşadığını söyleyen bu kişinin mesleği mimari, fotoğraf ve sinema çalışmalarının bir karışımından oluşuyor. Kendi kendini eğitmiş bir insan olan The Seeker, ilgilendiği bir hususun peşinden internetin karanlık dehlizlerine girmekten çekinmeyen bir kişi. Bunun haricinde da kim olduğuna dair rastgele bir ayrıntı açıklamadı.
KİLİT İSİM PETER DASZAK
The Seeker da pandeminin başında herkes üzere virüsün Vuhan’daki bir pazarda yırtıcı hayvanlardan insanlara geçtiğine inandı. (Örneğin, 27 Mart’ta paylaştığı tweet’te, “Kimse ebeveyninin ya da büyükannesi ile büyükbabasının bir egzotik hayvan pazarından çıkmış aptal bir virüs niçiniyle öldüğünü görmek istemez” diyordu.) Ana akım medya bu biçimde dediği için The Seeker da inanmıştı. Ana akım medyadaki haberlerin kaynağı ise bir avuç bilim insanıydı.
Bu bilim insanları içinde bilhassa bir kişi, EcoHealth Alliance’ın lideri Peter Daszak, öne çıkıyordu. EcoHealth Alliance, bir pandemiye yol açabilme potansiyeline sahip doğal patojenleri araştıran büyük bir memleketler arası program yürütüyordu. Daszak yıllardır Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün yöneticisi ve tanınmış yarasa viroloğu Şi Jengli ile bir arada çalışıyordu. Daszak, Şi ile 10’dan fazla makaleye imza atmış ve ABD devlet fonlarından 600.000 doları Şi’nin projelerine aktarmıştı.
Pandemi laboratuvarın hayli yakınında patlak verince, enstitünün olayla ilgili olabileceği spekülasyonları ortaya çıktı. Bunun üzerine Daszak ve 26 bilim insanı 19 Şubat 2020’de Lancet’te yayımlanan bir mektup kaleme aldı. Mektupta, “Covid-19’un doğal bir kaynağı olmadığına dair komplo teorilerini şiddetle kınıyoruz” sözleri yer alıyordu.
ABD’de uygulanan Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası kapsamında yapılan bir müracaat kararı, kelam konusu mektubun tertibini laboratuvar sızıntısı ihtimalinin konuşulmasını önlemek isteyen Daszak’ın yaptığı ortaya çıktı. Daszak metni kaleme almış, tanıdığı bilim beşerlerine ulaştırarak imzalamalarını sağlamış, hatta perde ardında çalışarak mektubun geniş bir fikir birliğini yansıttığı imajını yaratmaya çalışmıştı. Mektubun imzacılarına gönderdiği e-postalarda “Bu açıklama EcoHealth Alliance’ın logosunu taşımayacak, rastgele bir kurum ya da şahıstan geliyor üzere görünmeyecek” diyordu. Vuhan Viroloji Enstitüsü ile örtüşen çalışmalar yapan bilim insanları ise imzalamayacak bu biçimdece enstitü ile EcoHEalth Alliance’ın iş birliğinin dikkat çekmemesi sağlanacaktı.
HER GÜN TELEVİYONA ÇIKIYOR, LABORATUVARI SAVUNUYORDU
O periyotta Daszak’ın mektubu organize ettiğine dair en ufak bir işaret yoktu. Ancak mektup yardımıyla Daszak her gün medyaya çıkar, laboratuvar sızıntısını “gülünç”, “mesnetsiz”, “tamamen uydurma” üzere sözlerle yerden yere vurur oldu. Laboratuvara işaret eden deliller sunan bilim beşerlerine da çatıyordu. Daszak, Vuhan’daki laboratuvarda SARS-CoV-2 gibisi bir virüs kültürü olmadığını, bu niçinle teorinin manasız olduğunu belirtiyordu. (Daszak bu haberle ilgili olarak Newsweek’in yorum taleplerine karşılık vermedi.)
Uzun bir süre boyunca Daszak nüfuzunu korudu. Medyada da epey az insan söylemiş olduklerini sorguluyor ve çalışmalarının pandemide dolaylı bir rol oynamış olabileceğinin ortaya çıkmasının mesleğinde yaratacağı yıkımı göz önünde bulunduruyordu. Üstelik Donald Trump da laboratuvar teorisini benimseyerek, bilimsel bir tartışmayı politize ediyor ve istemeden de olsa Daszak’ın ekmeğine yağ sürüyordu.
Hatta Trump idaresi, EcoHealth Alliance’ın virüs araştırmalarına harcanan milyonlarca dolarlık kontratlarını iptal ettiğinde, “60 Minutes” programında Daszak’ı sağcı komplo teorisyenlerinin kurbanı üzere gösteren bir profil bile yayınlandı. Mantıklı beşerler şöyleki düşünüyordu: Düşmanımın düşmanı dostumdur, bu biçimde laboratuvar teorisi saçmalıktır.
The Seeker, 2020 başlarından itibaren bu görüşü sorgulamaya başladı. Yaygın olarak kabul edilen bilgilere karşı çıkan beşerlerle bağlantı kurmaya başladı.
YURI DEIGIN’İN MAKALESİ DEĞERLİ ŞEYLER SÖYLÜYORDU
Bunlardan bir tanesi Kanada’da uzun ömür üzerine çalışmalar yapan Yuri Deigin’di. Deigin, Medium’da uzun bir yazı yayınlayarak, Şi Jengli’nin Nature mecmuasında 3 Şubat’ta yayımlanan makalesinde dünyayla tanıştırdığı RaTG13 isimli virüsü mercek altına alıyordu. Kelam konusu makalede Şi, SARS-CoV-2 üzerine yapılmış birinci kapsamlı tahlile yer veriyordu: Virüs daha evvel görülmüş hiç bir şeye benzemiyordu ve buna 2002-2004 yılları içinde 774 kişinin vefatına yol açan SARS da dahildi. Lakin birebir makalede Şi, RaTG13’ten de bahsediyordu. Bu virüs SARS-CoV-2 ile benzeri genetik yapıya sahipti ve o devirde bilinen tek yakın akrabasıydı.
Makalede RaTG13’ün kaynağı net bir halde belirtilmiyordu. Tam olarak nerede ya da ne vakit bulunduğu açıklanmayan virüsün Çin’in güneyindeki Yunnan Eyaleti’nde bir mağarada görüldüğü tabir ediliyordu.
Bu makale Deigin’de kuşku uyandırdı. SARS-CoV-2’nin RaTG13 yahut akrabası virüsler üzerine çalışan bir laboratuvarda yapılan çeşitli genetik karıştırma çalışmalarının sonunda ortaya çıkmış olup olamayacağını merak etti. Yazdığı inceleme fazlaca açık ve kapsamlıydı. The Seeker, Deigin’in teorisini Reddit’te paylaştı. Bu paylaşım hesabının kapatılmasına yol açtı.
Bu sansür teşebbüsü The Seeker’ın daha da meraklanmasına yol açtı. O sayede DRASTIC takımıyla tanıştı. Newsweek’e “Konuyu tartışıp araştırmaya istekli fazlaca canlı bir küme insan bulmuştum” diye anlattı.
“İNSANLIK KARŞILIK BULMAYI HAK EDİYOR”
Takım çok karışıktı. Ortalarında teşebbüsçüler, mühendisler ve Innsbruck Üniversitesi’nden Rossana Segreto isimli bir mikrobiyolog bulunuyordu. hiç biri daha evvel birbiriyle tanışmamıştı. Hepsi kendi başlarına Covid-19’un kaynaklarıyla ilgili yazılanların mantıklı olmadığı kararına varmış ve kendini bu kümede bulmuştu. Ortalarındaki diyaloglar Billy Bostickson takma isimli bir koordinatör tarafınca yönetim ediliyordu.
The Seeker basitçe ahenk sağladı. “Tartışmanın ucunu yakalamama yardım ettiler ve kendimi eğitmeye başladım. Bir anda bu gizemin bağımlısı olmuştum” diyen The Seeker, hem şahsi merakıyla birebir vakitte vatandaşlık nazaranviyle hareket ediyordu. Newsweek’e şunları söylemiş oldu: “Covid sayısız insanın canını aldı ve bir o kadar insanı da yerle bir etti. Fakat hem de peşinden gitmediğimiz hayli sayıda ipucu da bıraktı. İnsanlık yanıt bulmayı hak ediyor.”
The Seeker ve takımın geri kalanı, RaTG13’ün bu karşılıkların kimileri için kritik olduğunu düşünüyordu. Takımdan altı kişi RaTG13’e dair internetten ve Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün yayımladığı eski makalelerden faydalanarak topladıkları bilgileri, 11 Mayıs 2020’de uzun bir tweet zinciriyle dünyaya sundu.
DRASTIC grubunun bir bütün haline geldiği an da bu tweet’ler oldu. Artık gerçek vakitli olarak dataları tarıyor, çeşitli hipotezleri test ediyor, birbirlerinin yanlışlarını düzeltiyor, kimi noktalarda gayesi tam 12’den vuruyorlardı.
KISA MÜDDETTE DEĞERLİ GERÇEKLERİ ORTAYA ÇIKARDILAR
Kritik gerçekler kısa müddette bir ortaya getirildi. RaTG13’ün genetik sekansı, Şi Jengli’nin yıllar evvel yazdığı bir makalede paylaştığı lakin tekrar ismini bile anmadığı bir genetik kodla birebir uyumluydu. Kelam konusu kod, enstitünün bir Yunnan yarasasında bulduğu bir virüsten geliyordu. İki makaledeki bilgileri eski haberlerle bağlayan DRASTIC takımı, RaTG13’ün Yunnan’daki Mociyang kentinden geldiğine emin oldu. 2012 yılında burada kürekle yarasa dışkısı toplayan 6 kişi zatürre olmuş, üçü ölmüştü DRASTIC takımı bu olayın insanların SARS-CoV-2’nin bir atasıyla, mesela RaTG13 ya da emsal bir virüsle enfekte olduğu birinci örnek olup olmadığını merak ediyordu.
Scientific American’da yayımlanan profilde Şi Jengli, Mociyang’da madencilerin öldüğü bir madende çalıştığını kabul etti ancak tıpkı makalesinde olduğu üzere burada da RaTG13’le bir irtibat kurmaktan kaçınarak, madencileri öldürenin mağaradaki bir mantar olduğunu öne sürdü.
DRASTIC bu açıklamayla ikna olmadı. Madencileri öldürenin mantar değil SARS gibisi bir virüs olduğundan ve her niçinse, Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün bu gerçeği saklamaya çalıştığından şüpheleniyorlardı. Bu bir içgüdüydü ve kanıtlamanın rastgele bir yolu yoktu.
BİR TEZ HER ŞEYİ ANLATIYORDU
Tam da bu noktada The Seeker, araştırma hünerlerini takım arkadaşlarına kanıtlayan bir şey buldu: CNKI. CNKI, Çin’de yayımlanan akademik mecmuaların ve tezlerin bir ortaya geldiği epeyce büyük bir bilgi tabanıydı. Bu data tabanında hastalanan madencilerle ilgili bir şeyler bulup bulamayacağını merak ediyordu.
Google Translate sayesinde Çince Mociyang sözünün nasıl yazıldığını buldu. Akabinde bilgi tabanında “Mociyang+zatürre”, “Mociyang+yarasalar”, “Mociyang+SARS” gib bir dizi arama yaptı. Her arama kararında binlerce makaleyle, kitapla, yüksek lisans ve doktora teziyle karşılaştı. Geceler boyunca bu sonuçları taradı lakin işe fayda bir şey bulamadı.
Tam pes edecekken, 2013’te Kunming Tıp Üniversitesi’nden bir öğrencinin kaleme aldığı 60 sayfalık bir yüksek lisans teziyle karşılaştı. Tez “Bilinmeyen Virüslerden Kaynaklanan Ağır Zatürre Yaşayan 6 Hastanın Analizi” başlığını taşıyordu ve madencilerin durumlarını ve adım adım nasıl tedavi edildiklerini kapsamlı bir halde anlatıyordu. Makalede kuşkulu açıkla belirtilmişti: “Çin nal burunlu yarasası ya da öteki bir yarasadan gelen SARS gibisi bir koronavirüsten kaynaklanmıştır.”
The Seeker, bulduğu linki 18 Mayıs 2020’de sessiz sedasız Twitter’da paylaştı. Akabinde Çin Hastalık Denetim Merkezi’nde bakılırsavli bir doktora öğrencisinin kaleme aldığı ve birinci tezdeki ayrıntıların değerli bir kısmını teyit eden ikinci bir tez daha buldu. Madencilerden dördünde SARS gibisi bir enfeksiyon kaynaklı antikorlar tespit edilmişti. Bütün bu örnekler test edilmesi için Vuhan Viroloji Enstitüsü’ne gönderilmişti. (The Seeker bu linki paylaştıktan kısa bir süre daha sonra Çin, CNKI erişimini kısıtlayarak tekrar kimsenin bu biçimde bir araştırma yapamamasını garantilemiş oldu.
MEDYA PEK İLGİ GÖSTERMEDİ
Şayet SARS gibisi bir virüs 2012’de ortaya çıktıysa, örtbas edilmişti ve Vuhan Viroloji Enstitüsü, insanları daha fazla örnek bulup Vuhan’a getirmeleri için madene yollamaya devam ediyordu. Bunun sonraki gün gazetelerde birinci haber olması gerekirdi lakin olmadı. Haftalarca süren sessizliğin akabinde İngiltere basınında Sunday Times üzere birkaç kaynak bu bahiste bir şeyler yazdı. ABD basını ise bulgulara ilgi göstermedi.
The Seeker, “Kesinlikle haberlerde patlamasını bekliyordum lakin genel ilgisizlik ve bunun niçini beni şaşırttı. Hala ellerinde onca kaynak bulunmasına karşın medyanın geri kalmış bulunmasına şaşırıyorum” diye konuştu.
Birkaç gün ortasında DRASTIC grubu, gizemli Mociyang madeninin koordinatlarını bulmayı da başardı. Fakat bu bilgi de 2020 sonlarında madene gitme yarışı başlayana kadar medyanın ilgisini çekmedi.
Madene gitmeye çalışan birinci gazeteci BBC muhabiri John Sudworth oldu. Yolun kamyonlar ve muhafızlarla kapatılmış olduğunu keşfeden Sudworth, kısa mühlet ortasında haberleri niçiniyle Çin’den kovuldu. Birebir devirde Associated Press de mağaraya gitmeye çabaladı fakat başaramadı. ondan sonrasında NBC, CBS, Today ve birfazlaca öbür haber kanalının muhabirleri de yolların kamyonlar, ağaçlar ve öfkeli adamlar tarafınca kapatıldığını gördü. Kimi gazetecilere daha fazla ilerlemenin tehlikeli olduğu zira bölgede yırtıcı fillerin yaşadığı söylendi. Nihayet bir Wall Street Journal muhabiri, dağ bisikletiyle madenin girişine kadar ulaşmayı başardı ancak o da gözaltına alınarak 5 saat boyunca sorgulandı. Madenin sırları bugün hala çözülebilmiş değil.
ORTALARINA YENİ BEYİNLER KATILDI
Mociyang madeniyle ilgili gerçeklerin Mayıs 2020’de ortaya çıkması medyada ilgi görmedi lakin DRASTIC’e yeni üyeler katılmasını sağladı. DRASTIC bir anda viral genetikten, biyoteknoloji laboratuvarlarındaki güvenlik protokollerine kadar epeyce geniş alanda bilgi toplayabilir hale geldi. 21 Mayıs 2020’de Billy Bosticckton kümenin ismini “DRASTIC Research” olarak değiştirdi. (Not: DRASTIC bir kısaltma olmakla birlikte hem de İngilizcede “şiddetli, tesirli, kesin, kuvvetli” üzere manalara da geliyor. Research ise “araştırma” demek.) Bostickson ayrıyeten kümesi olayın farklı boyutlarına odaklanan alt kümelere ayırdı. Kısa mühlet ortasında laboratuvar teorisinin ihtimalini artıran keşifler yapıp bunları yayınlar hale geldiler.
Grubun en kıymetli üyelerinden biri Madrid’de yaşayan bir data bilimci olan Francisco de Asis de Ribera’ydı. Data madenciliğinde uzman olan Ribera, Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün yıllar boyunca çeşitli kanallarda ve formatlarda yayımladığı hayli büyük ölçüde bilgiyi büyük bir yapboz üzere bir ortaya getirmeye başladı. Kısa mühlet ortasında enstitünün virüs programının kapsamlı haritası ortaya çıkmaya başladı. Ribera ve The Seeker epey sağlam bir ikili olmuştu. The Seeker yapbozun yeni modüllerini ortaya çıkarıyor, Ribera da bu modülleri bütünün uygun yerlerine yerleştiriyordu. The Seeker, “Kendimi ve Francisco’yu The Wire dizisindeki dedektifler McNulty ve Freamon’a benzetiyordum” diye anlattı.
RaTG13 bulmacasının bir kesiminin çözülmesi Ribera’nın sorumluluğuydu: Vuhan Viroloji Enstitüsü, RaTG13 üzerinde keşfedildikten daha sonraki 7 yıl boyunca faal olarak çalışmış mıydı? Daszak “Hayır” demişti, virüs hiç kullanılmadı zira orjinal SARS’a gereğince benzemiyordu. WIRED mecmuasına yaptığı açıklamada, “İlginç olduğunu fakat riskinin çok yüksek olmadığını düşündük. Bu niçinle hakkında bir şey yapmadık, direkt dondurucuya kaldırdık” diye konuşmuştu.
MEĞERSE DONDURUCUYA KALDIRMAMIŞLAR
Ribera bu tabirin palavra olduğunu ortaya çıkardı. Genetik bahislerinde bir bilim makalesi yayımlandığında, makalenin muharrirlerinin bu makaleye eşlik eden genetik sekansları memleketler arası bir data tabanına yüklemesi gerekiyor. Bu data tabanına enstitü uzmanları tarafınca kazara yüklenmiş orta sıra metaveri etiketlerini inceleyen Ribera, laboratuvarda 2017-2018 senelerında faal olarak RaTG13 çalışmaları yürütüldüğünü ortaya çıkardı. Yani Daszak’ın dediği üzere dondurucuya kaldırıp daha sonra unutmamışlardı.
Aslına nazaran Vuhan Viroloji Enstitüsü, RaTG13’ün yanı sıra Mociyang madeninden çıkan her şeyle yakından ilgileniyordu. Ribera yapbozuna bakarak şu sonuca vardı: Laboratuvar çalışanları madeni en az yedi kere ziyaret etmiş ve binlerce örnek toplamıştı. Ribera, 2012-2013 senelerında madenciler öldüğü vakit laboratuvardaki değişen teknolojinin virüsü bulmak için kâfi olmadığını, bu niçinle teknikleri geliştikçe onların da madeni yeniden yine ziyaret ettiklerini düşünüyordu.
Ribera birfazlaca kaynaktan elde ettiği bilgi parçacıklarını birleştirerek, Twitter’da 1 Ağustos 2020 tarihinde bir tez ortaya attı. Ona nazaran enstitünün yayınladığı bir makalede belirli bilinmeyen ismi geçen sekiz adet SARS’la alakalı virüs de Mociyang’daki madenden geliyordu. Yani SARS-CoV-2’nin bir değil tam dokuz akrabası o madende yaşıyordu. Şi Jengli, Kasım 2020’de RaTG13 makalesine bir ek yaparak, Şubat 2021’de de bir konuşmada DRASTIC’in kuşkularını doğruladı.
BİR BİLGİ TABANI KAPANIRSA BİR DİĞERİ BULUNUR
elbette Ribera’nın bu biçimde dedektiflik peşinde koşmasının niçini, Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün müfettişlerin istediği bilgileri paylaşmıyor olmasıydı. Enstitünün internet sitesinde, eldeki tüm virüslere dair bir veritabanı bulunuyordu fakat bu sayfa bir müddetdir boştu. Ocak 2021’de kayıp data tabanıyla ilgili bir soru üzerine, internet sunucularının pandemi sırasında karşı karşıya kaldığı çevrimiçi taarruzlar niçiniyle data tabanını yayından kaldırmak zorunda kaldıklarını söylemiş oldu. Lakin DRASTIC bu açıklamanın da gerçek olmadığını buldu. Bilgi tabanı pandeminin başlangıcından kısa mühlet, Vuhan Viroloji Enstitüsü ise akınların gayesi olmasından ise hayli vakit evvel, 12 Eylül 2019’da yayından kaldırılmıştı.
Fakat öteki bilgi tabanlarında öbür ipuçları bulmak mümkündü. Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün hibe ve ödül müracaatlarını tarayan The Seeker, enstitünün araştırma planlarının ayrıntılı açıklamalarını buldu: İnsan hücrelerinde ve laboratuvar hayvanlarında buldukları yeni SARS gibisi virüslerin bulaşıcılığını test edecek projeler planlanıyordu. Bu virüslerin tipten çeşide geçerken nasıl mutasyona uğradığına bakılacaktı. Farklı virüsler genetik olarak birleştirilecekti. Ve bütün bunlar yetersiz biyogüvenlik tedbirleri alınarak yapılacaktı. Felaketi getirecek tüm ögeler bir ortadaydı.
olağan olarak tüm bunlar bir felaket yaşandığı manasına gelmiyor. Yaşandıysa da bir görgü şahidi sözü olmadan kesin olarak bilmemiz imkânsız. Lakin DRASTIC’in ortaya koyduğu deliller daima birebir tarafa işaret ediyor: Vuhan Viroloji Enstitüsü yıllar boyunca tehlikeli koronavirüsler topladı, bunların kimileri dünyaya hiç açıklanmadı. Virüslerin insanlara bulaşma kapasiteleri ve bu kapasiteyi artırmak için gerekebilecek mutasyonlar faal olarak test ediliyordu. Muhtemelen bu testlerin maksadı insanlığı virüslerin hepsine karşı koruyacak bir aşı geliştirmekti. Çalışmaların üzerinin örtülmesi için hala gayret sarf edilmesi de bir şeylerin berbat gitmiş olabileceğini düşündürüyor.
“ONLAR BENİM KAHRAMANLARIM”
2021 başlarında DRASTIC o kadar fazlaca data yayınlamıştı ki kendi araştırmacıları dahil kimse takip edemez olmuştu. Bu niçinle kendi internet sitelerini bir bilgi havuzuna dönüştürdüler. Şu an sitede meraklıları aylarca oyalayacak kadar fazlaca makale, Twitter bilgiseli, çevirisi yapılmış Çin evrakı ve makale linki bulunuyor.
Bu meraklılar içindeki gazetecilerin ve bilim insanlarının sayısı da günden güne artıyor. Örneğin muharrir Nicholson Baker, New York Magazine için kaleme aldığı laboratuvar sızıntısı teorisi makalesinde, “Rossana Segreto ve Yuri Deigin benim kahramanlarım” tabirini kullandı. “Araştırmaları ince ince tarayıp bağlar kurdular ve kıssanın anlatılması gereken kritik modüllerini gün yüzüne çıkardılar. Tıpkı şey Mona Rahalkar ve Billy Bostickson için de geçerli. El birliğiyle bilimsel yolsuzlukları ortaya çıkardılar.”
İngiliz gazeteci Ian Birrell de Unherd’de misal şeyler yazdı: “Toplu gayretlerinin hem Çin’i birebir vakitte bilim dünyasının yerleşik nizamını laboratuvar sızıntısı teorisinin hakikat düzgün soruşturulmasına dair zorlama bağlamında hayli değerli olduğuna kuşku yok. Geçtiğimiz yıl sürdürdüğüm araştırmalar boyunca bu aktivist kümesinin ve birkaç bahadır bilim beşerinin laboratuvar sızıntısı hipotezini gölgelerden nasıl çıkardığını görmek fazlaca etkileyiciydi.”
Birrell’in bahsetmiş olduğu yiğit bilim insanlarından biri Alina Chan’di. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü ve Harvard Üniversitesi iş birliğinde kurulan Broad Enstitüsü’nde nazaranv yapan bir moleküler biyolog olan Chan, DRASTIC’in ürettiği bilginin farkına vararak Twitter’da bilim insanı olmayanların da anlayabileceği bir lisanla açıklamaya başladı. Kümenin muvaffakiyetlerini uzun bir Twitter zincirinde anlatan Chan, “DRASTIC takımı olmadan, Covid-19’un kaynağı konusunda bugün nerede olurduk bilemiyorum. Bilim dünyasının haricindeki bu insanların çalışmasının, bilimsel telaffuz üzerinde epey büyük bir tesiri oldu” diye yazdı.
JESSE BLOOM TARTIŞMAYI BİLİM DÜNYASINA TAŞIDI
6 Ocak 2021’de ABD’nin en saygıdeğer Covid-19 araştırmacılarından biri olan Jesse Bloom yardımıyla, bilim haricinde kalan bu tesir bilim dünyasına da girdi. Washington Üniversitesi’nde bir virolog olan Bloom, Twitter’da, “Evet çalışmalarını takip ediyorum” diyerek DRASTIC’in katkılarını açıkça yasallaştırdı ve bilim dünyasında bir zelzele yarattı. “Hepsine katılmıyorum, lakin birtakım kısımları değerli ve gerçek görünüyor” diyen Bloom, Mona Rahalkar’ın Mociyang madeniyle ilgili makalesini öne çıkararak, “Pandeminin birinci günlerinde virüsün laboratuvardan kaçmış olmasının hiç muhtemel olmadığını düşünüyordum. Fakat akabinde gelen çalışmalar üzerine, şu an bunun makul olduğunu söylüyorum.”
Birfazlaca bilim insanı Bloom’a söylemiş olduklerini bir daha düşünmesi için baskı yaptı. Fakat Bloom geri adım atmayınca sessizlik yavaş yavaş kırılmaya başladı. Mayıs ayında Harvard, Yale, MIT, Stanford üzere birfazlaca saygın üniversiteden 18 bilim insanı (aralarında Chan ve Bloom da vardı) Science mecmuasında bir mektup yayımlayarak Vuhan laboratuvarında kapsamlı bir soruşturma istedi.
Tıpkı gün The Seeker bir bomba daha patlattı. Çin Bilim ve Teknoloji Bakanlığı’na ilişkin bir data tabanını tarayan The Seeker, Şi Jengli’nin danışmanı olduğu tezleri taradı. Üç tez buldu, birinci açtığı tezde de amacına ulaştı.
Bu tezler yardımıyla Vuhan Viroloji Enstitüsü’nün bir şeyler gizlediğine dair kuşkular ortadan kalktı. Zira tezlerden, Şi’nin dediğinin tersine, enstitünün araştırmacılarının Mociyang madenindeki personelleri öldüren şeyin mantar olduğuna hiç inanmadıkları anlaşılıyordu. Hatta yeni bir SARS gibisi salgından o kadar kaygı etmişlerdi ki maden yakınlarında yaşayan köylülerin kanlarını test etmişlerdi. Dahası madende bulunan başka sekiz SARS gibisi virüsün de genetik sekanslarını pandemiden epey evvel çıkarmışlar ve DRASTIC bu gerçeği ortaya çıkarana kadar bildiklerini kendilerine saklamışlardı. (Eğer bu genetik sekanslar daha evvel açıklanmış olsa araştırmacılar SARS-CoV-2’yi de fazlaca daha evvel anlayabilirdi.
BIDEN 26 MAYIS’TA ARAŞTIRMA BUYRUĞU VERDİ
Bu yeni ifşalardan ve Science mecmuasında yayımlanan mektuptan daha sonrasında, laboratuvar sızıntısı ihtimalini ciddiye alan akademisyenlerin, siyasetçilerin ve ana akım medyanın sayısı arttı. 26 Mayıs tarihinde ABD Lideri Biden’ın istihbarat kurumlarına araştırma uğraşlarını iki katına çıkarma direktifi vermesi teoriyi yeterlice güçlendirdi.
Biden, “ABD, dünyanın dört bir yanında tıpkı fikirde olduğu ortaklarıyla bir arada, Çin’e kapsamlı, şeffaf, ispatlara dayalı memleketler arası bir soruşturma yapılması ve her türlü alakalı data ve delile erişim sağlaması için baskı yapacak” dedi fakat Çin şimdilik bu teklife hiç sıcak bakmıyor. Pekin hükümeti bir soruşturmaya asla evet demeyebilir. Lakin şurası net: Alanın haricinden bir küme statükoyu sorgulamasa, bu pandemiye (ve tahminen de bundan daha sonrakilere) bir biyoteknoloji laboratuvarının niye olup olmadığını hiç sormayacaktık bile.
The Seeker da aldığı bu dersi asla unutmayacağını belirtti ve ekledi: “Artık bilimi yalnızca bilim beşerlerine has bir alan olarak görmüyorum. Herkes bir fark yaratabilir.”
Newsweek’te yayımlanan ” Exclusive: How Amateur Sleuths Broke the Wuhan Lab Story and Embarrassed the Media” başlıklı özel haberden derlenmiştir.