Dolandırıcıları dolandıranlar! Bu onların kıssası…
Rosie Okumura, dünyanın en farklı uğraşlarından birine sahip. Haftada 3-4 gün, günde 1-2 saatini telefon başında geçiren Okumura’nın işi hırsızları ve dolandırıcıları arayıp başlarını karıştırmak.
Los Angeles’ta yaşayan ve bir seslendirme sanatkarı olan Okumura’nın iki yıldır yaptığı bu işi “tersine davet merkezi” olarak tanım etmek mümkün.
Okumura çoğumuzun telefonuna “Sakın açma, dolandırıcı” diye kaydettiği, ucuz internet ya da dijital televizyon hizmeti sağlamayı yahut kombi bakımı yapmayı teklif eden, kredi kartı fiyatımızı geri almayı vadeden numaraların ABD’deki muadillerini arıyor.
Dolandırıcı kişi telefonu açtığında Okumura, sesini yaşlı bir bayana, 6 yaşındaki bir kız çocuğuna ya da Apple’ın sanal asistanı Siri’ye benzeterek konuşmaya başlıyor. Bir kezinde geçersiz bir müşteri hizmetleri temsilcisini Britney Spears olduğuna inandırmışlığı bile var. Okumura bu uğraşını, “zaman içinderının boşa geçmesini sağlıyorum. Bu sayede öteki birinin ninesini dolandıramıyorlar” diye açıklıyor.
YOUTUBE TIKTOK’TA MİLYONLARCA TAKİPÇİLERİ VAR
Okumura gibilere memleketler arası literatürde “scambaiter” deniyor, yani “tezgâh avcısı”. Avcıların yaptıkları şeyi macera sinemalarında adaleti kendi eliyle sağlamaya çalışan halk kahramanlarının yaptıklarına benzetmek mümkün. Bu bireyler dolandırıcıların kurdukları tezgâhları bozuyor, açığa çıkarıyor, hatta dolandırıcıları dolandırıyor.
Aslına nazaran tezgâh avcılığı yeni bir kavram değil, avcılar yaklaşık 20 yıldır internet dolandırıcılarının peşinde. Lakin geçmişte forumlar aracılığıyla faaliyet gösteren, birçok vakit ırkçılığa ya da aşağılama taktiklerine başvuran bu bireyler bugün YouTube ve TikTok üzere görüntü platformlarını kullanıyor. Örneğin Okumura “neşeli ve hafifçe” görüntüleri ile bu platformlarda 1,5 milyon takipçiye ulaşıyor.
PANDEMİ TESİRİYLE ÇOK ARTTI
Dijitalleşmenin yaygınlaşmasıyla dijital dolandırıcılık teşebbüslerinde de artışlar yaşanıyor. Bilhassa pandemi bu cins aramaların sayısında global bir artışa yol açtı. Örneğin İngiltere’de yapılan bir araştırmada telefon ve SMS dolandırıcılığının pandemide yüzde 83 arttığı ortaya çıktı. Siber güvenlik kuruluşu ESET’in gerçekleştirdiği ve Demirören Haber Ajansı’nın aktardığı bir araştırmaya bakılırsa de bu vakitte her 5 şahıstan biri Covid-19’la ilgili otomatik geçersiz arama aldı.
Uzmanlar dolandırıcıların ekranda görünen telefon numaralarını değiştirebilen teknolojiler kullanarak arayanı nitekim bankaymış üzere gösterebildiğini de belirtiyor.
Bu ortamda tezgâh avcıları birer süperkahraman üzere görünüyor ancak durum sahiden bu kadar sıradan mi? Okumura üzere bireyleri tezgâh avcısı olmaya iten ne? Bu çeşit intikam operasyonları nitekim faydalı mı? Avcılık dolandırıcının bu işleri bırakıp dürüst bir hayat yaşamasını sağlamak için kâfi mi? İngiliz The Observer gazetesi bu sorulara karşılık aradı.
ANNESİNİN İNTİKAMINI ALMAK İÇİN BAŞLADI
Nasıl ki Batman’in Batman olmasının niçini, öldürülen anne babasının intikamını almaksa, Okumura’nın tezgâh avcısı olmasının altında da 500 dolar dolandırılan annesinin intikamını almak yatıyor.
Anlattığına nazaran, Okumura’nın hayatını değiştiren olay 2019 yılında yaşandı. Tek başına yaşayan 60’larındaki annesi, bir gün bilgisayarının ekranında tuhaf bir ileti ekranıyla karşılaştı. Ekranda Windows logosu ile birlikte bilgisayarda virüs bulunduğuna dair bir ikaz yer alıyordu. “Virüsten kurtulmak isterseniz aşağıdaki numarayı arayın” cümlesini nazarann bayan çabucak söyleneni yaptı. Karşısındaki kişi, “Evet, bilgisayarınıza virüs girmiş. Bilgisayarınıza uzaktan bağlanalım da bir bakalım” dedi. hanımın bilgisayara uzaktan erişime müsaade vermesiyle de olanlar oldu.
Dolandırıcılar tüm belgelerine ulaşıp toplumsal güvenlik numarası da dahil tüm şahsi ayrıntılarını ele geçirdi. Bununla da kalmayıp verdikleri virüs paklığı hizmeti için Okumura’nın annesinden bir de 500 dolar ödeme aldılar.
KIM KARDASHIAN ÜZERE ARADI
her neyse ki banka, para hanımın hesabından çıkmadan transferi durdurabildi lakin Okumura yalnızca parasını geri almakla yetinmek istemiyordu. Bu niçinle annesinden dolandırıcının numarasını alıp sesini Kim Kardashian’a benzeterek aradı.
Okumura lafa, “Bilgisayarım bana hayli berbat bir güç yolluyor” diyerek girdi. Dolandırıcının, “Şu an bilgisayarın karşısında mısınız?” sorusuna, “Yani, o benim karşımda… Birebir şey sayılır mı?” diye karşılık verdi.
bu türlü tam 1 saat 45 dakika süren diyaloğu kayda alıp YouTube’da paylaşan Okumura önemli bir seyirci sayısına ulaştı. bu biçimdedan bu yana 200’den çok görüntü yayınlayan Okumura, görüntüleri üzerinden reklam geliri ve direkt sponsorluk aracılığıyla para kazanmaya bile başladı.
Okumura avcılık işini niye sürdürdüğünü, “kucak dolusu eğleniyoruz – hem komik hem yapması eğlenceli tıpkı vakitte insanları memnun ediyor” kelamlarıyla açıklıyor ve ekliyor: “Günde birkaç defa, ‘İyi ki varsınız, sizin görüntünüz olmasa 1500 dolar kaptıracaktım’ formunda e-postalar alıyorum.”
DOLANDIRICILIK BU TÜRLÜ BİTER Mİ?
birebir vakitte Okumura saf da değil, bu türlü dolandırıcılığın sonunu getiremeyeceğini biliyor ancak insanların dolandırıcılara kanmasını önlemeyi umuyor. Okumura, “Bence insanları eğitip dolandırıcılığın yaşanmasını önlemek, tüm dolandırıcıları mahpusa atmaya çalışmaktan daha kolay” diye konuşuyor.
Okumura haksız da sayılmaz üstelik. Örneğin, İngiltere’de polisin bu türlü dolandırıcılığa uğrayan şahısların başvurması için açtığı bir telefon sınırından elde edilen sonuçlar durumun vahametini ortaya koyuyor. Action Fraud isimli hatta yapılan her 50 “Dolandırıcılığa uğradım” müracaatından yalnızca birinde kuşkulu yakalanabiliyor.
Action Fraud sözcüsü, The Observer’ın Okumura üzere avcıların operasyonlarının dolandırıcıların yakalanması üzerinde nasıl bir tesiri olduğu sorusuna kaçamak bir cevap verdi. Sözcünün yazılı açıklamasında, “Dolandırıcıların ağına düşen şahısların polise ve başka güvenlik kurumlarına yardım etmek için hakikat kanalları kullanımı kıymetli. Kulaktan kulağa yayılan bilgiler insanları dolandırıcılıktan müdafaa konusunda epey yardımcı olabilir. ötürüsıyla varlığından haberdar olduğunuz her türlü dolandırıcılık konusunda arkadaşlarınızı ve ailenizi de bilgilendirmenizi her vakit tavsiye ediyoruz” tabirleri kullanıldı.
HİNDİSTAN’DA POLİSİ HAREKETE GEÇİRDİ
Okumura’nın öncelikli maksadı bilgilendirmek ancak temas kurdukları dolandırıcıları polise bildiren avcılar da var. Örneğin Jim Browning takma ismiyle bilinen Kuzey İrlandalı YouTuber onlardan biri. 3,5 milyon aboneli kanalında yedi yıldır tezgâh avcılığı görüntüleri paylaşıyor. Browning sık sık dolandırıcıların bilgisayarlarına erişim sağlıyor. Hatta davet merkezlerinin güvenlik kamerası sistemlerini hack’leyip dolandırıcıların kimliklerini açığa çıkarmışlığı bile var. Elde ettiği ayrıntıları de polis, para sürece kurumları, internet servis sağlayıcılar üzere ilgili makamlarla paylaşıyor.
Browning, “Adaleti sağladığımı söyleyemem fakat ‘Dolandırıcılığı yapan kişi işte budur’ diyebilecek kadar şey yapıyorum. Akabinde da elde ettiğim ayrıntıları yanlışsız kurumlara iletiyorum” diyor. Browning, bu türlü tespit ettiği dolandırıcılardan yalnızca ikisinin gözaltına alındığını söz ediyor.
Bu yıl başlarında Browing, BBC’nin Panorama programı için Hindistan’daki bir davet merkezini araştırmıştı. Haberin yayınlanmasının akabinde polisin baskın düzenlediği merkezin sahibi gözaltına alınmıştı.
“TÜYLERİM DİKEN DİKEN OLDU”
Browning, kazara YouTuber olduğunu da söylüyor. Başlangıçta manzaraları YouTube’a yüklemekteki emelinin ilişkileri ispat olarak polise göndermek olduğunu belirten Browning, “Ama izleyiciler akın akın gelmeye başladı” diyor ve ekliyor: “Ne yazık ki YouTube daha genç bir kitleye hitap ediyor. Benim görüntülerimi keşke izlese dediklerim yaşı daha ileri şahıslar.”
Sahiden de Browning’in izleyicilerinin yalnızca yüzde 10’u 60 yaşın üzerinde. Bu niçinle Amerikan Emekliler Birliği ile iş birliği yapan Browning, birliğin mecmuasında içerikler yayınlayarak iletisini daha geniş kitlelere yaymaya çalışıyor.
Fakat bu bir daha de Browning’in insanları eğlendirdiği gerçeğini değiştirmiyor. 40 milyon izlenme sayısına ulaşan en tanınan görüntüsünde, Browning, dolandırıcılara isimleriyle hitap ederken sakinliğini hiç bozmuyor. Aramanın ortasında, Browning, “Ne oldu, bir anda sessizleştin? Bunu Archit’e bildirecek misin?” deyince karşısındaki telefon yüzüne kapanıyor. Bu görüntünün altında bir seyircinin “Tüylerim diken diken oldu” dediği yorum öteki izleyicilerden 1800 beğeni almış.
Lakin YouTube’un en parlak yıldızları milyonlarca dolar kazanırken, Browning’in görüntülerinin para kazanması birçok vakit engelleniyor. Bunun niçini de “izleyicileri üzecek, iğrendirecek ya da şoke edecek içerik reklama uygun olmayabilir” halindeki kapsamı pek geniş tutulabilecek YouTube kuralı. Bu niçinle Browning avcılığı hâlâ bir yan iş üzere yürütüyor.
UZMANLAR AVCILARI PEK DE ONAYLAMIYOR
Tezgâh avcılığı konusunda çekinceleri olan yalnızca YouTube değil. Surrey Üniversitesi’nde kriminoloji alanında doktora yapan ve yakın vakitte bu alanda bir makale yayımlamış olan Jack Whittaker da misal görüşte. Whittaker, birtakım avcıların aidiyet kazanmak istediğini, kimilerinin polisin eylemsizliğinden bıktığını, kimilerinin da dertten bu işe girdiğini söylüyor. Whittaker, kimi avcıların kullandığı aşağılama taktikleri ile “göze göz” mentalitesini de onaylamıyor.
Whittaker, “Ben hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu bir sistemde yaşamamız gerektiğine tüm muhakkak inananlardanım” diyor ve kelam konusu faaliyetlerin güvenilirliği olması için avcıların dolandırıcının bilgisayarına girmek ve belgelerini silmek üzere etik ve yasal olmayan aksiyonlarından vazgeçmesi gerektiğini belirtiyor. (Örneğin YouTube’da 14 milyon izlenmiş olan bir görüntünün başlığı “Scammer Rages When I Delete His Files” yani “Dosyalarını Sildim, Dolandırıcı Delirdi!”.)
İş piyasasındaki çok kalabalık, Hindistan merkezli dolandırıcı davet merkezlerinin sayısının artmasına yol açıyor. Whittaker, tezgâh avcıları ve takipçileri içinde Hindistanlılara yönelik ırkçılığın da değerli bir sorun olduğuna dikkat çekiyor. Browning ise görüntülerin altına yazılan ırkçı yorumları kaldırmak zorunda kaldığını belirtiyor.
Whittaker, “Bence gerekli maharetlere sahipler ve dünyaya faydalı olabilirler ancak yönlendirilmeye muhtaçlıkları var” diyor ve ekliyor: “Bence bu gönüllüleri güvenlik sisteminin ortasında nasıl daha yeterli kullanabileceğimize dair derin derin düşünmek zorundayız.”
“GALİBA FAZLA İLERİ GİTTİM”
Tezgâh avcıları içinde da Whittaker’ın söylemiş olduklerine hak verenler mevcut. Örneğin 2000’lerin başlarında imza attığı bir avcılık operasyonuyla dünyanın en büyük avcı forumunda büyük bir üne kavuşan Amerikalı yazılım mühendisi Edward onlardan biri.
O meşhur numarada Edward ve arkadaşları, Omar isimli bir dolandırıcıyı kendisine kârlı bir iş teklifi yaptıkları tarafında ikna etti. Omar bu biçimde bir iş olmadığını fakat 600 millik bir uçak seyahati yaparak Lagos’a gittiğinde kapılar yüzüne kapanınca fark etti.
Edwards, daha sonrasını “Bizi arıyordu zira parası yoktu. Konutuna nasıl döneceğini bilemiyordu. Ağlıyordu” diye anlatıyor ve şu biçimde devam ediyor: “Yani, ona inandım mı inanmadım mı ben de fazlaca emin değildim lakin o noktada ‘Ah ben galiba fazla ileri gittim’ diye düşündüm.”
Edwards hareketlerine, askerliğini yaparken ücra bir bölgeye gönderilmesi kararı başladığını Omar olayının da son işi olduğunu anlatıyor. Günde 4-5 saatini dolandırıcılarla telefonda geçirmeyi bir “yarı vakitli iş” olarak tanım eden Edwards, “bu sayede bir aidiyet ve dostluk hissine kavuştuğunu” söylüyor.
Bugün geçmişteki hareketlerini değerlendirmesi istendiğinde ise Edward, “Adımın açıklanmamasını istememin bir niçini var. Kendimden biraz utanıyor üzereyim. İnsan bir noktada, ‘Aa, yoksa ben makûs adam mıydım?’ diye düşünüyor” tabirlerini kullanıyor. Edward bugün adaleti kendi eliyle tahsis etme fikrine de karşı çıkarak dolandırıcıları ayıklamanın teknoloji platformlarının işi olduğunu söylüyor.
“KÜÇÜK FAKAT DEĞERLİ BİR FARK”
Fakat halkın gitgide karmaşıklaşan dolandırıcılıklar karşısındaki çaresizliği de artıyor. (Örneğin bu yaz bir e-posta tezgâhıyla dolandırılan Browning’in YouTube kanalı bir süreliğine bu niçinle kapandı.) ötürüsıyla avcılar işlerine devam ediyor.
Onlardan biri de Ontario’da yaşayan 23 yaşındaki Cassandra Raposo. 2020’de pandemi niçiniyle konuta kapandığı devirde avcılığa başlayan Raposo’nun TikTok’ta paylaştığı görüntülerden biri 1,5 milyon defa izlendi. Raposo dolandırıcılara isminin Nancy Drew (dedektiflik yapan genç bir kızın kıssalarını anlatan kitap ve dizinin karakteri) olduğunu söylüyor, şahsi ayrıntılarını soranlara konut adresi olarak polis karakolunun yerini tanım ediyor ve sonlanmaları için daima salak rolü yapıyor.
Raposo, “Ben polisin ve teknoloji şirketlerinin bu dolandırıcılıkları önlemek ve sonlandırmak için daha fazla şey yapması gerektiğini düşünüyorum lakin bunun zorluğunu da anlıyorum” derken avcılarla polisin iş birliği yapmasını savunuyor. O da görüntülerini izleyen gençlerin büyüklerini dolandırıcıların kullandığı taktiklere karşı uyarmasını istiyor ve ürettiği içerikler yardımıyla dolandırılmaktan kurtulanlardan teşekkür bildirileri alıyor. “Videolarım küçük lakin kıymetli bir fark yaratıyor” diyen Raposo, “Beni aradıkları sürece telefonu açmaya devam edeceğim” tabirlerini kullanıyor.
SEBEP YALNIZCA ÇARESİZLİK Mİ?
Okumura için ise eğitim ve tedbire en kritik noktalar lakin geçmişte bir dolandırıcının yolunu değiştirmesini sağlamışlığı da var. Okumura, “Okulda öğrenciydi, arkadaş olduk. Dolandırıcılık yapmayı bıraktı ve bu işe niye girdiğini bana anlattı. Yaşadığı ülkede epey fazla iş imkânı yok, orada bu biçimde şeyler olağan görülüyor” diye anlatıyor.
Okumura konuştuğu dolandırıcının, “Tüm Amerikalılar varlıklı, aptal ve bencil. Onlardan para çalmak hayatlarında bir şeyi değiştirmiyor” diye düşündüğünü aktarıyor. Browning ise bu kadar yeterli niyetli olduklarına inanmıyor değil çünkü bilgisayarlarına uzaktan eriştiği birtakım dolandırıcıların arama kayıtlarında “iPhone’un en son modeli” üzere aramalar gördüğünü belirtiyor.
Okumura, “Nihayetinde kimi beşerler yalnızca çaresiz” diyor ve ekliyor: “Bazıları sahiden pislikler ve umurlarında değil. Bu yüzden ben işin komik tarafına odaklanıyorum. Yaptığım en berbat şey vakit içinderını boşa harcamak.”
The Observer’ın “Who scams the scammers? Meet the scambaiters” başlıklı haberinden derlenmiştir.
Rosie Okumura, dünyanın en farklı uğraşlarından birine sahip. Haftada 3-4 gün, günde 1-2 saatini telefon başında geçiren Okumura’nın işi hırsızları ve dolandırıcıları arayıp başlarını karıştırmak.
Los Angeles’ta yaşayan ve bir seslendirme sanatkarı olan Okumura’nın iki yıldır yaptığı bu işi “tersine davet merkezi” olarak tanım etmek mümkün.
Okumura çoğumuzun telefonuna “Sakın açma, dolandırıcı” diye kaydettiği, ucuz internet ya da dijital televizyon hizmeti sağlamayı yahut kombi bakımı yapmayı teklif eden, kredi kartı fiyatımızı geri almayı vadeden numaraların ABD’deki muadillerini arıyor.
Dolandırıcı kişi telefonu açtığında Okumura, sesini yaşlı bir bayana, 6 yaşındaki bir kız çocuğuna ya da Apple’ın sanal asistanı Siri’ye benzeterek konuşmaya başlıyor. Bir kezinde geçersiz bir müşteri hizmetleri temsilcisini Britney Spears olduğuna inandırmışlığı bile var. Okumura bu uğraşını, “zaman içinderının boşa geçmesini sağlıyorum. Bu sayede öteki birinin ninesini dolandıramıyorlar” diye açıklıyor.
YOUTUBE TIKTOK’TA MİLYONLARCA TAKİPÇİLERİ VAR
Okumura gibilere memleketler arası literatürde “scambaiter” deniyor, yani “tezgâh avcısı”. Avcıların yaptıkları şeyi macera sinemalarında adaleti kendi eliyle sağlamaya çalışan halk kahramanlarının yaptıklarına benzetmek mümkün. Bu bireyler dolandırıcıların kurdukları tezgâhları bozuyor, açığa çıkarıyor, hatta dolandırıcıları dolandırıyor.
Aslına nazaran tezgâh avcılığı yeni bir kavram değil, avcılar yaklaşık 20 yıldır internet dolandırıcılarının peşinde. Lakin geçmişte forumlar aracılığıyla faaliyet gösteren, birçok vakit ırkçılığa ya da aşağılama taktiklerine başvuran bu bireyler bugün YouTube ve TikTok üzere görüntü platformlarını kullanıyor. Örneğin Okumura “neşeli ve hafifçe” görüntüleri ile bu platformlarda 1,5 milyon takipçiye ulaşıyor.
PANDEMİ TESİRİYLE ÇOK ARTTI
Dijitalleşmenin yaygınlaşmasıyla dijital dolandırıcılık teşebbüslerinde de artışlar yaşanıyor. Bilhassa pandemi bu cins aramaların sayısında global bir artışa yol açtı. Örneğin İngiltere’de yapılan bir araştırmada telefon ve SMS dolandırıcılığının pandemide yüzde 83 arttığı ortaya çıktı. Siber güvenlik kuruluşu ESET’in gerçekleştirdiği ve Demirören Haber Ajansı’nın aktardığı bir araştırmaya bakılırsa de bu vakitte her 5 şahıstan biri Covid-19’la ilgili otomatik geçersiz arama aldı.
Uzmanlar dolandırıcıların ekranda görünen telefon numaralarını değiştirebilen teknolojiler kullanarak arayanı nitekim bankaymış üzere gösterebildiğini de belirtiyor.
Bu ortamda tezgâh avcıları birer süperkahraman üzere görünüyor ancak durum sahiden bu kadar sıradan mi? Okumura üzere bireyleri tezgâh avcısı olmaya iten ne? Bu çeşit intikam operasyonları nitekim faydalı mı? Avcılık dolandırıcının bu işleri bırakıp dürüst bir hayat yaşamasını sağlamak için kâfi mi? İngiliz The Observer gazetesi bu sorulara karşılık aradı.
ANNESİNİN İNTİKAMINI ALMAK İÇİN BAŞLADI
Nasıl ki Batman’in Batman olmasının niçini, öldürülen anne babasının intikamını almaksa, Okumura’nın tezgâh avcısı olmasının altında da 500 dolar dolandırılan annesinin intikamını almak yatıyor.
Anlattığına nazaran, Okumura’nın hayatını değiştiren olay 2019 yılında yaşandı. Tek başına yaşayan 60’larındaki annesi, bir gün bilgisayarının ekranında tuhaf bir ileti ekranıyla karşılaştı. Ekranda Windows logosu ile birlikte bilgisayarda virüs bulunduğuna dair bir ikaz yer alıyordu. “Virüsten kurtulmak isterseniz aşağıdaki numarayı arayın” cümlesini nazarann bayan çabucak söyleneni yaptı. Karşısındaki kişi, “Evet, bilgisayarınıza virüs girmiş. Bilgisayarınıza uzaktan bağlanalım da bir bakalım” dedi. hanımın bilgisayara uzaktan erişime müsaade vermesiyle de olanlar oldu.
Dolandırıcılar tüm belgelerine ulaşıp toplumsal güvenlik numarası da dahil tüm şahsi ayrıntılarını ele geçirdi. Bununla da kalmayıp verdikleri virüs paklığı hizmeti için Okumura’nın annesinden bir de 500 dolar ödeme aldılar.
KIM KARDASHIAN ÜZERE ARADI
her neyse ki banka, para hanımın hesabından çıkmadan transferi durdurabildi lakin Okumura yalnızca parasını geri almakla yetinmek istemiyordu. Bu niçinle annesinden dolandırıcının numarasını alıp sesini Kim Kardashian’a benzeterek aradı.
Okumura lafa, “Bilgisayarım bana hayli berbat bir güç yolluyor” diyerek girdi. Dolandırıcının, “Şu an bilgisayarın karşısında mısınız?” sorusuna, “Yani, o benim karşımda… Birebir şey sayılır mı?” diye karşılık verdi.
bu türlü tam 1 saat 45 dakika süren diyaloğu kayda alıp YouTube’da paylaşan Okumura önemli bir seyirci sayısına ulaştı. bu biçimdedan bu yana 200’den çok görüntü yayınlayan Okumura, görüntüleri üzerinden reklam geliri ve direkt sponsorluk aracılığıyla para kazanmaya bile başladı.
Okumura avcılık işini niye sürdürdüğünü, “kucak dolusu eğleniyoruz – hem komik hem yapması eğlenceli tıpkı vakitte insanları memnun ediyor” kelamlarıyla açıklıyor ve ekliyor: “Günde birkaç defa, ‘İyi ki varsınız, sizin görüntünüz olmasa 1500 dolar kaptıracaktım’ formunda e-postalar alıyorum.”
DOLANDIRICILIK BU TÜRLÜ BİTER Mİ?
birebir vakitte Okumura saf da değil, bu türlü dolandırıcılığın sonunu getiremeyeceğini biliyor ancak insanların dolandırıcılara kanmasını önlemeyi umuyor. Okumura, “Bence insanları eğitip dolandırıcılığın yaşanmasını önlemek, tüm dolandırıcıları mahpusa atmaya çalışmaktan daha kolay” diye konuşuyor.
Okumura haksız da sayılmaz üstelik. Örneğin, İngiltere’de polisin bu türlü dolandırıcılığa uğrayan şahısların başvurması için açtığı bir telefon sınırından elde edilen sonuçlar durumun vahametini ortaya koyuyor. Action Fraud isimli hatta yapılan her 50 “Dolandırıcılığa uğradım” müracaatından yalnızca birinde kuşkulu yakalanabiliyor.
Action Fraud sözcüsü, The Observer’ın Okumura üzere avcıların operasyonlarının dolandırıcıların yakalanması üzerinde nasıl bir tesiri olduğu sorusuna kaçamak bir cevap verdi. Sözcünün yazılı açıklamasında, “Dolandırıcıların ağına düşen şahısların polise ve başka güvenlik kurumlarına yardım etmek için hakikat kanalları kullanımı kıymetli. Kulaktan kulağa yayılan bilgiler insanları dolandırıcılıktan müdafaa konusunda epey yardımcı olabilir. ötürüsıyla varlığından haberdar olduğunuz her türlü dolandırıcılık konusunda arkadaşlarınızı ve ailenizi de bilgilendirmenizi her vakit tavsiye ediyoruz” tabirleri kullanıldı.
HİNDİSTAN’DA POLİSİ HAREKETE GEÇİRDİ
Okumura’nın öncelikli maksadı bilgilendirmek ancak temas kurdukları dolandırıcıları polise bildiren avcılar da var. Örneğin Jim Browning takma ismiyle bilinen Kuzey İrlandalı YouTuber onlardan biri. 3,5 milyon aboneli kanalında yedi yıldır tezgâh avcılığı görüntüleri paylaşıyor. Browning sık sık dolandırıcıların bilgisayarlarına erişim sağlıyor. Hatta davet merkezlerinin güvenlik kamerası sistemlerini hack’leyip dolandırıcıların kimliklerini açığa çıkarmışlığı bile var. Elde ettiği ayrıntıları de polis, para sürece kurumları, internet servis sağlayıcılar üzere ilgili makamlarla paylaşıyor.
Browning, “Adaleti sağladığımı söyleyemem fakat ‘Dolandırıcılığı yapan kişi işte budur’ diyebilecek kadar şey yapıyorum. Akabinde da elde ettiğim ayrıntıları yanlışsız kurumlara iletiyorum” diyor. Browning, bu türlü tespit ettiği dolandırıcılardan yalnızca ikisinin gözaltına alındığını söz ediyor.
Bu yıl başlarında Browing, BBC’nin Panorama programı için Hindistan’daki bir davet merkezini araştırmıştı. Haberin yayınlanmasının akabinde polisin baskın düzenlediği merkezin sahibi gözaltına alınmıştı.
“TÜYLERİM DİKEN DİKEN OLDU”
Browning, kazara YouTuber olduğunu da söylüyor. Başlangıçta manzaraları YouTube’a yüklemekteki emelinin ilişkileri ispat olarak polise göndermek olduğunu belirten Browning, “Ama izleyiciler akın akın gelmeye başladı” diyor ve ekliyor: “Ne yazık ki YouTube daha genç bir kitleye hitap ediyor. Benim görüntülerimi keşke izlese dediklerim yaşı daha ileri şahıslar.”
Sahiden de Browning’in izleyicilerinin yalnızca yüzde 10’u 60 yaşın üzerinde. Bu niçinle Amerikan Emekliler Birliği ile iş birliği yapan Browning, birliğin mecmuasında içerikler yayınlayarak iletisini daha geniş kitlelere yaymaya çalışıyor.
Fakat bu bir daha de Browning’in insanları eğlendirdiği gerçeğini değiştirmiyor. 40 milyon izlenme sayısına ulaşan en tanınan görüntüsünde, Browning, dolandırıcılara isimleriyle hitap ederken sakinliğini hiç bozmuyor. Aramanın ortasında, Browning, “Ne oldu, bir anda sessizleştin? Bunu Archit’e bildirecek misin?” deyince karşısındaki telefon yüzüne kapanıyor. Bu görüntünün altında bir seyircinin “Tüylerim diken diken oldu” dediği yorum öteki izleyicilerden 1800 beğeni almış.
Lakin YouTube’un en parlak yıldızları milyonlarca dolar kazanırken, Browning’in görüntülerinin para kazanması birçok vakit engelleniyor. Bunun niçini de “izleyicileri üzecek, iğrendirecek ya da şoke edecek içerik reklama uygun olmayabilir” halindeki kapsamı pek geniş tutulabilecek YouTube kuralı. Bu niçinle Browning avcılığı hâlâ bir yan iş üzere yürütüyor.
UZMANLAR AVCILARI PEK DE ONAYLAMIYOR
Tezgâh avcılığı konusunda çekinceleri olan yalnızca YouTube değil. Surrey Üniversitesi’nde kriminoloji alanında doktora yapan ve yakın vakitte bu alanda bir makale yayımlamış olan Jack Whittaker da misal görüşte. Whittaker, birtakım avcıların aidiyet kazanmak istediğini, kimilerinin polisin eylemsizliğinden bıktığını, kimilerinin da dertten bu işe girdiğini söylüyor. Whittaker, kimi avcıların kullandığı aşağılama taktikleri ile “göze göz” mentalitesini de onaylamıyor.
Whittaker, “Ben hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu bir sistemde yaşamamız gerektiğine tüm muhakkak inananlardanım” diyor ve kelam konusu faaliyetlerin güvenilirliği olması için avcıların dolandırıcının bilgisayarına girmek ve belgelerini silmek üzere etik ve yasal olmayan aksiyonlarından vazgeçmesi gerektiğini belirtiyor. (Örneğin YouTube’da 14 milyon izlenmiş olan bir görüntünün başlığı “Scammer Rages When I Delete His Files” yani “Dosyalarını Sildim, Dolandırıcı Delirdi!”.)
İş piyasasındaki çok kalabalık, Hindistan merkezli dolandırıcı davet merkezlerinin sayısının artmasına yol açıyor. Whittaker, tezgâh avcıları ve takipçileri içinde Hindistanlılara yönelik ırkçılığın da değerli bir sorun olduğuna dikkat çekiyor. Browning ise görüntülerin altına yazılan ırkçı yorumları kaldırmak zorunda kaldığını belirtiyor.
Whittaker, “Bence gerekli maharetlere sahipler ve dünyaya faydalı olabilirler ancak yönlendirilmeye muhtaçlıkları var” diyor ve ekliyor: “Bence bu gönüllüleri güvenlik sisteminin ortasında nasıl daha yeterli kullanabileceğimize dair derin derin düşünmek zorundayız.”
“GALİBA FAZLA İLERİ GİTTİM”
Tezgâh avcıları içinde da Whittaker’ın söylemiş olduklerine hak verenler mevcut. Örneğin 2000’lerin başlarında imza attığı bir avcılık operasyonuyla dünyanın en büyük avcı forumunda büyük bir üne kavuşan Amerikalı yazılım mühendisi Edward onlardan biri.
O meşhur numarada Edward ve arkadaşları, Omar isimli bir dolandırıcıyı kendisine kârlı bir iş teklifi yaptıkları tarafında ikna etti. Omar bu biçimde bir iş olmadığını fakat 600 millik bir uçak seyahati yaparak Lagos’a gittiğinde kapılar yüzüne kapanınca fark etti.
Edwards, daha sonrasını “Bizi arıyordu zira parası yoktu. Konutuna nasıl döneceğini bilemiyordu. Ağlıyordu” diye anlatıyor ve şu biçimde devam ediyor: “Yani, ona inandım mı inanmadım mı ben de fazlaca emin değildim lakin o noktada ‘Ah ben galiba fazla ileri gittim’ diye düşündüm.”
Edwards hareketlerine, askerliğini yaparken ücra bir bölgeye gönderilmesi kararı başladığını Omar olayının da son işi olduğunu anlatıyor. Günde 4-5 saatini dolandırıcılarla telefonda geçirmeyi bir “yarı vakitli iş” olarak tanım eden Edwards, “bu sayede bir aidiyet ve dostluk hissine kavuştuğunu” söylüyor.
Bugün geçmişteki hareketlerini değerlendirmesi istendiğinde ise Edward, “Adımın açıklanmamasını istememin bir niçini var. Kendimden biraz utanıyor üzereyim. İnsan bir noktada, ‘Aa, yoksa ben makûs adam mıydım?’ diye düşünüyor” tabirlerini kullanıyor. Edward bugün adaleti kendi eliyle tahsis etme fikrine de karşı çıkarak dolandırıcıları ayıklamanın teknoloji platformlarının işi olduğunu söylüyor.
“KÜÇÜK FAKAT DEĞERLİ BİR FARK”
Fakat halkın gitgide karmaşıklaşan dolandırıcılıklar karşısındaki çaresizliği de artıyor. (Örneğin bu yaz bir e-posta tezgâhıyla dolandırılan Browning’in YouTube kanalı bir süreliğine bu niçinle kapandı.) ötürüsıyla avcılar işlerine devam ediyor.
Onlardan biri de Ontario’da yaşayan 23 yaşındaki Cassandra Raposo. 2020’de pandemi niçiniyle konuta kapandığı devirde avcılığa başlayan Raposo’nun TikTok’ta paylaştığı görüntülerden biri 1,5 milyon defa izlendi. Raposo dolandırıcılara isminin Nancy Drew (dedektiflik yapan genç bir kızın kıssalarını anlatan kitap ve dizinin karakteri) olduğunu söylüyor, şahsi ayrıntılarını soranlara konut adresi olarak polis karakolunun yerini tanım ediyor ve sonlanmaları için daima salak rolü yapıyor.
Raposo, “Ben polisin ve teknoloji şirketlerinin bu dolandırıcılıkları önlemek ve sonlandırmak için daha fazla şey yapması gerektiğini düşünüyorum lakin bunun zorluğunu da anlıyorum” derken avcılarla polisin iş birliği yapmasını savunuyor. O da görüntülerini izleyen gençlerin büyüklerini dolandırıcıların kullandığı taktiklere karşı uyarmasını istiyor ve ürettiği içerikler yardımıyla dolandırılmaktan kurtulanlardan teşekkür bildirileri alıyor. “Videolarım küçük lakin kıymetli bir fark yaratıyor” diyen Raposo, “Beni aradıkları sürece telefonu açmaya devam edeceğim” tabirlerini kullanıyor.
SEBEP YALNIZCA ÇARESİZLİK Mİ?
Okumura için ise eğitim ve tedbire en kritik noktalar lakin geçmişte bir dolandırıcının yolunu değiştirmesini sağlamışlığı da var. Okumura, “Okulda öğrenciydi, arkadaş olduk. Dolandırıcılık yapmayı bıraktı ve bu işe niye girdiğini bana anlattı. Yaşadığı ülkede epey fazla iş imkânı yok, orada bu biçimde şeyler olağan görülüyor” diye anlatıyor.
Okumura konuştuğu dolandırıcının, “Tüm Amerikalılar varlıklı, aptal ve bencil. Onlardan para çalmak hayatlarında bir şeyi değiştirmiyor” diye düşündüğünü aktarıyor. Browning ise bu kadar yeterli niyetli olduklarına inanmıyor değil çünkü bilgisayarlarına uzaktan eriştiği birtakım dolandırıcıların arama kayıtlarında “iPhone’un en son modeli” üzere aramalar gördüğünü belirtiyor.
Okumura, “Nihayetinde kimi beşerler yalnızca çaresiz” diyor ve ekliyor: “Bazıları sahiden pislikler ve umurlarında değil. Bu yüzden ben işin komik tarafına odaklanıyorum. Yaptığım en berbat şey vakit içinderını boşa harcamak.”
The Observer’ın “Who scams the scammers? Meet the scambaiters” başlıklı haberinden derlenmiştir.