Dünyanın gözü burada… Durursa ne olur? Bilim insanları bu kere fazlaca net konuştu!
Coğrafya derslerinden hepimizin hatırladığı temel bilgilerden biri şudur: Atlas Okyanusu’nda iki temel akıntı bulunur. Labrador soğuk su akıntısı, İskandinav ülkelerinin kıyılarından aşağı yanlışsız iner, Gulf Stream sıcak su akıntısı ise Meksika Körfezi’nden üst gerçek harekete geçerek İngiltere’nin kuzebir daha kadar devam eder. Gulf Stream, geçtiği coğrafyalarda biroldukca ülkenin hatta kıtanın iklimini tesirler. Bilhassa de Avrupa’nın kuzeyindeki havayı ısıtarak daha yaşanabilir bir ortam oluşmasını sağlar.
Lakin epey yakın vakitte bu temel ayrıntıları unutmak zorunda kalabiliriz. Çünkü iklim bilimciler, Gulf Stream akıntısının durma noktasına geldiğini söylüyor. Gulf Stream’in durması ise gezegenimiz için en değerli kırılma noktalarından biri olacak.
GULF STREAM DURURSA NE OLUR?
Guardian’ın aktardığına göre, bilim insanları Atlantik Meridyonel Devinim Sirkülasyonu (AMOC) olarak isimlendirilen akıntıda “son yüzyılda tam bir istikrar kaybı yaşandığını” ortaya koydu. Bilim insanları AMOC’un yavaşladığını birinci kere 2004 yılında fark ederek bu bahiste ölçümlere başlamıştı. Üç yıl kadar evvel AMOC’un son 1600 yıldır hiç olmadığı kadar yavaş aktığı ortaya çıkmıştı. Bu yeni tahlil ise akıntının büsbütün durmak üzere olduğuna işaret ediyor.
Pekala Gulf Stream akıntısının ya da bilimsel ismiyle AMOC’un durması ne üzere sonuçlar doğuracak? Bu sorunun karşılığı, bilim insanlarının “en değerli kırılma noktası” ihtarını da daha yeterli anlayabilmemizi sağlıyor.
Şöyle ki Hindistan, Güney Amerika ve Batı Afrika’da yaşayan milyarca insan tarım yapabilmek ve karınlarını doyurabilmek için Gulf Stream tesiriyle oluşan yağmurlara muhtaç. Başka yandan Avrupa’da Gulf Stream’in havanın ılınmasını sağlayan tesiri şayet olmazsa, biroldukça kent yaşanamayacak kadar soğuk olacak ve yıkıcı fırtınalar yaşanacak. Okyanusun başka yakasında Kuzey Amerika’nın doğusunda deniz düzeyleri yükselecek.
Güney Yarımküre’de ise Amazon yağmur ormanlarının karşı karşıya olduğu tehlike artarken, Antarktika’daki buzullar da daha büyük risklerle karşı karşıya kalacak.
NE VAKİT OLACAĞI KIYMETLİ DEĞİL, ASLA OLMAMALI
AMOC sisteminin karmaşıklığı ve global ısınmanın gelecekte ulaşacağı düzeylerin belgisiz oluşu, akıntının durma tarihinin tam olarak saptanmasını da imkânsız kılıyor. Lakin bilim insanları, muhtemel tesirlerin büyüklüğü niçiniyle, bu biçimde bir senaryonun asla yaşanmaması için gereken ne var ise yapılması gerektiğini belirtiyor.
Gulf Stream’le ilgili araştırma, Almanya’da bulunan Potsdam İklim Tesirleri Araştırma Enstitüsü’nden Niklas Boers tarafınca yürütüldü. Boers, Guardian’a yaptığı açıklamada, “Gulf Stream’in istikrarını yitirmesinin işaretlerinin şimdiden bu kadar gözle görülür olması beni hem şaşırtıyor tıpkı vakitte korkutuyor” dedi. Boers, “Bu bulunmasına asla müsaade veremeyeceğimiz bir şey” sözlerini kullandı.
Boers, AMOC’un çöküşünün hangi karbondioksit düzeyinde gerçekleşeceğinin çabucak hemen bilinmediğini de hatırlatarak, “Yani yapılacak tek şey emisyon düzeylerini mümkün olduğunca düşük tutmak. Atmosfere gönderdiğimiz her 1 gram karbondioksitle, bu sonuçları epeyce büyük olayın yaşanma ihtimali de artıyor” diye konuştu.
HAVA SICAKLIKLARINI APANSIZ DEĞİŞTİRECEK
Boer ve grubunun araştırmasının sonuçları bilim mecmuası Nature Climate Change’de yayımlandı. Son 100 bin yılın bilgilerine göre, AMOC’un iki evresi bulunuyor. Son birkaç binyılda AMOC süratli ve kuvvetli evresindeydi. Fakat bir de yavaş ve zayıf evre var. Bilgiler hava sıcaklıklarındaki değişimin AMOC’un evresinin 10 ila 50 yıl ortasında birdenbire değişmesine yol açabileceğini gösteriyor.
Son buz çağında, AMOC’taki kimi büyük değişiklikler kış sıcaklıklarının 1 ila 3 yıl üzere kısa bir müddetçte 5 ila 10 derece değişmesine yol açtı. Bunun kararında da Atlas Okyanusu kıyılarındaki biroldukça kara modülünün havasında değerli değişiklikler oldu.
GRÖNLAND’IN ERİMESİ TUZ DÜZEYİNİ DEĞİŞTİRİYOR
AMOC’un itici gücü Arktik Okyanusu’nun tabanına çeken ağır ve tuzlu deniz suyu. Fakat Grönland’ın üstündeki buz katmanının erimesi, süreci iklim modellerinin öngördüğünden daha erken bir kademede yavaşlatıyor.
Olağan şartlarda AMOC, Kuzey Kutbu’na gerçek sıcak suları taşıyor. Burada soğuyup ağırlaşarak tabana çöküyor akabinde bir daha güneye akmaya başlıyor. Lakin global ısınma suyun soğumasına pürüz olurken, Arktik buzullarının bilhassa Grönland’ın erimesi, bölgeyi daha az ağır tatlı suyun basmasına ve AMOC akışının zayıflamasına niye oluyor.
İSTİKRARI BOZULMUŞ BİR SANDALYE ÜZERE
Boer, okyanus sıcaklıklarındaki ve tuz düzeyindeki değişimlerin AMOC’un dengesizliğini nasıl açığa çıkarabildiğini bir sandalye benzetmesiyle anlattı. Dört ayağı da yerde olan bir sandalyeyi ittirdiğimizde, pozisyonunu değiştiriyoruz ancak sandalyenin istikrarını bozmuyoruz. Fakat sandalyeyi iki ayağının üzerine hakikat ittirdiğimizde hem pozisyonunu tıpkı vakitte istikrarını bozuyoruz.
Boers ve takımının incelediği okyanus sıcaklığı ve tuzluluk dataları de benzeri bir duruma işaret ediyor. Sekiz farklı kaynaktan elde edilen ve 150 yıl geriye uzanan datalara göre, global ısınma akıntıların akış nizamını değiştirmekle kalmıyor beraberinde daha istikrarsız bir hal almalarına niye oluyor.
Bu dataların ışığında araştırmacılar şu kararın altını çizdi: “AMOC’un son onsenelerdaki gerilemesi, geçtiğimiz yüzyılda istikrarını neredeyse büsbütün kaybetmesiyle ilişkilendirilebilir. AMOC zayıf deveran evresinin eşiğinde olabilir.”
NASA’nın Aquarius uydusundan alınan bilgilerle Şubat 2013’e ait tuzluluk düzeylerini. Mavi ve yeşil alanlar günden güne genişliyor
MS 400’DEN BERİ EN YAVAŞ DÜZEYİNDE
Araştırmayı Guardian’a pahalandıran David Thornalley, “Bu istikrarsızlık işaretleri epeyce dert verici. Lakin hala bir çöküş yaşanacak mı ya da buna ne kadar yakınız sorularını karşılığını bilmiyoruz” dedi.
Londra Üniversitesi’nde bakılırsan yapan Thornalley, üstte bahsetmiş olduğumiz öteki kritik Gulf Stream araştırmasını da yürüten isim. Thornalley ve takımının Nisan 2018’de Nature mecmuasında yayımlanan araştırmasında akıntının MS 400 senelerına kıyasla yüzde 15 daha zayıf olduğu ortaya konmuştu. Bunun epeyce büyük bir sapma olduğuna işaret eden uzmanlar, zayıflamanın kaynağının büyük oranda global ısınma olduğuna işaret etmişti.
Thornalley o devirde yaptığı açıklamada, “AMOC Dünya’nın iklim sisteminin epey kıymetli bir kesimi ve geçmişte ani iklim değişikliklerinde değerli bir rol oynadı” demişti.
“KIRILMA NOKTASINA DÜŞÜNDÜĞÜMÜZDEN DAHA YAKINIZ”
Boer ve takımının araştırmasını Guardian’a pahalandıran bir öbür isim de İrlanda’da bulunan Maynooth Üniversitesi’nden Levke Ceasar oldu. Ceasar, “Bu araştırma metodu bize muhtemel çöküşün kesin vakit içindemasını vermiyor fakat tahlil, AMOC’un istikrarını oldukcatan kaybettiğini gösteriyor. Ben de bunun AMOC kırılma noktasına düşündüğümüzden daha yakın olabiliriz diye anlıyorum” tabirlerini kullandı.
Bilim insanları iklim üzerinde büyük, süratli ve geri döndürülmez tesirler yapacak değişimleri kırılma noktası olarak isimlendiriyor. Kelam konusu kırılma noktalarıyla ilgili tasalar günden güne artıyor.
Örneğin geçtiğimiz mayıs ayında bir daha Boers ve meslektaşları, Grönland’ı kaplayan buz katmanının değerli bir kısmının hudutta olduğunu, bunun da global deniz düzeylerinde epey önemli bir yükselmeye yol açacağını bildirdi.
AMAZONLARDAN SİBİRYA’YA DÜNYA KIRILMA NOKTASINDA
bir daha hayli kısa bir süre evvel Amazon yağmur ormanlarının birtakım bölgelerinden atmosfere salınan karbondioksit ölçüsünün, fotosentez yoluyla emilenden karbondioksitten çok olduğu bildirildi. Son olarak bu hafta başında yayımlanan bir araştırmada, Sibirya’da 2020 yılında yaşanan sıcak dalgasının permafrostu erittiği ve kaygı verici ölçüde metan gazı çıkışına yol açtığı bildirildi. Bütün bunlar kıymetli kırılma noktaları olarak görülüyor.
Üstelik 2019’da yapılan bir diğer tahlile göre, kimi kırılma noktaları fazlacatan aşıldı ve “medeniyet için bir varoluşsal tehdit” ortaya çıktı. Hükümetlerarası İklim Değişikiği Paneli’nin pazartesi günü yayımlanacak raporunda da iklim krizinin gitgide büyüyen boyutlarının net bir halde ortaya konması bekleniyor.
Coğrafya derslerinden hepimizin hatırladığı temel bilgilerden biri şudur: Atlas Okyanusu’nda iki temel akıntı bulunur. Labrador soğuk su akıntısı, İskandinav ülkelerinin kıyılarından aşağı yanlışsız iner, Gulf Stream sıcak su akıntısı ise Meksika Körfezi’nden üst gerçek harekete geçerek İngiltere’nin kuzebir daha kadar devam eder. Gulf Stream, geçtiği coğrafyalarda biroldukca ülkenin hatta kıtanın iklimini tesirler. Bilhassa de Avrupa’nın kuzeyindeki havayı ısıtarak daha yaşanabilir bir ortam oluşmasını sağlar.
Lakin epey yakın vakitte bu temel ayrıntıları unutmak zorunda kalabiliriz. Çünkü iklim bilimciler, Gulf Stream akıntısının durma noktasına geldiğini söylüyor. Gulf Stream’in durması ise gezegenimiz için en değerli kırılma noktalarından biri olacak.
GULF STREAM DURURSA NE OLUR?
Guardian’ın aktardığına göre, bilim insanları Atlantik Meridyonel Devinim Sirkülasyonu (AMOC) olarak isimlendirilen akıntıda “son yüzyılda tam bir istikrar kaybı yaşandığını” ortaya koydu. Bilim insanları AMOC’un yavaşladığını birinci kere 2004 yılında fark ederek bu bahiste ölçümlere başlamıştı. Üç yıl kadar evvel AMOC’un son 1600 yıldır hiç olmadığı kadar yavaş aktığı ortaya çıkmıştı. Bu yeni tahlil ise akıntının büsbütün durmak üzere olduğuna işaret ediyor.
Pekala Gulf Stream akıntısının ya da bilimsel ismiyle AMOC’un durması ne üzere sonuçlar doğuracak? Bu sorunun karşılığı, bilim insanlarının “en değerli kırılma noktası” ihtarını da daha yeterli anlayabilmemizi sağlıyor.
Şöyle ki Hindistan, Güney Amerika ve Batı Afrika’da yaşayan milyarca insan tarım yapabilmek ve karınlarını doyurabilmek için Gulf Stream tesiriyle oluşan yağmurlara muhtaç. Başka yandan Avrupa’da Gulf Stream’in havanın ılınmasını sağlayan tesiri şayet olmazsa, biroldukça kent yaşanamayacak kadar soğuk olacak ve yıkıcı fırtınalar yaşanacak. Okyanusun başka yakasında Kuzey Amerika’nın doğusunda deniz düzeyleri yükselecek.
Güney Yarımküre’de ise Amazon yağmur ormanlarının karşı karşıya olduğu tehlike artarken, Antarktika’daki buzullar da daha büyük risklerle karşı karşıya kalacak.
NE VAKİT OLACAĞI KIYMETLİ DEĞİL, ASLA OLMAMALI
AMOC sisteminin karmaşıklığı ve global ısınmanın gelecekte ulaşacağı düzeylerin belgisiz oluşu, akıntının durma tarihinin tam olarak saptanmasını da imkânsız kılıyor. Lakin bilim insanları, muhtemel tesirlerin büyüklüğü niçiniyle, bu biçimde bir senaryonun asla yaşanmaması için gereken ne var ise yapılması gerektiğini belirtiyor.
Gulf Stream’le ilgili araştırma, Almanya’da bulunan Potsdam İklim Tesirleri Araştırma Enstitüsü’nden Niklas Boers tarafınca yürütüldü. Boers, Guardian’a yaptığı açıklamada, “Gulf Stream’in istikrarını yitirmesinin işaretlerinin şimdiden bu kadar gözle görülür olması beni hem şaşırtıyor tıpkı vakitte korkutuyor” dedi. Boers, “Bu bulunmasına asla müsaade veremeyeceğimiz bir şey” sözlerini kullandı.
Boers, AMOC’un çöküşünün hangi karbondioksit düzeyinde gerçekleşeceğinin çabucak hemen bilinmediğini de hatırlatarak, “Yani yapılacak tek şey emisyon düzeylerini mümkün olduğunca düşük tutmak. Atmosfere gönderdiğimiz her 1 gram karbondioksitle, bu sonuçları epeyce büyük olayın yaşanma ihtimali de artıyor” diye konuştu.
HAVA SICAKLIKLARINI APANSIZ DEĞİŞTİRECEK
Boer ve grubunun araştırmasının sonuçları bilim mecmuası Nature Climate Change’de yayımlandı. Son 100 bin yılın bilgilerine göre, AMOC’un iki evresi bulunuyor. Son birkaç binyılda AMOC süratli ve kuvvetli evresindeydi. Fakat bir de yavaş ve zayıf evre var. Bilgiler hava sıcaklıklarındaki değişimin AMOC’un evresinin 10 ila 50 yıl ortasında birdenbire değişmesine yol açabileceğini gösteriyor.
Son buz çağında, AMOC’taki kimi büyük değişiklikler kış sıcaklıklarının 1 ila 3 yıl üzere kısa bir müddetçte 5 ila 10 derece değişmesine yol açtı. Bunun kararında da Atlas Okyanusu kıyılarındaki biroldukça kara modülünün havasında değerli değişiklikler oldu.
GRÖNLAND’IN ERİMESİ TUZ DÜZEYİNİ DEĞİŞTİRİYOR
AMOC’un itici gücü Arktik Okyanusu’nun tabanına çeken ağır ve tuzlu deniz suyu. Fakat Grönland’ın üstündeki buz katmanının erimesi, süreci iklim modellerinin öngördüğünden daha erken bir kademede yavaşlatıyor.
Olağan şartlarda AMOC, Kuzey Kutbu’na gerçek sıcak suları taşıyor. Burada soğuyup ağırlaşarak tabana çöküyor akabinde bir daha güneye akmaya başlıyor. Lakin global ısınma suyun soğumasına pürüz olurken, Arktik buzullarının bilhassa Grönland’ın erimesi, bölgeyi daha az ağır tatlı suyun basmasına ve AMOC akışının zayıflamasına niye oluyor.
İSTİKRARI BOZULMUŞ BİR SANDALYE ÜZERE
Boer, okyanus sıcaklıklarındaki ve tuz düzeyindeki değişimlerin AMOC’un dengesizliğini nasıl açığa çıkarabildiğini bir sandalye benzetmesiyle anlattı. Dört ayağı da yerde olan bir sandalyeyi ittirdiğimizde, pozisyonunu değiştiriyoruz ancak sandalyenin istikrarını bozmuyoruz. Fakat sandalyeyi iki ayağının üzerine hakikat ittirdiğimizde hem pozisyonunu tıpkı vakitte istikrarını bozuyoruz.
Boers ve takımının incelediği okyanus sıcaklığı ve tuzluluk dataları de benzeri bir duruma işaret ediyor. Sekiz farklı kaynaktan elde edilen ve 150 yıl geriye uzanan datalara göre, global ısınma akıntıların akış nizamını değiştirmekle kalmıyor beraberinde daha istikrarsız bir hal almalarına niye oluyor.
Bu dataların ışığında araştırmacılar şu kararın altını çizdi: “AMOC’un son onsenelerdaki gerilemesi, geçtiğimiz yüzyılda istikrarını neredeyse büsbütün kaybetmesiyle ilişkilendirilebilir. AMOC zayıf deveran evresinin eşiğinde olabilir.”
NASA’nın Aquarius uydusundan alınan bilgilerle Şubat 2013’e ait tuzluluk düzeylerini. Mavi ve yeşil alanlar günden güne genişliyor
MS 400’DEN BERİ EN YAVAŞ DÜZEYİNDE
Araştırmayı Guardian’a pahalandıran David Thornalley, “Bu istikrarsızlık işaretleri epeyce dert verici. Lakin hala bir çöküş yaşanacak mı ya da buna ne kadar yakınız sorularını karşılığını bilmiyoruz” dedi.
Londra Üniversitesi’nde bakılırsan yapan Thornalley, üstte bahsetmiş olduğumiz öteki kritik Gulf Stream araştırmasını da yürüten isim. Thornalley ve takımının Nisan 2018’de Nature mecmuasında yayımlanan araştırmasında akıntının MS 400 senelerına kıyasla yüzde 15 daha zayıf olduğu ortaya konmuştu. Bunun epeyce büyük bir sapma olduğuna işaret eden uzmanlar, zayıflamanın kaynağının büyük oranda global ısınma olduğuna işaret etmişti.
Thornalley o devirde yaptığı açıklamada, “AMOC Dünya’nın iklim sisteminin epey kıymetli bir kesimi ve geçmişte ani iklim değişikliklerinde değerli bir rol oynadı” demişti.
“KIRILMA NOKTASINA DÜŞÜNDÜĞÜMÜZDEN DAHA YAKINIZ”
Boer ve takımının araştırmasını Guardian’a pahalandıran bir öbür isim de İrlanda’da bulunan Maynooth Üniversitesi’nden Levke Ceasar oldu. Ceasar, “Bu araştırma metodu bize muhtemel çöküşün kesin vakit içindemasını vermiyor fakat tahlil, AMOC’un istikrarını oldukcatan kaybettiğini gösteriyor. Ben de bunun AMOC kırılma noktasına düşündüğümüzden daha yakın olabiliriz diye anlıyorum” tabirlerini kullandı.
Bilim insanları iklim üzerinde büyük, süratli ve geri döndürülmez tesirler yapacak değişimleri kırılma noktası olarak isimlendiriyor. Kelam konusu kırılma noktalarıyla ilgili tasalar günden güne artıyor.
Örneğin geçtiğimiz mayıs ayında bir daha Boers ve meslektaşları, Grönland’ı kaplayan buz katmanının değerli bir kısmının hudutta olduğunu, bunun da global deniz düzeylerinde epey önemli bir yükselmeye yol açacağını bildirdi.
AMAZONLARDAN SİBİRYA’YA DÜNYA KIRILMA NOKTASINDA
bir daha hayli kısa bir süre evvel Amazon yağmur ormanlarının birtakım bölgelerinden atmosfere salınan karbondioksit ölçüsünün, fotosentez yoluyla emilenden karbondioksitten çok olduğu bildirildi. Son olarak bu hafta başında yayımlanan bir araştırmada, Sibirya’da 2020 yılında yaşanan sıcak dalgasının permafrostu erittiği ve kaygı verici ölçüde metan gazı çıkışına yol açtığı bildirildi. Bütün bunlar kıymetli kırılma noktaları olarak görülüyor.
Üstelik 2019’da yapılan bir diğer tahlile göre, kimi kırılma noktaları fazlacatan aşıldı ve “medeniyet için bir varoluşsal tehdit” ortaya çıktı. Hükümetlerarası İklim Değişikiği Paneli’nin pazartesi günü yayımlanacak raporunda da iklim krizinin gitgide büyüyen boyutlarının net bir halde ortaya konması bekleniyor.