her insanın gündemi altın! Pekala bu kıymetli maden nasıl ortaya çıktı?
Bedelli metaller denince aklımıza birinci onlar geliyor. meblağları buluttan nem kapıyor, en ufak bir dalgalanma bütün bölümleri etkiliyor. Dünya üzerinde milyonlarca insan “Düştü mü, çıktı mı? diye her gün birinci iş onları denetim ediyor.
niye bahsetmiş olduğumizi anladınız olağan olarak: Hususumuz altın ve gümüş. Yüzlerce yıldır evvel gümüş standardı daha sonra da altın standardıyla dünya ekonomilerinin temelini oluşturan bu iki metalin bugünü ve geleceği başta ekonomistler olmak üzere hepimizi ilgilendiriyor. Pekala ya geçmişi? Onun da bilim insanlarının çalışma konusu olduğunu biliyor muydunuz?
Nobel ödüllü fizikçi Frank Wilczek, geçtiğimiz günlerde Wall Street Journal için kaleme aldığı köşe yazısında, bu hususa ışık tuttu. Aşağıda okuyacağınız gerçekler sizi de şaşırtacak ve şu kıymetli soruyu sormanızı sağlayacak: Sanki altın arayanlar toprağın derinliklerine bakmakla yanılgı mı ediyor?
EINSTEIN’IN TEORİSİNİN BİR KESİMİ
Albert Einstein denince aklımıza gelen birinci başlıklardan biri genel nazaranlilik kuramı. Einstein’in 1915’te formüle ettiği bu kuramın son kesimi olan kütleçekimsel dalgalar (gravitasyon dalgaları, gravitasyonel dalgalar ya da yerçekimi dalgaları olarak da adlandırılıyorlar) varlıklarını dolaylı olarak göstermeyi başaran iki bilim insanına 1993’te Nobel getirdi.
Nihayet birkaç yıl evvel ABD’nin Louisiana eyaletinde bulunan LIGO antenleri aracılığıyla dalganın geçişi esnasında uzayın dik istikametlerde nasıl farklı büzülüp genişlediği direkt ölçülebildi.
Bu dalgalar üzerinde yapılan son çalışmalarla elementlerin kökenlerine dair şaşırtan ve büyüleyici sonuçlar çıktı. bu biçimdece astronominin geleceğine dair de orijinal bir sayfa açıldı.
Kripto para yatırımcılarının yeni tutkusu! Nedir bu tuhaf küplerin sırrı?
ALTIN, GÜMÜŞ, URANYUM…
Yeni keşifler yardımıyla insanlık için uzun yıllardır esrarını koruyan bir soruya karşılık bulundu: Altın, gümüş, uranyum üzere en büyük nötron hissesine sahip en ağır elementler nasıl oluştu?
Burada küçük bir not düşmekte yarar var: Atomların artı ya da eksi yük taşımayan yapı taşları olan nötronlar, tek başlarına olduklarında çok kararsız partiküller. Yarı ömürleri 15 dakikanın altında, yani kısa mühlet ortasında değişip dönüşüyorlar. Lakin atom çekirdeğinin ortasında olan nötronlar çok kararlı bir hal alıyor. Protonlarla ve öteki nötronlarla girdikleri etkileşim kütlelerinin azalmasını sağlıyor ve bozunmayı sonlandırıyor.
Büyük Patlama’nın (Big Bang) daha sonrasındasında tüm unsur hidrojen (çekirdeğinde tek proton var) ve helyumdan (çekirdeğinde iki proton ile bir ya da iki nötron var) oluşuyordu. Bunlara ek biraz da empürite (saflığı bozan atomlar) vardı. hiç bir unsurda nötronların sayısı protonlardan fazla değildi.
SIRADAN YILDIZLAR DEĞİLLER
Yıldızların tesiriyle nükleer pişirme daha ileri evrelere taşındı. Bir öbür deyişle, bu iç materyal daha büyük üniteler oluşturdu ve öteki elementler ortaya çıktı. Fakat olağan yıldızlar için çekirdeğindeki nötron sayısı proton sayısından fazla olan elementler üretmek fazlaca kolay bir iş değil.
Örneğin gümüşün çekirdeğinde 47 proton ile 60 yahut 62 nötron, altında 79 proton ve 118 nötron, uranyumun en kararlı halinde ise 92 proton ve 146 nötron bulunuyor.
ötürüsıyla akıllara şu soru geliyor: bu biçimde bir nötron bolluğunun kaynağı ve ortaya çıkış niçini nedir?
İŞİN SIRRI NÖTRON YILDIZLARINDA
Akla birinci gelen ihtimal nötron yıldızları yani süpernova patlamalarının yanık kalıntıları…
Kütlesi Güneş’in birkaç katı olan yıldızlar, nükleer yakıtlarını tüketip “öldüklerinde”, çekirdekleri de çöküyor. Bunun kararında ortaya büyüklüğü aşağı üst Dünya kadar lakin kütlesi Güneş’ten daha fazla bir gökcismi ortaya çıkıyor. Bu gökcismi yerçekimi yardımıyla bir ortada duran dev üzere bir tek çekirdek oluyor.
Bu ortamda nötronlar protonlardan fazlaca daha yavaşça olduklarından, protonlar kararsız bir hale geliyor. Protonlar bozunarak nötronlara dönüşüyor ya da dışarı atılıyor. Bu durum nötronlar emsalsiz bir baskınlık elde edene kadar devam ediyor. Sonuçta ortaya çıkan gökcismine de “nötron yıldızı” ismi veriliyor.
YAKLAŞIRKEN PARÇALANIYORLAR
Bir daha sonraki kademe nötronların dışarı kaçırılması. Bunun da şöyle olduğu kestirim ediliyor: kimi vakit bir ikili yıldız sisteminin iki üyesi de nötron yıldızlarına dönüşüyor. sonrasındasında bu nötron yıldızları birbirlerinin etrafında dönmeye başlıyor.
Lakin yörünge bozunuyor ve ortaya kütleçekimsel ışınım çıkıyor. Nötron yıldızları birbirlerine yaklaştıkça, dev dalga güçleri onları ayırıyor ve parçalanan kalıntılar çarpışıyor. Bu çarpışma anlarında, hala nötron açısından varlıklı sıcak ve ağır husus kesimleri sağa sola saçılıyor ve kararlı nötron zengini çekirdekler haline geliyor.
Teorisyenlere nazaran, elimizdeki uranyumun tamamı gümüş ve altının ise büyük kısmı bu fırtınalı sürecin kararında oluşuyor.
LIGO SAYESİNDE “GÖZÜMÜZLE” GÖRDÜK
Yakın vakte kadar bu senaryo büsbütün hipotez basamağındaydı. Lakin üstte da ismi geçen ve Louisiana ile Washington eyaletlerinde bulunan LIGO (Laser Interferometric Gravitational-Wave Observatory) yardımıyla birleşim anında ortaya çıkan ağır kütleçekimsel ışınım gözlemlendi ve bu biçimdece iki nötron yıldızı hareket anında yakalanmış oldu.
Kütleçekim dalgalarını tespit edebilen sistemlerin sayısı arttıkça, gama ışını uydularından radyo çanaklarına ve hatta nötrino detektörlerine, çeşitli “teleskopları” kullanan astronomlar da ortaya çıkan olaylara odaklanabilir hale gelecek.
Bu fazlaca araçlı astronomi yardımıyla de nötron yıldızlarının simya çalışmaları birer multimedya şölen hale gelecek.
LIGO
ARAŞTIRMALAR SÜRÜYOR
İki nötron yıldızının birleşimi, galaksimizin en alışılmadık olaylarından biri olduğundan, Güneş Sistemi haricindeki bölgelerde daha fazla ya da daha az moloz birikimi olması mümkün. Bunların araştırılması fazlaca daha enteresan bulguları birlikteinde getirecek.
Bu esnada Dünya üzerinde daha az ya da daha fazla altın, gümüş ve uranyum bulunmasının tarihi nasıl değiştirebileceğini düşünmek de bir o kadar enteresan sonuçlara varmamızı sağlıyor…
Bu manada bakıldığında günden güne sürat kazanmakta olan uzay madenciliği çalışmalarının Dünya’daki istikrarları değiştirebileceğini söylemek de mümkün.
Altının ve başka pahalı metallerin kökenini araştıran kimi bilim insanları bu hususların Dünya’ya direkt uzaydan geldiğini söylüyor. Bristol Üniversitesi’nde 10 yılı aşkın mühlet evvel yapılan bir araştırmaya bakılırsa, bu unsurların kaynağı 3,9 milyar yıl evvel yaşanan meteor yağmurları. Araştırmacıların çıkış noktası şu: 4,5 milyar yıl evvel oluşan Dünya evvel bir lav topuydu. Top soğudukça demir üzere ağır metaller çekirdeğe gerçek toplanmaya başladı. Siderofil (yani demiri seven, demirin çektiği) metaller de bu niçinle merkeze yaklaştı. Altın da siderofil bir metal olduğundan derinlere indi. ötürüsıyla aslında yüzeye yakın yerlerde altın olmaması gerekirdi ancak var. Grönland’a bulunan yaklaşık 4 milyar yaşındaki kayaların incelenmesiyle geçmişte “Acaba mı?” denen ihtimalin doğruluğu teyit edildi. Dünya çabucak hemen 650 milyon yaşındayken yaşanan meteor yağmurları kararı gezegenimize ulaşıp saplanan altın zengini meteorlar, bugünkü altın yataklarının temelini oluşturdu.
DÜNYA’DAKİNDen çok DEMİR VAR
Örneğin bilim insanlarının yakın vakitte duyurduğu ve Dünya’daki metal rezervlerinden çoksını içerdiği bildirilen iki asteroid bu alanda değerli bir gelişme oldu. Ekim ayında açıklanan bu asteroidlerin yüzde 85’inin metal olduğu, bir adedindeki demir, nikel ve kobalt içeriğinin Dünya’daki rezervlerin tamamından fazla olduğu açıklandı.
Ondan evvel de Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA), 2022 yılında 16 Psyche’ye bir misyon göndereceğini açıklamıştı. Mars ve Jüpiter içinde bulunan 16 Psyche’ye gönderilecek misyonun hedefi direkt hafriyat yapmak değil. Daha çok Güneş Sistemi’nin tarihine dair ipuçları elde etmek. Çünkü uzmanlar 16 Psyche’nin çabucak hemen gezegen haline gelme sürecindeyken patlamış bir “neredeyse gezegen”in kalıntısı olduğunu düşünüyor.
Discovery.com geçen yıl bu asteroidin yapısında bulunan altının ve öbür kıymetli unsurlarının piyasa kıymetinin 700 kentilyon dolar civarında olduğunu bildirdi. Bu ölçünün büyüklüğünü şöyleki düşünebilirsiniz: 700 kentilyon doları dünya üstündeki tüm insanlara eşit dağıttığımız takdirde kişi başı 100 milyar dolara yakın bir servet ediyor.
16 Psyche
ALTINA ATAK?
Pekala niye 16 Psyche’de bulunan bu altını çıkarıp hepimiz bir anda zenginleşmiyoruz? Bunun iki sebebi var. Birincisi bunu yapmak hem güç birebir vakitte ziyadesiyle masraflı. Yani milyonlarca kilometre uzaktaki bir gökcismine gidip maden çıkarmaya çalışmak için öncesinde önemli bir yatırıma gereksinim var.
Öbür yandan 700 kentilyon, üstte da dediğimiz üzere altının şu anki bedeliyle yapılmış bir hesaplama. Altının bedelini belirleyen şey de Dünya üstündeki ölçüsünün nispeten hudutlu olması.
16 Psyche’deki tonlarca altının bir anda dünyaya getirilmesi bir anda altın bolluğuna niye olacağından altının piyasa pahasını önemli manada düşürebilecek bir ihtimal. Bu da uzayda 700 kentilyon eden altının Dünya’da o kadar da bedelli olmayacağı manasına geliyor. Doğal bu kadar bol bulunan bir malzemeye yeni kullanım alanları açılması ve altının düşen kıymetinin bir daha yükselmesi de teorik olarak mümkün.
Bedelli metaller denince aklımıza birinci onlar geliyor. meblağları buluttan nem kapıyor, en ufak bir dalgalanma bütün bölümleri etkiliyor. Dünya üzerinde milyonlarca insan “Düştü mü, çıktı mı? diye her gün birinci iş onları denetim ediyor.
niye bahsetmiş olduğumizi anladınız olağan olarak: Hususumuz altın ve gümüş. Yüzlerce yıldır evvel gümüş standardı daha sonra da altın standardıyla dünya ekonomilerinin temelini oluşturan bu iki metalin bugünü ve geleceği başta ekonomistler olmak üzere hepimizi ilgilendiriyor. Pekala ya geçmişi? Onun da bilim insanlarının çalışma konusu olduğunu biliyor muydunuz?
Nobel ödüllü fizikçi Frank Wilczek, geçtiğimiz günlerde Wall Street Journal için kaleme aldığı köşe yazısında, bu hususa ışık tuttu. Aşağıda okuyacağınız gerçekler sizi de şaşırtacak ve şu kıymetli soruyu sormanızı sağlayacak: Sanki altın arayanlar toprağın derinliklerine bakmakla yanılgı mı ediyor?
EINSTEIN’IN TEORİSİNİN BİR KESİMİ
Albert Einstein denince aklımıza gelen birinci başlıklardan biri genel nazaranlilik kuramı. Einstein’in 1915’te formüle ettiği bu kuramın son kesimi olan kütleçekimsel dalgalar (gravitasyon dalgaları, gravitasyonel dalgalar ya da yerçekimi dalgaları olarak da adlandırılıyorlar) varlıklarını dolaylı olarak göstermeyi başaran iki bilim insanına 1993’te Nobel getirdi.
Nihayet birkaç yıl evvel ABD’nin Louisiana eyaletinde bulunan LIGO antenleri aracılığıyla dalganın geçişi esnasında uzayın dik istikametlerde nasıl farklı büzülüp genişlediği direkt ölçülebildi.
Bu dalgalar üzerinde yapılan son çalışmalarla elementlerin kökenlerine dair şaşırtan ve büyüleyici sonuçlar çıktı. bu biçimdece astronominin geleceğine dair de orijinal bir sayfa açıldı.
Kripto para yatırımcılarının yeni tutkusu! Nedir bu tuhaf küplerin sırrı?
ALTIN, GÜMÜŞ, URANYUM…
Yeni keşifler yardımıyla insanlık için uzun yıllardır esrarını koruyan bir soruya karşılık bulundu: Altın, gümüş, uranyum üzere en büyük nötron hissesine sahip en ağır elementler nasıl oluştu?
Burada küçük bir not düşmekte yarar var: Atomların artı ya da eksi yük taşımayan yapı taşları olan nötronlar, tek başlarına olduklarında çok kararsız partiküller. Yarı ömürleri 15 dakikanın altında, yani kısa mühlet ortasında değişip dönüşüyorlar. Lakin atom çekirdeğinin ortasında olan nötronlar çok kararlı bir hal alıyor. Protonlarla ve öteki nötronlarla girdikleri etkileşim kütlelerinin azalmasını sağlıyor ve bozunmayı sonlandırıyor.
Büyük Patlama’nın (Big Bang) daha sonrasındasında tüm unsur hidrojen (çekirdeğinde tek proton var) ve helyumdan (çekirdeğinde iki proton ile bir ya da iki nötron var) oluşuyordu. Bunlara ek biraz da empürite (saflığı bozan atomlar) vardı. hiç bir unsurda nötronların sayısı protonlardan fazla değildi.
SIRADAN YILDIZLAR DEĞİLLER
Yıldızların tesiriyle nükleer pişirme daha ileri evrelere taşındı. Bir öbür deyişle, bu iç materyal daha büyük üniteler oluşturdu ve öteki elementler ortaya çıktı. Fakat olağan yıldızlar için çekirdeğindeki nötron sayısı proton sayısından fazla olan elementler üretmek fazlaca kolay bir iş değil.
Örneğin gümüşün çekirdeğinde 47 proton ile 60 yahut 62 nötron, altında 79 proton ve 118 nötron, uranyumun en kararlı halinde ise 92 proton ve 146 nötron bulunuyor.
ötürüsıyla akıllara şu soru geliyor: bu biçimde bir nötron bolluğunun kaynağı ve ortaya çıkış niçini nedir?
İŞİN SIRRI NÖTRON YILDIZLARINDA
Akla birinci gelen ihtimal nötron yıldızları yani süpernova patlamalarının yanık kalıntıları…
Kütlesi Güneş’in birkaç katı olan yıldızlar, nükleer yakıtlarını tüketip “öldüklerinde”, çekirdekleri de çöküyor. Bunun kararında ortaya büyüklüğü aşağı üst Dünya kadar lakin kütlesi Güneş’ten daha fazla bir gökcismi ortaya çıkıyor. Bu gökcismi yerçekimi yardımıyla bir ortada duran dev üzere bir tek çekirdek oluyor.
Bu ortamda nötronlar protonlardan fazlaca daha yavaşça olduklarından, protonlar kararsız bir hale geliyor. Protonlar bozunarak nötronlara dönüşüyor ya da dışarı atılıyor. Bu durum nötronlar emsalsiz bir baskınlık elde edene kadar devam ediyor. Sonuçta ortaya çıkan gökcismine de “nötron yıldızı” ismi veriliyor.
YAKLAŞIRKEN PARÇALANIYORLAR
Bir daha sonraki kademe nötronların dışarı kaçırılması. Bunun da şöyle olduğu kestirim ediliyor: kimi vakit bir ikili yıldız sisteminin iki üyesi de nötron yıldızlarına dönüşüyor. sonrasındasında bu nötron yıldızları birbirlerinin etrafında dönmeye başlıyor.
Lakin yörünge bozunuyor ve ortaya kütleçekimsel ışınım çıkıyor. Nötron yıldızları birbirlerine yaklaştıkça, dev dalga güçleri onları ayırıyor ve parçalanan kalıntılar çarpışıyor. Bu çarpışma anlarında, hala nötron açısından varlıklı sıcak ve ağır husus kesimleri sağa sola saçılıyor ve kararlı nötron zengini çekirdekler haline geliyor.
Teorisyenlere nazaran, elimizdeki uranyumun tamamı gümüş ve altının ise büyük kısmı bu fırtınalı sürecin kararında oluşuyor.
LIGO SAYESİNDE “GÖZÜMÜZLE” GÖRDÜK
Yakın vakte kadar bu senaryo büsbütün hipotez basamağındaydı. Lakin üstte da ismi geçen ve Louisiana ile Washington eyaletlerinde bulunan LIGO (Laser Interferometric Gravitational-Wave Observatory) yardımıyla birleşim anında ortaya çıkan ağır kütleçekimsel ışınım gözlemlendi ve bu biçimdece iki nötron yıldızı hareket anında yakalanmış oldu.
Kütleçekim dalgalarını tespit edebilen sistemlerin sayısı arttıkça, gama ışını uydularından radyo çanaklarına ve hatta nötrino detektörlerine, çeşitli “teleskopları” kullanan astronomlar da ortaya çıkan olaylara odaklanabilir hale gelecek.
Bu fazlaca araçlı astronomi yardımıyla de nötron yıldızlarının simya çalışmaları birer multimedya şölen hale gelecek.
LIGO
ARAŞTIRMALAR SÜRÜYOR
İki nötron yıldızının birleşimi, galaksimizin en alışılmadık olaylarından biri olduğundan, Güneş Sistemi haricindeki bölgelerde daha fazla ya da daha az moloz birikimi olması mümkün. Bunların araştırılması fazlaca daha enteresan bulguları birlikteinde getirecek.
Bu esnada Dünya üzerinde daha az ya da daha fazla altın, gümüş ve uranyum bulunmasının tarihi nasıl değiştirebileceğini düşünmek de bir o kadar enteresan sonuçlara varmamızı sağlıyor…
Bu manada bakıldığında günden güne sürat kazanmakta olan uzay madenciliği çalışmalarının Dünya’daki istikrarları değiştirebileceğini söylemek de mümkün.
Altının ve başka pahalı metallerin kökenini araştıran kimi bilim insanları bu hususların Dünya’ya direkt uzaydan geldiğini söylüyor. Bristol Üniversitesi’nde 10 yılı aşkın mühlet evvel yapılan bir araştırmaya bakılırsa, bu unsurların kaynağı 3,9 milyar yıl evvel yaşanan meteor yağmurları. Araştırmacıların çıkış noktası şu: 4,5 milyar yıl evvel oluşan Dünya evvel bir lav topuydu. Top soğudukça demir üzere ağır metaller çekirdeğe gerçek toplanmaya başladı. Siderofil (yani demiri seven, demirin çektiği) metaller de bu niçinle merkeze yaklaştı. Altın da siderofil bir metal olduğundan derinlere indi. ötürüsıyla aslında yüzeye yakın yerlerde altın olmaması gerekirdi ancak var. Grönland’a bulunan yaklaşık 4 milyar yaşındaki kayaların incelenmesiyle geçmişte “Acaba mı?” denen ihtimalin doğruluğu teyit edildi. Dünya çabucak hemen 650 milyon yaşındayken yaşanan meteor yağmurları kararı gezegenimize ulaşıp saplanan altın zengini meteorlar, bugünkü altın yataklarının temelini oluşturdu.
DÜNYA’DAKİNDen çok DEMİR VAR
Örneğin bilim insanlarının yakın vakitte duyurduğu ve Dünya’daki metal rezervlerinden çoksını içerdiği bildirilen iki asteroid bu alanda değerli bir gelişme oldu. Ekim ayında açıklanan bu asteroidlerin yüzde 85’inin metal olduğu, bir adedindeki demir, nikel ve kobalt içeriğinin Dünya’daki rezervlerin tamamından fazla olduğu açıklandı.
Ondan evvel de Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA), 2022 yılında 16 Psyche’ye bir misyon göndereceğini açıklamıştı. Mars ve Jüpiter içinde bulunan 16 Psyche’ye gönderilecek misyonun hedefi direkt hafriyat yapmak değil. Daha çok Güneş Sistemi’nin tarihine dair ipuçları elde etmek. Çünkü uzmanlar 16 Psyche’nin çabucak hemen gezegen haline gelme sürecindeyken patlamış bir “neredeyse gezegen”in kalıntısı olduğunu düşünüyor.
Discovery.com geçen yıl bu asteroidin yapısında bulunan altının ve öbür kıymetli unsurlarının piyasa kıymetinin 700 kentilyon dolar civarında olduğunu bildirdi. Bu ölçünün büyüklüğünü şöyleki düşünebilirsiniz: 700 kentilyon doları dünya üstündeki tüm insanlara eşit dağıttığımız takdirde kişi başı 100 milyar dolara yakın bir servet ediyor.
16 Psyche
ALTINA ATAK?
Pekala niye 16 Psyche’de bulunan bu altını çıkarıp hepimiz bir anda zenginleşmiyoruz? Bunun iki sebebi var. Birincisi bunu yapmak hem güç birebir vakitte ziyadesiyle masraflı. Yani milyonlarca kilometre uzaktaki bir gökcismine gidip maden çıkarmaya çalışmak için öncesinde önemli bir yatırıma gereksinim var.
Öbür yandan 700 kentilyon, üstte da dediğimiz üzere altının şu anki bedeliyle yapılmış bir hesaplama. Altının bedelini belirleyen şey de Dünya üstündeki ölçüsünün nispeten hudutlu olması.
16 Psyche’deki tonlarca altının bir anda dünyaya getirilmesi bir anda altın bolluğuna niye olacağından altının piyasa pahasını önemli manada düşürebilecek bir ihtimal. Bu da uzayda 700 kentilyon eden altının Dünya’da o kadar da bedelli olmayacağı manasına geliyor. Doğal bu kadar bol bulunan bir malzemeye yeni kullanım alanları açılması ve altının düşen kıymetinin bir daha yükselmesi de teorik olarak mümkün.