İşverenim bana ‘OK’ dedi! Yoksa başım sıkıntıda mi?
E-postalar, WhatsApp’tan Slack’e çeşit çeşit anlık iletileşme uygulamaları iş hayatının şayet olmazsa olmazları. Pandemiyle bir arada yaygınlaşan uzaktan çalışma kültürü, bu cins uygulamaların kullanmasını daha da vazgeçilmez hale getirdi.
Hal bu biçimde olunca buradaki yazışmalara atfettiğimiz kıymet de eskisinden daha kıymetli hale geldi. Zira artık yeterli bir şey yaptığımızda aldığımız övgü de makûs bir şey yaptığımızda işittiğimiz azar da bu kanaldan bize ulaşıyor. ötürüsıyla teslim ettiğimiz projenin akabinde yöneticimizden gelen “Teşekkürler, eline sağlık” cümlesini gördüğümüzde beynimizdeki bilgisayar işlemeye başlıyor:
– niye bu kadar soğuk yazmış?
– Sonuna niye bir ünlem ya da bir emoji koymamış?
– “Eline sağlık” yazmış lakin formalite icabı mı yazmış?
– Projenin içeriğine dair hiç yorum yapmamış, beğenmedi mi sanki?
Her gelen iletisi bu biçimde mikroskop altına yatırıp karakter karakter incelemek, her bir virgülün muhasebesini yapmak hayli yorucu ve ruhsal manada yıpratıcı bir iş. Siz de bu gerilimi yaşayanlardansanız, merak etmeyin, yalnız değilsiniz…
EYVAH ‘TAMAM’ DİYE İLETİ GELDİ!
Yazılı lisanı nasıl kullandığımız daima değişiyor. Her tabir bir bildiri telaşı taşımıyor aslında lakin “olur”, “tamam”, “sorun değil”, “OK”, “peki”, “anlaşıldı”, hatta “evet”, “hayır”, “teşekkürler”, “özür dilerim” üzere birfazlaca kolay ifadeyi, sohbet penceresinde ya da posta kutusunda gördüğümüz anda soğuk terler dökmeye başlıyoruz.
Pekala günlük hayatta daima kullandığımız bu kısa ve bayağı sözler ve sözler, yazılı lisanda niye bu kadar farklı yorumlamalara niye oluyor? niye konuşma lisanından gayrı resmi yazışmalara taşındıklarında bu kadar tartı yükleniyorlar? Bir meslektaşımıza “tamam” demekle “tamam” yazmak içinde niye bu kadar fark var?
ZİRA KONUŞMA YALNIZCA SÖZLERDEN İBARET DEĞİL
Öncelikle şunu söyleyelim: Bu tıp bildiriler niçiniyle gerilime girmeniz fazlaca olağan. Zira yazılı iletilerde bağlantının kimi epey değerli ögeleri eksik.
Biriyle şahsen konuştuğumuzda, yalnızca sözlerle bağlantı kurmuyoruz, tıpkı anda yüzlerce öbür küçük bildiri gönderip alıyor oluyoruz.
The Pragmatics of Text Messaging (Mesajlaşmanın Edimbilimi) isimli kitabın müellifi ABD’li lisan bilimci Michelle McSweeney bu durumu, “Seslerimizi ve yüzlerimizi de kullanabildiğimiz karşılıklı ya da senkronize diyaloglarda ‘tabii ki’ üzere bir sözün yanında kimi mimiklerle ya da ses tonuyla, bağlama dair ekstra işaretler de veririz. Diyalogdaki öbür şahısların söylemeye çalıştığımız şeyi bildiklerini var iseyarız” kelamlarıyla açıklıyor.
Bu küçük işaretler değersizmiş üzere görünmekle bir arada, kişinin ses tonu birçoğumuzun farkında olduğundan fazlaca daha fazlasını anlatıyor. Bu da söyleyeceklerimizi yazdığımız takdirde manalı bağlamdan epeyce şey eksildiği manasına geliyor.
KELİMEYEN DÖNÜŞMEYEN SESLER VE MANALARI
İnsan hisleri üzerine araştırmalar yapan bir laboratuvar olan Hume AI’ın bilim yöneticisi ve CEO’su Alan Cowen, “İç çekmeler, çığlıklar, kahkahalar vb. söze dönüşmeyen sesli sözler epeyce fakat fazlaca zengindir. Yaptığımız bilimsel çalışmalarla bu seslerin geçmişte kabul edilenden çok daha fazla ileti gönderdiğini anlamaya başladık. Şu an en az 28 farklı duygusal manası tabir ettiklerini biliyoruz ve bu sayı gün geçtikçe artıyor. Tıpkı sesleri konuşmaya da dahil ediyoruz” yorumunu yapıyor.
Sesli iletiler ya da telefon konuşmaları bu manada yüzde 100 verimli değil. Zira orada da ortak bir fizikî ortamda bulunmanın sağladığı işaretleri kaybediyoruz. Manzaralı konuşma yapmak da durumu değiştirmiyor.
Hollanda’da bulunan Groningen Üniversitesi’nde uygulamalı lisan bilimi alanında çalışan Erika Darics, “Görüntülü konuşmada da bir kişinin giysileri, postürü, oturma konumu, kelama dökülmeyen hareketleri, jestleri üzere olağanda konuşmayı dengeli ve akıcı hale getiren ve şahıslar ortası manaları deşifre etmemizi sağlayan işaretlere tam erişimimiz yok” sözleriyle özetliyor bu durumu.
AA! HMM… YAA, O DENLİ Mİ?
Bağlantının bir öbür kıymetli kısmı da karşımızdaki şahsa onu dikkatle dinlediğimizi anlatan minik işaretler. Birini dinlerken kullandığımız, “aa”, “yaa”, “öyle mi”, “hmm”, “doğru” üzere kısa sözlerin yanı sıra baş sallama ve kaş kaldırma üzere hareketler de bu kapsamda bedellendiriliyor.
Bu sözlerin kıymetli bir kısmının mesajlaşmada karşımıza çıktığında hududumuzu bozanlar kümesinde yer alması da muhtemelen tesadüf değil.
Darics’e bakılırsa bu küçük işaretler “sıklıkla şuur düzeyinin altında” yani bunları farkında olmadan kullanıyoruz. Bir öbür deyişle, yazışmalarda en çok üzerine düşündüğümüz tabirler, konuşurken en farkında olmadığımız kelamlar oluyor. Lakin bunları başka sözlerle tıpkı somutlukta karşımızda görür görmez bir anda sarsılıyoruz.
Darics, “Dijital ortamlardaki bağlantıda başa sıkıntı açacak şeylerden biri de vakit içindema” diyor ve ekliyor: “Arada bir ‘hı-hı’ göndermek istediğinizde karşınızdaki kişinin iletilerindeki akışı bozma ihtimaliniz devasa yükseklikte.”
Birebir biçimde birini dinlerken ortalara serpiştirdiğimiz “doğru” üzere sözler de yazışmada manasını yitirebiliyor ya da baş karışıklığına yol açabiliyor.
SÖZLER KISALDIKÇA HİS YÜKLERİ ARTIYOR
Dijitalleşmiş diyaloglar görsel, hissel ve durumsal işaretlerden yoksun oldukları üzere, birtakım kısa sözler de tam da kısa oldukları için farklı yorumlara açık hale geliyor.
Konuştuğumuz vakit, her sözün seslerini fonetik olarak çıkarmaya odaklanıyoruz. Bir söz kısaldıkça ya da sıradanleştikçe, onu söylem etmemiz kolaylaşıyor. Daha kolay söylem edebildiğimiz sözlere daha fazla duygusal mana yüklemeye odaklanıyoruz.
Cowen, “Konuşmakla fazlaca meşgul olmadığımız vakit içinderda, hayli daha net sesli tabirler oluşturabilir hale geliyoruz. Bu da sıradan sözleri, varlıklı duygusal sözler için epeyce daha âlâ taşıyıcılar haline getiriyor” kelamlarıyla açıklıyor bu olguyu.
Yani fonetik manada sıradan olan bu sözleri okuduğumuzda, daha güçlü duygusal entonasyon bekliyoruz. Cowen, “Bu sözlerin geniş kapsamlı duygusal manalar taşıdıklarını hayal etmeye devam ediyoruz ve doğal olarak beynimiz boşlukları doldurmaya başlıyor ve sıklıkla kusur yapıyor” diye konuşuyor.
EVET, HAYIR VE ORTADA KALAN ÖTEKİ HER ŞEY
Daha da kıymetlisi bu sözlerin daha en baştan muğlak olacak biçimde tasarlanmış olması. McSweeney bu sözleri tıpkı fikirde olma/karşıt fikirde olma yelpazesine yerleştiriyor ve şunları söylüyor:
“Bu yelpazenin bir ucunda ‘evet’ başka ucunda ‘hayır’ var. Ortadaki her şey ortada kalmış durumda ve ortada kalma niyetiyle yaratılmış. Yani hedef bu muğlaklığı yaratmak.”
Doğal olarak bu muğlaklık yanlış anlaşılmalara niye oluyor. Bilhassa de âlâ tanımadığımız bireylerle dijital olarak irtibat kurduğumuzda yanlış anlaşılmalar artıyor.
Kendi bağlantı çevrelerimizde (arkadaşlarımız, ailemiz, konuşmayı öğrendiğimiz kişiler) yaptığımız yazışmalarda “tabii”, “tamam” üzere sözlerin yelpazedeki yerini daha âlâ anlayabiliyoruz. Lakin McSweeney’e bakılırsa, bu durum iş yerinde fazlaca karmaşık bir hal alıyor “çünkü hepimiz her vakit birebir kültürden gelmiyoruz”.
NOKTALAMA İŞARETLERİ VE EMOJİ’LER BUNUN İÇİN VAR
Dijital irtibatta zorlukları aşmanın yollarından biri, kısa tabirleri daha açık hale getirmek için noktalama işaretlerinden (ve emoji’lerden) yararlanmak.
Darics, “Noktalama işaretleri bireyler ortası örtülü manaları vermeye çalışmak için kullandığımız kaynaklar” diyor. Yazışmalara noktalama işaretleri ve emoji’ler eklemek, sohbetlere alışkın olduğumuz duygusallığı katıyor. Yani ünlem işaretinin gözümüzdeki yeri ve değeri artıyor. O işaretin yokluğunda da beynimiz çabucak “niçin yok?” sorusunun cevabını bulmak için çalışmaya başlıyor.
Lakin boşlukları doldurma biçimimiz sıklıkla yaşımıza ve internetle ne biçimde tanıştığımıza bağlı olarak değişiyor. Hepimizin geçmişte internetle olan deneyimi farklı. Kimilerimiz bu değişen teknolojinin birinci günlerini hatırlıyor, kimilerimiz da doğuştan itibaren internetin var olmadığı bir an bile hatırlamıyor.
İNTERNETİ NE GAYEYLE KULLANMAYA BAŞLADINIZ?
“Because Internet” (İnternet Yüzünden) isimli kitabın muharriri dilbilimci Gretchen McCulloch, bu ilişkilenme biçiminin farklı “internet insanları” yarattığını söylüyor. Bu insan kümeleri içindeki en kıymetli fark, interneti birinci ne gayeyle kullandıkları ve toplumsal kurallarını ne biçimde öğrendikleri. İnternet kullanması akranlarından öğrenenler ve dijital ortamda sosyalleşenler ile interneti e-posta denetim etmek ya da araştırma yapmak üzere hedeflerle kullanmaya başlayanlar iki farklı kümesi oluşturuyor. Şayet interneti toplumsallaşarak tanıyanlardansanız, kullanılan jargonu da muhakkak bir tonla eşleştirmeye daha yakın oluyorsunuz.
McCulloch, belirli iletilerin (belli sözlerin ve noktalama çeşitlerinin) farklı beşerler tarafınca farklı yorumlanmasının sırrının burada yattığını belirtiyor. İnternet insanlarının her bir kümesi kendi normlarına sahip. Hepimiz resmi olmayan bir metne noktalama koyarken ve okurken, başımızın ortasında farklı bir editöre başvuruyoruz.
McCulloch, kitabında “Sorun birden çok norm setini bir ortaya getirdiğinizde ortaya çıkıyor” dedikten daha sonra yaşlı bir akrabanın bir ergene ya da 50’lerindeki bir yöneticinin 20’lerindeki çalışanına göndereceği şu bildiri üzerinden bir kıymetlendirme yapıyor:
selam.
Nasıl gidiyor…
“Bu ileti sizin neyi nötr gördüğünüze bağlı olarak fazlaca farklı formlarda okunabilir” diyen McCulloch, şu biçimde devam ediyor: Kimilerine göre burada yanlış hiç bir şey yokken, birileri bilhassa de çocukluklarından itibaren kısa dijital bildirilerin ses tonunu okumaya alışmış olanlar, burada söylenmeyenlere dair olumsuz fikirler oluşturabilir.
ÜÇ NOKTA KULLANIMINA DİKKAT!
McCulloch’a göre sondaki üç nokta bilhassa tehlikeli. Kâğıt kalemle ya da daktiloyla yazmaya alışmış olanlar için üç nokta bayağı bir noktalama işareti ve sözleri ayırmaya yarıyor. “Ama internet odaklı muharrirler nezdinde, sözler ya da sözler birbirinden satır atlayarak ya da ‘gönder’e bastıktan daha sonra yeni iletiye geçerek ayrılıyor. Bu niçinle üç nokta işareti ‘söylenmemiş bir şeyler var’ olarak yorumlanan yeni bir işlev kazandı.”
Dahası mevzu internette yazı yazmak olduğunda, ton akıcılığındaki farklara da epey fazla dikkat etmiyoruz. Zira hepimiz bir biçimde internet kullandığımız için, hepimizin birebir ton biçimi rehberi üzerinden hareket ettiğimizi var iseyıyoruz.
KENDİNİZİ KAYBETMEYİN LAKİN KÜMENİN GENELİNE UYUN
niye belirli bildiriler yüzünden gerilime girdiğimizi anlamak, bağlantımızı daha akışkan hale getirmeye de yarayabilir. Nihayetinde husus bağlantı üslupları içindeki farklara ve rastgele bir dijital ortamdaki nezaketin kurallarını anlamaya dayanıyor.
Bilhassa çalışma ömrüne durum bu biçimde. McSweeney, “Benim ofis kültürümde, eğlenceli bir grubuz lakin ben o kadar eğlenceli bir insan değilim. Lakin iş arkadaşlarıma gökkuşakları, dans eden beşerler üzere emoji’ler gönderme konusunda epey başarılı bir insan haline geldim. Zira bu onlara ‘Seni anlıyorum’ diyebilmemin bir yolu ve kurumumuzdaki baskın kültür bu” diye örneklendiriyor durumu.
Kendi kimliğimizden ödün vermeden dijital kültür kodlarını benimsediğimizde, resmi olmayan yazışmalarımızda gerçek tonu tutturma baskısının bir kısmını da üzerimizden atıyoruz. Takımınızdaki herkes, nazik olmak için ünlemler ve emoji’ler kullanıyorsa siz de o denli yapın. Şayet bu tıp kullanımlar epeyce nadirse de şunun farkına varın: Kimsenin size kızdığı yok. Unutmayın burada hayli sayıda faktör devrede, her yazışmanın üzerine düşünüp kendinizi harap etmek zorunda değilsiniz.
SES KAYDI GÖNDERMEK EN KOLAY TAHLİL
Olağan şu da var: Şayet bir bildirinin nasıl algılanacağından emin değilseniz, ses kaydı gönderme seçeneğiniz her vakit elinizin altında.
Cowen, “Sesteki duygusal irtibatın biyolojik altyapısı daha sağlamdır. Daha varlıklı, daha net, sahtesinin yapılması daha sıkıntı ve yazılı bağlantıdaki duygusal bağlantıya kıyasla kültürel manada daha evrenseldir” diyor ve ekliyor: “Bence sesli bildiri göndermek, yazılı diyaloglardaki bilinmezlikten kurtulmanın olağanüstü bir yolu.”
BBC’de yayımlanan “Why tiny words like ‘yup’ can send you into a tailspin” başlıklı haberden derlenmiştir.
E-postalar, WhatsApp’tan Slack’e çeşit çeşit anlık iletileşme uygulamaları iş hayatının şayet olmazsa olmazları. Pandemiyle bir arada yaygınlaşan uzaktan çalışma kültürü, bu cins uygulamaların kullanmasını daha da vazgeçilmez hale getirdi.
Hal bu biçimde olunca buradaki yazışmalara atfettiğimiz kıymet de eskisinden daha kıymetli hale geldi. Zira artık yeterli bir şey yaptığımızda aldığımız övgü de makûs bir şey yaptığımızda işittiğimiz azar da bu kanaldan bize ulaşıyor. ötürüsıyla teslim ettiğimiz projenin akabinde yöneticimizden gelen “Teşekkürler, eline sağlık” cümlesini gördüğümüzde beynimizdeki bilgisayar işlemeye başlıyor:
– niye bu kadar soğuk yazmış?
– Sonuna niye bir ünlem ya da bir emoji koymamış?
– “Eline sağlık” yazmış lakin formalite icabı mı yazmış?
– Projenin içeriğine dair hiç yorum yapmamış, beğenmedi mi sanki?
Her gelen iletisi bu biçimde mikroskop altına yatırıp karakter karakter incelemek, her bir virgülün muhasebesini yapmak hayli yorucu ve ruhsal manada yıpratıcı bir iş. Siz de bu gerilimi yaşayanlardansanız, merak etmeyin, yalnız değilsiniz…
EYVAH ‘TAMAM’ DİYE İLETİ GELDİ!
Yazılı lisanı nasıl kullandığımız daima değişiyor. Her tabir bir bildiri telaşı taşımıyor aslında lakin “olur”, “tamam”, “sorun değil”, “OK”, “peki”, “anlaşıldı”, hatta “evet”, “hayır”, “teşekkürler”, “özür dilerim” üzere birfazlaca kolay ifadeyi, sohbet penceresinde ya da posta kutusunda gördüğümüz anda soğuk terler dökmeye başlıyoruz.
Pekala günlük hayatta daima kullandığımız bu kısa ve bayağı sözler ve sözler, yazılı lisanda niye bu kadar farklı yorumlamalara niye oluyor? niye konuşma lisanından gayrı resmi yazışmalara taşındıklarında bu kadar tartı yükleniyorlar? Bir meslektaşımıza “tamam” demekle “tamam” yazmak içinde niye bu kadar fark var?
ZİRA KONUŞMA YALNIZCA SÖZLERDEN İBARET DEĞİL
Öncelikle şunu söyleyelim: Bu tıp bildiriler niçiniyle gerilime girmeniz fazlaca olağan. Zira yazılı iletilerde bağlantının kimi epey değerli ögeleri eksik.
Biriyle şahsen konuştuğumuzda, yalnızca sözlerle bağlantı kurmuyoruz, tıpkı anda yüzlerce öbür küçük bildiri gönderip alıyor oluyoruz.
The Pragmatics of Text Messaging (Mesajlaşmanın Edimbilimi) isimli kitabın müellifi ABD’li lisan bilimci Michelle McSweeney bu durumu, “Seslerimizi ve yüzlerimizi de kullanabildiğimiz karşılıklı ya da senkronize diyaloglarda ‘tabii ki’ üzere bir sözün yanında kimi mimiklerle ya da ses tonuyla, bağlama dair ekstra işaretler de veririz. Diyalogdaki öbür şahısların söylemeye çalıştığımız şeyi bildiklerini var iseyarız” kelamlarıyla açıklıyor.
Bu küçük işaretler değersizmiş üzere görünmekle bir arada, kişinin ses tonu birçoğumuzun farkında olduğundan fazlaca daha fazlasını anlatıyor. Bu da söyleyeceklerimizi yazdığımız takdirde manalı bağlamdan epeyce şey eksildiği manasına geliyor.
KELİMEYEN DÖNÜŞMEYEN SESLER VE MANALARI
İnsan hisleri üzerine araştırmalar yapan bir laboratuvar olan Hume AI’ın bilim yöneticisi ve CEO’su Alan Cowen, “İç çekmeler, çığlıklar, kahkahalar vb. söze dönüşmeyen sesli sözler epeyce fakat fazlaca zengindir. Yaptığımız bilimsel çalışmalarla bu seslerin geçmişte kabul edilenden çok daha fazla ileti gönderdiğini anlamaya başladık. Şu an en az 28 farklı duygusal manası tabir ettiklerini biliyoruz ve bu sayı gün geçtikçe artıyor. Tıpkı sesleri konuşmaya da dahil ediyoruz” yorumunu yapıyor.
Sesli iletiler ya da telefon konuşmaları bu manada yüzde 100 verimli değil. Zira orada da ortak bir fizikî ortamda bulunmanın sağladığı işaretleri kaybediyoruz. Manzaralı konuşma yapmak da durumu değiştirmiyor.
Hollanda’da bulunan Groningen Üniversitesi’nde uygulamalı lisan bilimi alanında çalışan Erika Darics, “Görüntülü konuşmada da bir kişinin giysileri, postürü, oturma konumu, kelama dökülmeyen hareketleri, jestleri üzere olağanda konuşmayı dengeli ve akıcı hale getiren ve şahıslar ortası manaları deşifre etmemizi sağlayan işaretlere tam erişimimiz yok” sözleriyle özetliyor bu durumu.
AA! HMM… YAA, O DENLİ Mİ?
Bağlantının bir öbür kıymetli kısmı da karşımızdaki şahsa onu dikkatle dinlediğimizi anlatan minik işaretler. Birini dinlerken kullandığımız, “aa”, “yaa”, “öyle mi”, “hmm”, “doğru” üzere kısa sözlerin yanı sıra baş sallama ve kaş kaldırma üzere hareketler de bu kapsamda bedellendiriliyor.
Bu sözlerin kıymetli bir kısmının mesajlaşmada karşımıza çıktığında hududumuzu bozanlar kümesinde yer alması da muhtemelen tesadüf değil.
Darics’e bakılırsa bu küçük işaretler “sıklıkla şuur düzeyinin altında” yani bunları farkında olmadan kullanıyoruz. Bir öbür deyişle, yazışmalarda en çok üzerine düşündüğümüz tabirler, konuşurken en farkında olmadığımız kelamlar oluyor. Lakin bunları başka sözlerle tıpkı somutlukta karşımızda görür görmez bir anda sarsılıyoruz.
Darics, “Dijital ortamlardaki bağlantıda başa sıkıntı açacak şeylerden biri de vakit içindema” diyor ve ekliyor: “Arada bir ‘hı-hı’ göndermek istediğinizde karşınızdaki kişinin iletilerindeki akışı bozma ihtimaliniz devasa yükseklikte.”
Birebir biçimde birini dinlerken ortalara serpiştirdiğimiz “doğru” üzere sözler de yazışmada manasını yitirebiliyor ya da baş karışıklığına yol açabiliyor.
SÖZLER KISALDIKÇA HİS YÜKLERİ ARTIYOR
Dijitalleşmiş diyaloglar görsel, hissel ve durumsal işaretlerden yoksun oldukları üzere, birtakım kısa sözler de tam da kısa oldukları için farklı yorumlara açık hale geliyor.
Konuştuğumuz vakit, her sözün seslerini fonetik olarak çıkarmaya odaklanıyoruz. Bir söz kısaldıkça ya da sıradanleştikçe, onu söylem etmemiz kolaylaşıyor. Daha kolay söylem edebildiğimiz sözlere daha fazla duygusal mana yüklemeye odaklanıyoruz.
Cowen, “Konuşmakla fazlaca meşgul olmadığımız vakit içinderda, hayli daha net sesli tabirler oluşturabilir hale geliyoruz. Bu da sıradan sözleri, varlıklı duygusal sözler için epeyce daha âlâ taşıyıcılar haline getiriyor” kelamlarıyla açıklıyor bu olguyu.
Yani fonetik manada sıradan olan bu sözleri okuduğumuzda, daha güçlü duygusal entonasyon bekliyoruz. Cowen, “Bu sözlerin geniş kapsamlı duygusal manalar taşıdıklarını hayal etmeye devam ediyoruz ve doğal olarak beynimiz boşlukları doldurmaya başlıyor ve sıklıkla kusur yapıyor” diye konuşuyor.
EVET, HAYIR VE ORTADA KALAN ÖTEKİ HER ŞEY
Daha da kıymetlisi bu sözlerin daha en baştan muğlak olacak biçimde tasarlanmış olması. McSweeney bu sözleri tıpkı fikirde olma/karşıt fikirde olma yelpazesine yerleştiriyor ve şunları söylüyor:
“Bu yelpazenin bir ucunda ‘evet’ başka ucunda ‘hayır’ var. Ortadaki her şey ortada kalmış durumda ve ortada kalma niyetiyle yaratılmış. Yani hedef bu muğlaklığı yaratmak.”
Doğal olarak bu muğlaklık yanlış anlaşılmalara niye oluyor. Bilhassa de âlâ tanımadığımız bireylerle dijital olarak irtibat kurduğumuzda yanlış anlaşılmalar artıyor.
Kendi bağlantı çevrelerimizde (arkadaşlarımız, ailemiz, konuşmayı öğrendiğimiz kişiler) yaptığımız yazışmalarda “tabii”, “tamam” üzere sözlerin yelpazedeki yerini daha âlâ anlayabiliyoruz. Lakin McSweeney’e bakılırsa, bu durum iş yerinde fazlaca karmaşık bir hal alıyor “çünkü hepimiz her vakit birebir kültürden gelmiyoruz”.
NOKTALAMA İŞARETLERİ VE EMOJİ’LER BUNUN İÇİN VAR
Dijital irtibatta zorlukları aşmanın yollarından biri, kısa tabirleri daha açık hale getirmek için noktalama işaretlerinden (ve emoji’lerden) yararlanmak.
Darics, “Noktalama işaretleri bireyler ortası örtülü manaları vermeye çalışmak için kullandığımız kaynaklar” diyor. Yazışmalara noktalama işaretleri ve emoji’ler eklemek, sohbetlere alışkın olduğumuz duygusallığı katıyor. Yani ünlem işaretinin gözümüzdeki yeri ve değeri artıyor. O işaretin yokluğunda da beynimiz çabucak “niçin yok?” sorusunun cevabını bulmak için çalışmaya başlıyor.
Lakin boşlukları doldurma biçimimiz sıklıkla yaşımıza ve internetle ne biçimde tanıştığımıza bağlı olarak değişiyor. Hepimizin geçmişte internetle olan deneyimi farklı. Kimilerimiz bu değişen teknolojinin birinci günlerini hatırlıyor, kimilerimiz da doğuştan itibaren internetin var olmadığı bir an bile hatırlamıyor.
İNTERNETİ NE GAYEYLE KULLANMAYA BAŞLADINIZ?
“Because Internet” (İnternet Yüzünden) isimli kitabın muharriri dilbilimci Gretchen McCulloch, bu ilişkilenme biçiminin farklı “internet insanları” yarattığını söylüyor. Bu insan kümeleri içindeki en kıymetli fark, interneti birinci ne gayeyle kullandıkları ve toplumsal kurallarını ne biçimde öğrendikleri. İnternet kullanması akranlarından öğrenenler ve dijital ortamda sosyalleşenler ile interneti e-posta denetim etmek ya da araştırma yapmak üzere hedeflerle kullanmaya başlayanlar iki farklı kümesi oluşturuyor. Şayet interneti toplumsallaşarak tanıyanlardansanız, kullanılan jargonu da muhakkak bir tonla eşleştirmeye daha yakın oluyorsunuz.
McCulloch, belirli iletilerin (belli sözlerin ve noktalama çeşitlerinin) farklı beşerler tarafınca farklı yorumlanmasının sırrının burada yattığını belirtiyor. İnternet insanlarının her bir kümesi kendi normlarına sahip. Hepimiz resmi olmayan bir metne noktalama koyarken ve okurken, başımızın ortasında farklı bir editöre başvuruyoruz.
McCulloch, kitabında “Sorun birden çok norm setini bir ortaya getirdiğinizde ortaya çıkıyor” dedikten daha sonra yaşlı bir akrabanın bir ergene ya da 50’lerindeki bir yöneticinin 20’lerindeki çalışanına göndereceği şu bildiri üzerinden bir kıymetlendirme yapıyor:
selam.
Nasıl gidiyor…
“Bu ileti sizin neyi nötr gördüğünüze bağlı olarak fazlaca farklı formlarda okunabilir” diyen McCulloch, şu biçimde devam ediyor: Kimilerine göre burada yanlış hiç bir şey yokken, birileri bilhassa de çocukluklarından itibaren kısa dijital bildirilerin ses tonunu okumaya alışmış olanlar, burada söylenmeyenlere dair olumsuz fikirler oluşturabilir.
ÜÇ NOKTA KULLANIMINA DİKKAT!
McCulloch’a göre sondaki üç nokta bilhassa tehlikeli. Kâğıt kalemle ya da daktiloyla yazmaya alışmış olanlar için üç nokta bayağı bir noktalama işareti ve sözleri ayırmaya yarıyor. “Ama internet odaklı muharrirler nezdinde, sözler ya da sözler birbirinden satır atlayarak ya da ‘gönder’e bastıktan daha sonra yeni iletiye geçerek ayrılıyor. Bu niçinle üç nokta işareti ‘söylenmemiş bir şeyler var’ olarak yorumlanan yeni bir işlev kazandı.”
Dahası mevzu internette yazı yazmak olduğunda, ton akıcılığındaki farklara da epey fazla dikkat etmiyoruz. Zira hepimiz bir biçimde internet kullandığımız için, hepimizin birebir ton biçimi rehberi üzerinden hareket ettiğimizi var iseyıyoruz.
KENDİNİZİ KAYBETMEYİN LAKİN KÜMENİN GENELİNE UYUN
niye belirli bildiriler yüzünden gerilime girdiğimizi anlamak, bağlantımızı daha akışkan hale getirmeye de yarayabilir. Nihayetinde husus bağlantı üslupları içindeki farklara ve rastgele bir dijital ortamdaki nezaketin kurallarını anlamaya dayanıyor.
Bilhassa çalışma ömrüne durum bu biçimde. McSweeney, “Benim ofis kültürümde, eğlenceli bir grubuz lakin ben o kadar eğlenceli bir insan değilim. Lakin iş arkadaşlarıma gökkuşakları, dans eden beşerler üzere emoji’ler gönderme konusunda epey başarılı bir insan haline geldim. Zira bu onlara ‘Seni anlıyorum’ diyebilmemin bir yolu ve kurumumuzdaki baskın kültür bu” diye örneklendiriyor durumu.
Kendi kimliğimizden ödün vermeden dijital kültür kodlarını benimsediğimizde, resmi olmayan yazışmalarımızda gerçek tonu tutturma baskısının bir kısmını da üzerimizden atıyoruz. Takımınızdaki herkes, nazik olmak için ünlemler ve emoji’ler kullanıyorsa siz de o denli yapın. Şayet bu tıp kullanımlar epeyce nadirse de şunun farkına varın: Kimsenin size kızdığı yok. Unutmayın burada hayli sayıda faktör devrede, her yazışmanın üzerine düşünüp kendinizi harap etmek zorunda değilsiniz.
SES KAYDI GÖNDERMEK EN KOLAY TAHLİL
Olağan şu da var: Şayet bir bildirinin nasıl algılanacağından emin değilseniz, ses kaydı gönderme seçeneğiniz her vakit elinizin altında.
Cowen, “Sesteki duygusal irtibatın biyolojik altyapısı daha sağlamdır. Daha varlıklı, daha net, sahtesinin yapılması daha sıkıntı ve yazılı bağlantıdaki duygusal bağlantıya kıyasla kültürel manada daha evrenseldir” diyor ve ekliyor: “Bence sesli bildiri göndermek, yazılı diyaloglardaki bilinmezlikten kurtulmanın olağanüstü bir yolu.”
BBC’de yayımlanan “Why tiny words like ‘yup’ can send you into a tailspin” başlıklı haberden derlenmiştir.