Kamu Harcamaları İzleme Platformu (KAHİP) tarafınca hazırlanan “Türkiye’de etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile gayrete ayrılan kamu kaynaklarının izlenmesi: 2021 bütçesi bir değişikliğe işaret ediyor mu?” isimli rapor yayımlandı.Raporda, Çevre Müdafaa ve İklim Değişikliği (ÇKİD) ilgili 2021 yılında ayrılan bütçenin merkezi idare bünyesindeki sekiz kurum için 43 milyar TL; 14 büyükşehir belediyesi için ise 24 milyar TL civarında olduğu bilgisi paylaşıldı.
Bu bütçenin Milli Savunma Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü gibi kurumların bütçe ve harcamaları ile karşılaştırıldığında pek yetersiz olduğunun anlaşıldığı ve ÇKİD ile ilgili özel ek bütçenin gerekli olduğu açıklandı.
Raporda 10 değişik kurumdan 16 kişinin ortak eseri olarak kaleme alındı. Raporda sekiz merkezi idare kurumu ve 14 büyükşehir belediyesi ve bağlı kurumlarının etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile ilgili 2021 bütçeleri izlendi ve 2018-2020 periyodunun bütçeleri ile karşılaştırıldı.
Raporda şu noktalara vurgu yapıldı:
-ÇKİD ile ilgili 2021 yılında ayrılan bütçe, merkezi idare bünyesindeki sekiz kurum için 43 milyar TL; 14 büyükşehir belediyesi için ise 24 milyar TL civarında olmuştur. Bu bütçenin Karayolları Genel Müdürlüğü (KYGM), Ulusal Savunma Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü üzere kurumların bütçe ve harcamaları ile karşılaştırıldığında pek yetersiz olduğu anlaşılmaktadır.
-ÇKİD ile ilgili özel ek bütçe gereklidir. Global ısınmaya olumsuz tesiri bulunan kurumların bütçelerinin ortasından de iklim değişikliği ile gayret için bir kaynak ayrılması düşünülmelidir. Örneğin nükleer ve hidrolik güçten güneş ve rüzgar gücüne aktarılabilecek kaynaklar bulunmaktadır. Sera gazı üretiminde ve tabiata verilen zararlarda en büyük hisseye sahip olan karayolları yerine demir yollarının inşasına ve kentlerdeki raylı sistemlere kaynak ayrılabilir.
-Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 2021 bütçesi incelendiğinde, bütçenin %70’inin şehircilikle ilgili olduğu görülmektedir. Bakanlığın gerçekleşmiş harcamalarına bakıldığında ise şehircilik için yapılan harcamaların, toplam bakanlık bütçesinin %95’ine ulaştığı (2019 yılı için) görülmektedir. Bu niçinle Bakanlığın şehircilik ile ilgili bütçesinden etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile ilgili bütçesine aktarma yapılabilir.
-Tarım ve Orman Bakanlığı’nın en değerli harcama kalemi çiftçilerin desteklenmesine yöneliktir. Bu dayanaklar iklim değişikliği ile çabada değerli olan organik tarım, yerelin kurallarına uyumlu ve sıcağa güçlü mamüllerin ekimi, metan gazı azaltımı ve kompost üretimi uygulamalarına yönlendirilebilir.
-Devlet Su İşleri’nde (DSİ), hidrolik güç ve ziraî sulama kaynaklı bütçe artışı gözlemlenmiştir. DSİ 2020 Performans Programı’nda 2 milyon hektarlık bir alanın sulanması için üç yıl mühletle toplam 15 milyar TL ayrılmışken; 2021 Performans Programı’nda, üç yıl mühletle toplam 30 milyar TL’nin üzerine çıkmaktadır. DSİ’nin performans programlarında yer alan göstergeler incelendiğinde farkın nereden kaynaklandığı anlaşılamamaktadır. Ayrıyeten, bu tesislerin inşaat ihalelerinin TOKİ tarafınca gerçekleştirilecek olması izaha muhtaç bir mevzu olarak karşımıza çıkmaktadır.
-2020-2021 yılları içinde görülen toplam ÇKİD bütçesindeki artışın ikinci değerli kaynağı, Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı’nın kent içi ulaşım sistemlerinin artırılmasına yönelik gayelere ayırdığı bütçedir. Bu olumlu gelişme, bakanlığın bağlı kurumu olan KYGM’ne ayrılan bütçe ile karşılaştırıldığında manasını yitirmektedir. Bakanlığın bütçesindeki ÇKİD ile ilgili gayelerin oranı %27, karayolları ile ilgili gayelerin oranı ise %66 civarında olduğu görülmektedir. Karayollarının gelişmenine dayalı büyümeci iktisat siyasetinin sera gazı salınımına olumsuz tesiri dikkate alınarak gözden geçirilmelidir.
-Orman Genel Müdürlüğü (OGM), maliyet hesabı ile yönetilemeyecek olan ormanları korumakla bakılırsavlidir. OGM’nin orman yangınları ile ilgili her türlü tedbiri alabilmesi, müdahale için gerekli araç ve donanımı kiralamak yerine envanterinde müdahaleye hazır durumda bulundurması kıymetlidir. halbuki OGM’ye bütçeden ayrılan kaynak hayli düşüktür. OGM’nin ormanların kiralanmasına ve orman mamüllerinin satışına dayalı gelir elde etme yaklaşımının değişmesi, orman yangınlarıyla uğraşta aktifliği artıracaktır.
-Çalışma kapsamında, bütçesi en büyük 14 büyükşehir belediyesi (BB) ve bağlı kurumlarının (BK) performans programları farklı ayrı incelenmiş ve ÇKİD ile ilgili ayırdıkları bütçe hesaplanmıştır. Buna bakılırsa, 14 BB’nin ve BK’nın toplam ÇKİD bütçeleri 2021 yılı için 24 milyar TL civarında olduğu saptanmıştır. 2018 sabit fiyatı ile incelenen ÇKİD bütçelerinde, 2018-2020 yılları içinde bir artıştan kelam edilemezken, 2021 yılında azalma olduğu görülmüştür. Giderek ağırlaşan iklim yıkımı şartlar altında, kentlerin sera gazı salınımına tesirleri dikkate alındığında, etraf muhafaza ve iklim değişikliği ile gayret konusuna ayrılan bütçenin enflasyon karşısında erimesi kabul edilemez.
-14 BB ve BK’nın 2021 performans amaçları azaltım, ahenk, atık ve öteki etraf açısından sınıflandırıldığında aslına bakarsan epeyce düşük olan ÇKİD bütçesinden azaltıma ayrılan hissenin en düşük bütçe kalemi olduğu görülmektedir. meğer, global ısınma ve iklim krizine kıymetli tesiri olan kentlerin, azaltım maksatlarının daha kıymetli bir hisseye sahip olması beklenmelidir.
-14 BB ve BK’nın ÇKİD bütçeleri incelendiğinde, belediyelerin bütçelerini klâsik belediyecilik anlayışı ortasında, ulaşım sıkıntısını çözme, su bulma, katı ve sıvı atık toplama, insanların kullanmasına büyük ölçüde kapalı alanlarda çim yüklü yeşil alan ve peyzaj düzenlemesi üzere faaliyetler için harcadıkları görülmektedir. Bunların haricindeki yenilenebilir güç üretimi ve kullanması, güç verimliliği, ziraî ve hayvansal sera gazı azaltımı, sera gazı ölçümü, iklim hareket planı yapılması ve uygulanması; yağmur suyu geri kazanımı, suyun verimli kullanması, uyumlu tarım ve hayvancılık, iklime bağlı afet / taşkın erken ikaz sistemi; atık verimliliği ve geri kazanım üzere maksatlara ayrılan bütçeler yok denecek kadar küçüktür.
-Geçtiğimiz on senelerda, Türkiye’de, yaşanan kent yoksulluğuna bağlı olarak toplumsal belediyecilik alanında gelişme sağlanmıştır. Global ısınma ve yaşanan iklim krizinin kentler üstündeki tesirleri ve kentlerin bu krize katkıları bir arada düşünüldüğünde, bu çalışma çerçevesinde incelenen bütçelerde iklim değişikliği ile gerçek bir gayret için gerekli kalemlerin eksikliğine vurgu yapılmaktadır. Çalışmada, eksikliği belirtilen gayeleri içerecek bir “yeşil belediyecilik” yaklaşımının büyükşehir olsun olmasın tüm belediyelerin gündemine ana akım olarak girmesi ve tüm mahallî idarelerin iklim krizine karşı hemen harekete geçmeleri gerektiği vurgulanmaktadır.
Rapora ulaşmak için
Bu bütçenin Milli Savunma Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü gibi kurumların bütçe ve harcamaları ile karşılaştırıldığında pek yetersiz olduğunun anlaşıldığı ve ÇKİD ile ilgili özel ek bütçenin gerekli olduğu açıklandı.
Raporda 10 değişik kurumdan 16 kişinin ortak eseri olarak kaleme alındı. Raporda sekiz merkezi idare kurumu ve 14 büyükşehir belediyesi ve bağlı kurumlarının etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile ilgili 2021 bütçeleri izlendi ve 2018-2020 periyodunun bütçeleri ile karşılaştırıldı.
Raporda şu noktalara vurgu yapıldı:
-ÇKİD ile ilgili 2021 yılında ayrılan bütçe, merkezi idare bünyesindeki sekiz kurum için 43 milyar TL; 14 büyükşehir belediyesi için ise 24 milyar TL civarında olmuştur. Bu bütçenin Karayolları Genel Müdürlüğü (KYGM), Ulusal Savunma Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü üzere kurumların bütçe ve harcamaları ile karşılaştırıldığında pek yetersiz olduğu anlaşılmaktadır.
-ÇKİD ile ilgili özel ek bütçe gereklidir. Global ısınmaya olumsuz tesiri bulunan kurumların bütçelerinin ortasından de iklim değişikliği ile gayret için bir kaynak ayrılması düşünülmelidir. Örneğin nükleer ve hidrolik güçten güneş ve rüzgar gücüne aktarılabilecek kaynaklar bulunmaktadır. Sera gazı üretiminde ve tabiata verilen zararlarda en büyük hisseye sahip olan karayolları yerine demir yollarının inşasına ve kentlerdeki raylı sistemlere kaynak ayrılabilir.
-Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 2021 bütçesi incelendiğinde, bütçenin %70’inin şehircilikle ilgili olduğu görülmektedir. Bakanlığın gerçekleşmiş harcamalarına bakıldığında ise şehircilik için yapılan harcamaların, toplam bakanlık bütçesinin %95’ine ulaştığı (2019 yılı için) görülmektedir. Bu niçinle Bakanlığın şehircilik ile ilgili bütçesinden etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile ilgili bütçesine aktarma yapılabilir.
-Tarım ve Orman Bakanlığı’nın en değerli harcama kalemi çiftçilerin desteklenmesine yöneliktir. Bu dayanaklar iklim değişikliği ile çabada değerli olan organik tarım, yerelin kurallarına uyumlu ve sıcağa güçlü mamüllerin ekimi, metan gazı azaltımı ve kompost üretimi uygulamalarına yönlendirilebilir.
-Devlet Su İşleri’nde (DSİ), hidrolik güç ve ziraî sulama kaynaklı bütçe artışı gözlemlenmiştir. DSİ 2020 Performans Programı’nda 2 milyon hektarlık bir alanın sulanması için üç yıl mühletle toplam 15 milyar TL ayrılmışken; 2021 Performans Programı’nda, üç yıl mühletle toplam 30 milyar TL’nin üzerine çıkmaktadır. DSİ’nin performans programlarında yer alan göstergeler incelendiğinde farkın nereden kaynaklandığı anlaşılamamaktadır. Ayrıyeten, bu tesislerin inşaat ihalelerinin TOKİ tarafınca gerçekleştirilecek olması izaha muhtaç bir mevzu olarak karşımıza çıkmaktadır.
-2020-2021 yılları içinde görülen toplam ÇKİD bütçesindeki artışın ikinci değerli kaynağı, Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı’nın kent içi ulaşım sistemlerinin artırılmasına yönelik gayelere ayırdığı bütçedir. Bu olumlu gelişme, bakanlığın bağlı kurumu olan KYGM’ne ayrılan bütçe ile karşılaştırıldığında manasını yitirmektedir. Bakanlığın bütçesindeki ÇKİD ile ilgili gayelerin oranı %27, karayolları ile ilgili gayelerin oranı ise %66 civarında olduğu görülmektedir. Karayollarının gelişmenine dayalı büyümeci iktisat siyasetinin sera gazı salınımına olumsuz tesiri dikkate alınarak gözden geçirilmelidir.
-Orman Genel Müdürlüğü (OGM), maliyet hesabı ile yönetilemeyecek olan ormanları korumakla bakılırsavlidir. OGM’nin orman yangınları ile ilgili her türlü tedbiri alabilmesi, müdahale için gerekli araç ve donanımı kiralamak yerine envanterinde müdahaleye hazır durumda bulundurması kıymetlidir. halbuki OGM’ye bütçeden ayrılan kaynak hayli düşüktür. OGM’nin ormanların kiralanmasına ve orman mamüllerinin satışına dayalı gelir elde etme yaklaşımının değişmesi, orman yangınlarıyla uğraşta aktifliği artıracaktır.
-Çalışma kapsamında, bütçesi en büyük 14 büyükşehir belediyesi (BB) ve bağlı kurumlarının (BK) performans programları farklı ayrı incelenmiş ve ÇKİD ile ilgili ayırdıkları bütçe hesaplanmıştır. Buna bakılırsa, 14 BB’nin ve BK’nın toplam ÇKİD bütçeleri 2021 yılı için 24 milyar TL civarında olduğu saptanmıştır. 2018 sabit fiyatı ile incelenen ÇKİD bütçelerinde, 2018-2020 yılları içinde bir artıştan kelam edilemezken, 2021 yılında azalma olduğu görülmüştür. Giderek ağırlaşan iklim yıkımı şartlar altında, kentlerin sera gazı salınımına tesirleri dikkate alındığında, etraf muhafaza ve iklim değişikliği ile gayret konusuna ayrılan bütçenin enflasyon karşısında erimesi kabul edilemez.
-14 BB ve BK’nın 2021 performans amaçları azaltım, ahenk, atık ve öteki etraf açısından sınıflandırıldığında aslına bakarsan epeyce düşük olan ÇKİD bütçesinden azaltıma ayrılan hissenin en düşük bütçe kalemi olduğu görülmektedir. meğer, global ısınma ve iklim krizine kıymetli tesiri olan kentlerin, azaltım maksatlarının daha kıymetli bir hisseye sahip olması beklenmelidir.
-14 BB ve BK’nın ÇKİD bütçeleri incelendiğinde, belediyelerin bütçelerini klâsik belediyecilik anlayışı ortasında, ulaşım sıkıntısını çözme, su bulma, katı ve sıvı atık toplama, insanların kullanmasına büyük ölçüde kapalı alanlarda çim yüklü yeşil alan ve peyzaj düzenlemesi üzere faaliyetler için harcadıkları görülmektedir. Bunların haricindeki yenilenebilir güç üretimi ve kullanması, güç verimliliği, ziraî ve hayvansal sera gazı azaltımı, sera gazı ölçümü, iklim hareket planı yapılması ve uygulanması; yağmur suyu geri kazanımı, suyun verimli kullanması, uyumlu tarım ve hayvancılık, iklime bağlı afet / taşkın erken ikaz sistemi; atık verimliliği ve geri kazanım üzere maksatlara ayrılan bütçeler yok denecek kadar küçüktür.
-Geçtiğimiz on senelerda, Türkiye’de, yaşanan kent yoksulluğuna bağlı olarak toplumsal belediyecilik alanında gelişme sağlanmıştır. Global ısınma ve yaşanan iklim krizinin kentler üstündeki tesirleri ve kentlerin bu krize katkıları bir arada düşünüldüğünde, bu çalışma çerçevesinde incelenen bütçelerde iklim değişikliği ile gerçek bir gayret için gerekli kalemlerin eksikliğine vurgu yapılmaktadır. Çalışmada, eksikliği belirtilen gayeleri içerecek bir “yeşil belediyecilik” yaklaşımının büyükşehir olsun olmasın tüm belediyelerin gündemine ana akım olarak girmesi ve tüm mahallî idarelerin iklim krizine karşı hemen harekete geçmeleri gerektiği vurgulanmaktadır.
Rapora ulaşmak için