Bugün Derinkuyu olarak bilinen ve yüzseneler boyunca gizli kalan antik kent biroldukça kat biçiminde inşa edilmişti ve 20 bin kişiyi aylarca gözlerden gizleyebilecek kapasitedeydi.
Eski ismiyle Elengubu, Nevşehir-Niğde kara yolu üzerinde ve Nevşehir’e 30 km uzaklıkta bulunan Derinkuyu ilçesinde, kayalara oyulmuş yeraltı kentidir. 85 metre derinliğe gömülü ve 18 kat tünel ile bunların açıldığı odalardan oluşan bu yapı dünyanın en büyük yeraltı kenti.
Friglerden Perslere ve Bizans periyodu Hıristiyanlarına kadar binlerce yıl boyunca şimdi daima kullanılmış. Son olarak 1920’lerde Kurtuluş Savaşı daha sonrasında Kapadokyalı Rumlar mübadele ile ansızın topluca Yunanistan’a gönderildiğinde yeraltı kenti de terk edilmiş oldu.
Derinkuyu’da mağara odalar yüzlerce kilometre boyunca uzandığı üzere, bununla birlikte bölgede keşfedilen 200 civarında küçük farklı yeraltı kentinin de bu tünellere bağlanarak devasa bir yeraltı ağı oluşturmuş olabileceği düşünülüyor.
Derinkuyu bir bölge sakininin meskenini yenileme çalışmaları sırasında karanlık bir geçidin ortaya çıkmasıyla 1963’te bir daha keşfedildi. Bu, bugün birtakım konutlarda bulunan ve yeraltı kentine açılan 600’den çok girişten birincisiydi. Çabucak hafriyata başlanmış ve yeraltı konutları, kuru besin depoları, ahırlar, okullar, şarap imalathaneleri ve bir şapelden oluşan karmaşık bir ağ ortaya çıktı.
Hititlerden Frigyalılara
Bu, yeraltında inançla saklanmış koca bir uygarlıktı. Mağara kent kısa müddette binlerce turist tarafınca keşfedildi ve 1985 yılında bölge Unesco Dünya Mirası listesine eklendi.
Derinkuyu yeraltı kentinin kesin inşa tarihi tartışmalı. Lakin Atinalı Ksenofon’un Milattan Evvel 370 civarında yazdığı Anabasis isimli yapıtı, Derinkuyu’ya atıfta bulunan en eski yazılı eser olarak biliniyor. Kitapta, Kapadokya bölgesinde ya da yakınlarında, bölgede güzel bilinen uçurum kenarındaki mağara meskenler yerine yeraltında kazılmış konutlarda yaşayan Anadolu insanlarından bahseder.
Florida Eyalet Üniversitesi’nde klasik çalışmalar alanında uzman Andrea DeGiorgi‘ye nazaran Kapadokya, toprakta su bulunmaması ve kolaylıkla şekillendirilebilen kayaları niçiniyle bu cins yeraltı yapıları için epeyce uygundu.
Bölgeye damga vuran ve tüf olarak da bilinen süngertaşı, kazma ve kürek üzere sıradan aletlerle rahatça oyulabiliyordu. Masalsı peribacaları da bu jeolojik yapı yardımıyla mevcut prosedürlerini almıştı.
Ancak Derinkuyu yeraltı kentini birinci vakit içinderda kimlerin inşa ettiği konusu gizemini müdafaaya devam ediyor. Akdeniz mağaraları uzmanı A. Bucci‘nin bölgesel mağaralar üzerine yazdığı makaleye bakılırsa, geniş yeraltı mağaraları ağının temeli genellikle “M.Ö. 1200 civarında Frigyalıların saldırısına uğradıklarında kayadaki birinci birkaç katı kazmış olabilecek” Hititlere atfedilmektedir. Derinkuyu’da Hitit yapıtlarının bulunması bu hipotezi güçlendiriyor.
Art arda gelen imparatorlukların etkileri
Ancak kentin büyük bir kısmı, Orta Anadolu’da hayatış, Demir Çağı’nın yetenekli mimarları Frigyalılar tarafınca inşa edilmiş olabilir. DeGiorgi, “Frigyalılar Anadolu’nun en önde gelen erken devir imparatorluklarından bir tanesiydi” diye açıklıyor:
“MÖ birinci binyılın sonlarında Batı Anadolu’da gelişmişler ve kaya oluşumlarını anıtsallaştırma ve kayalara oyulmuş olağanüstü ön cepheler yaratma eğilimindeydiler. Ele geçirilmesi sıkıntı olsa da krallıkları, Derinkuyu bölgesi de dahil olmak üzere Batı ve Orta Anadolu’nun birçoklarını kapsayacak biçimde yayılmıştı.”
Başlangıçta Derinkuyu muhtemelen malları depolamak için kullanılıyordu. Fakat Kapadokya’da yüzseneler boyunca daima değişen imparatorluklar akışı niçiniyle, asıl gayesi yabancı istilacılara karşı süreksiz bir sığınak olmasıydı.
DeGiorgi, “Art arda gelen imparatorluklar ve bunların Anadolu’daki tesirleri, Derinkuyu üzere yeraltı sığınaklarına başvurulmasını açıklıyor” diyor ve ekliyor:
“Ancak bu barınakların en hayli kullanıldığı periyot (7. yüzyılda) İslam’ın [ağırlıklı olarak Hıristiyan olan Bizans İmparatorluğu’na] yaptığı akınlardır.”
Yeraltı kentinin yapısı
Başkalarının yanı sıra Frigler, Persler ve Selçuklular bölgede hayatış ve daha sonraki yüzsenelerda yeraltı kentini genişletmiş olsa da, Derinkuyu’nun nüfusu Bizans periyodunda doruğa ulaşmış ve yaklaşık 20.000 kişi yeraltında hayatıştı.
Bugün, 100 TL ödeyerek yeraltındaki hayatın gerçekliğini deneyimleyebilirsiniz. Küflü, dar tüneller yüzseneler boyunca meşale ışığıyla aydınlatıldığı için isten kararmış.
Ancak Derinkuyu’ya yayılan çeşitli imparatorlukların yaratıcılığı kısa müddette ortaya çıktı. Kasıtlı olarak dar ve kısa tutulan koridorlar, ziyaretçileri koridorlar ve konutlardan oluşan labirentte eğilerek ve tek sıra halinde gezinmeye zorluyordu; yani davetsiz konuklar için uygunsuz bir konum olduğu açıktı.
Yarım tonluk dairesel kayalar 18 katın her biri içindeki geçişleri kapatıyordu ve yalnızca içeriden hareket ettirilebiliyordu. Bu ağır kapıların ortasındaki küçük delikler ise işgalcilerin mızraklanması içindi.
Şarap yapılan bölmeler
Her kat muhakkak emeller için ihtimamla tasarlanmıştı. Sığırların kokusunu ve zehirli gazları azaltmak ve soğuk kış aylarında yalıtım oluşturmak için hayvanlar yüzeye en yakın ahırlarda tutuluyordu.
İç katmanlarda ise ömür alanları, mahzenler, okullar ve toplantı alanları yer alıyordu. Klasik Bizans misyoner okulu ikinci kattaydı. DeGiorgi’ye nazaran, “Mahzenlerin, presleme için fıçıların ve amforaların varlığı şarap imaline işaret ediyordu”
En etkileyici olanı ise tüm kente pak hava ve pak su sağlayan karmaşık bir havalandırma sistemi ve korunaklı bir kuyu. Aslında, Derinkuyu’nun erken periyot inşaatının bu iki temel ögeye odaklandığı düşünülüyor. Kentin fazlaca sayıdaki oda ve koridorları içinde doğal hava akışı sağlayan 50’den çok havalandırma bacası bulunuyor. 55 metreden derin kazılmış kuyu ise kent sakinleri tarafınca aşağıdan basitçe kesilebilirdi.
Derinkuyu’nun inşası hakikaten dahiyane. Ancak Kapadokya’daki tek yeraltı kenti burası değil. Derinkuyu, 445 kilometre karelik yüzölçümüyle Orta Anadolu’daki 200’den çok yeraltı kentinin en büyüğü. Bu küçük kentlerin 40’tan fazlası yüzeyin üç ya da daha fazla kat altında yer alıyor. Birçoğu ihtimamla kazılmış, kimileri 9 km’ye kadar uzanan tünellerle Derinkuyu’ya bağlanıyor. Hepsi, yer üstüne acil dönüş ihtimaline karşı acil kaçış yollarıyla donatılmış.
Ancak Kapadokya’nın yeraltı tünellerinin tamamı çabucak hemen kazılmış değil. 2014 yılında Nevşehir’de yeni bir yeraltı kenti ortaya çıkarıldı.
Derinkuyu’nun hayat hikayesi 1920’lerin birinci yarısında Kapadokyalı Rumların burayı boşaltmasıyla bitmiş oldu. Kentin muhtemelen kuruluşundan 2000 yıldan fazla bir süre daha sonra Derinkuyu son kere terk edilmiş, tesadüf kararı yeraltı kenti yine gün ışığına çıkana kadar varlığı çağdaş dünya tarafınca unutulmuştu.
Eski ismiyle Elengubu, Nevşehir-Niğde kara yolu üzerinde ve Nevşehir’e 30 km uzaklıkta bulunan Derinkuyu ilçesinde, kayalara oyulmuş yeraltı kentidir. 85 metre derinliğe gömülü ve 18 kat tünel ile bunların açıldığı odalardan oluşan bu yapı dünyanın en büyük yeraltı kenti.
Friglerden Perslere ve Bizans periyodu Hıristiyanlarına kadar binlerce yıl boyunca şimdi daima kullanılmış. Son olarak 1920’lerde Kurtuluş Savaşı daha sonrasında Kapadokyalı Rumlar mübadele ile ansızın topluca Yunanistan’a gönderildiğinde yeraltı kenti de terk edilmiş oldu.
Derinkuyu’da mağara odalar yüzlerce kilometre boyunca uzandığı üzere, bununla birlikte bölgede keşfedilen 200 civarında küçük farklı yeraltı kentinin de bu tünellere bağlanarak devasa bir yeraltı ağı oluşturmuş olabileceği düşünülüyor.
Derinkuyu bir bölge sakininin meskenini yenileme çalışmaları sırasında karanlık bir geçidin ortaya çıkmasıyla 1963’te bir daha keşfedildi. Bu, bugün birtakım konutlarda bulunan ve yeraltı kentine açılan 600’den çok girişten birincisiydi. Çabucak hafriyata başlanmış ve yeraltı konutları, kuru besin depoları, ahırlar, okullar, şarap imalathaneleri ve bir şapelden oluşan karmaşık bir ağ ortaya çıktı.
Hititlerden Frigyalılara
Bu, yeraltında inançla saklanmış koca bir uygarlıktı. Mağara kent kısa müddette binlerce turist tarafınca keşfedildi ve 1985 yılında bölge Unesco Dünya Mirası listesine eklendi.
Derinkuyu yeraltı kentinin kesin inşa tarihi tartışmalı. Lakin Atinalı Ksenofon’un Milattan Evvel 370 civarında yazdığı Anabasis isimli yapıtı, Derinkuyu’ya atıfta bulunan en eski yazılı eser olarak biliniyor. Kitapta, Kapadokya bölgesinde ya da yakınlarında, bölgede güzel bilinen uçurum kenarındaki mağara meskenler yerine yeraltında kazılmış konutlarda yaşayan Anadolu insanlarından bahseder.
Florida Eyalet Üniversitesi’nde klasik çalışmalar alanında uzman Andrea DeGiorgi‘ye nazaran Kapadokya, toprakta su bulunmaması ve kolaylıkla şekillendirilebilen kayaları niçiniyle bu cins yeraltı yapıları için epeyce uygundu.
Bölgeye damga vuran ve tüf olarak da bilinen süngertaşı, kazma ve kürek üzere sıradan aletlerle rahatça oyulabiliyordu. Masalsı peribacaları da bu jeolojik yapı yardımıyla mevcut prosedürlerini almıştı.
Ancak Derinkuyu yeraltı kentini birinci vakit içinderda kimlerin inşa ettiği konusu gizemini müdafaaya devam ediyor. Akdeniz mağaraları uzmanı A. Bucci‘nin bölgesel mağaralar üzerine yazdığı makaleye bakılırsa, geniş yeraltı mağaraları ağının temeli genellikle “M.Ö. 1200 civarında Frigyalıların saldırısına uğradıklarında kayadaki birinci birkaç katı kazmış olabilecek” Hititlere atfedilmektedir. Derinkuyu’da Hitit yapıtlarının bulunması bu hipotezi güçlendiriyor.
Art arda gelen imparatorlukların etkileri
Ancak kentin büyük bir kısmı, Orta Anadolu’da hayatış, Demir Çağı’nın yetenekli mimarları Frigyalılar tarafınca inşa edilmiş olabilir. DeGiorgi, “Frigyalılar Anadolu’nun en önde gelen erken devir imparatorluklarından bir tanesiydi” diye açıklıyor:
“MÖ birinci binyılın sonlarında Batı Anadolu’da gelişmişler ve kaya oluşumlarını anıtsallaştırma ve kayalara oyulmuş olağanüstü ön cepheler yaratma eğilimindeydiler. Ele geçirilmesi sıkıntı olsa da krallıkları, Derinkuyu bölgesi de dahil olmak üzere Batı ve Orta Anadolu’nun birçoklarını kapsayacak biçimde yayılmıştı.”
Başlangıçta Derinkuyu muhtemelen malları depolamak için kullanılıyordu. Fakat Kapadokya’da yüzseneler boyunca daima değişen imparatorluklar akışı niçiniyle, asıl gayesi yabancı istilacılara karşı süreksiz bir sığınak olmasıydı.
DeGiorgi, “Art arda gelen imparatorluklar ve bunların Anadolu’daki tesirleri, Derinkuyu üzere yeraltı sığınaklarına başvurulmasını açıklıyor” diyor ve ekliyor:
“Ancak bu barınakların en hayli kullanıldığı periyot (7. yüzyılda) İslam’ın [ağırlıklı olarak Hıristiyan olan Bizans İmparatorluğu’na] yaptığı akınlardır.”
Yeraltı kentinin yapısı
Başkalarının yanı sıra Frigler, Persler ve Selçuklular bölgede hayatış ve daha sonraki yüzsenelerda yeraltı kentini genişletmiş olsa da, Derinkuyu’nun nüfusu Bizans periyodunda doruğa ulaşmış ve yaklaşık 20.000 kişi yeraltında hayatıştı.
Bugün, 100 TL ödeyerek yeraltındaki hayatın gerçekliğini deneyimleyebilirsiniz. Küflü, dar tüneller yüzseneler boyunca meşale ışığıyla aydınlatıldığı için isten kararmış.
Ancak Derinkuyu’ya yayılan çeşitli imparatorlukların yaratıcılığı kısa müddette ortaya çıktı. Kasıtlı olarak dar ve kısa tutulan koridorlar, ziyaretçileri koridorlar ve konutlardan oluşan labirentte eğilerek ve tek sıra halinde gezinmeye zorluyordu; yani davetsiz konuklar için uygunsuz bir konum olduğu açıktı.
Yarım tonluk dairesel kayalar 18 katın her biri içindeki geçişleri kapatıyordu ve yalnızca içeriden hareket ettirilebiliyordu. Bu ağır kapıların ortasındaki küçük delikler ise işgalcilerin mızraklanması içindi.
Şarap yapılan bölmeler
Her kat muhakkak emeller için ihtimamla tasarlanmıştı. Sığırların kokusunu ve zehirli gazları azaltmak ve soğuk kış aylarında yalıtım oluşturmak için hayvanlar yüzeye en yakın ahırlarda tutuluyordu.
İç katmanlarda ise ömür alanları, mahzenler, okullar ve toplantı alanları yer alıyordu. Klasik Bizans misyoner okulu ikinci kattaydı. DeGiorgi’ye nazaran, “Mahzenlerin, presleme için fıçıların ve amforaların varlığı şarap imaline işaret ediyordu”
En etkileyici olanı ise tüm kente pak hava ve pak su sağlayan karmaşık bir havalandırma sistemi ve korunaklı bir kuyu. Aslında, Derinkuyu’nun erken periyot inşaatının bu iki temel ögeye odaklandığı düşünülüyor. Kentin fazlaca sayıdaki oda ve koridorları içinde doğal hava akışı sağlayan 50’den çok havalandırma bacası bulunuyor. 55 metreden derin kazılmış kuyu ise kent sakinleri tarafınca aşağıdan basitçe kesilebilirdi.
Derinkuyu’nun inşası hakikaten dahiyane. Ancak Kapadokya’daki tek yeraltı kenti burası değil. Derinkuyu, 445 kilometre karelik yüzölçümüyle Orta Anadolu’daki 200’den çok yeraltı kentinin en büyüğü. Bu küçük kentlerin 40’tan fazlası yüzeyin üç ya da daha fazla kat altında yer alıyor. Birçoğu ihtimamla kazılmış, kimileri 9 km’ye kadar uzanan tünellerle Derinkuyu’ya bağlanıyor. Hepsi, yer üstüne acil dönüş ihtimaline karşı acil kaçış yollarıyla donatılmış.
Ancak Kapadokya’nın yeraltı tünellerinin tamamı çabucak hemen kazılmış değil. 2014 yılında Nevşehir’de yeni bir yeraltı kenti ortaya çıkarıldı.
Derinkuyu’nun hayat hikayesi 1920’lerin birinci yarısında Kapadokyalı Rumların burayı boşaltmasıyla bitmiş oldu. Kentin muhtemelen kuruluşundan 2000 yıldan fazla bir süre daha sonra Derinkuyu son kere terk edilmiş, tesadüf kararı yeraltı kenti yine gün ışığına çıkana kadar varlığı çağdaş dünya tarafınca unutulmuştu.