İklim değişikliğinin vahim gerçekliği Türkiye’yi de etkileyen Avrupa’nın güneyindeki orman yangınlarıyla yüzümüze vurulurken, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), dönülmez noktanın artık ne kadar yakın olduğunu tüm gerçekliğiyle gözler önüne serdi.
IPCC raporunun yayımlanmasının akabinde, Boğaziçi Üniversitesi İklim Siyasetleri Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Levent Kurnaz ile iklim değişikliği, orman yangınları, iklim krizine karşı ferdi tedbirler ve bireylerin farkındalığı hakkında konuştuk.
Levent Kurnaz’ın, iklim sorunundaki “son söz” olan IPCC raporu hakkındaki birinci yorumu “Bu raporun üzerine geceleri uyuyabilmek kolay olmayacak. Fecî şeyler söylüyor” olmuştu.
Kurnaz, uyutmayan gerçeklerden bir adedini de şöyle deklare etti: “Bu işten geri dönmenize imkan yok, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. Biz yanılgı yapmayı bırakacak olursak, dünya vakit içerisinde kendi kendini tamir edecek”
İklim krizi karşısında Ankara’nın duruşunu da pahalandıran Kurnaz, krizin getireceği sıkıntılara ahenk sağlamak için gerekli adımların atılması gerektiğini söylemiş oldu ve artık hareket vaktinin geldiğini anlattı.
“İklim krizinin mutlaka insan kaynaklı olduğuna eminiz”
Bu rapor, daha evvel görmediğimiz biçimde dünya basınında geniş yer buldu ve başkentlerde yankı uyandırdı. Bu rapor, dünyayı alarma geçiren neler anlatıyor?
Öncelikle bu rapor 6-8 senede bir yayımlanır ve her yayımlandığında buna benzeri bir gürültü koparır. Raporun basında geniş yer bulması, bu sefere özel bir şey değil. Ortada, basında raporların, kanıların, makalelerin yayımlandığını duyarsınız. Lakin IPCC raporu daha özeldir. Çok seyrek yayımlanır ve çıktığı vakit, bu bilimsel görüş demektir. Yani bundan daha sonra biri kalıp “Ama benim görüşüme gore…” diye bir cümle kuramaz. Ya da öteki bir örgüt çıkıp “Tamam onlar o raporu yayımladılar ancak bizim elimizde de bu rapor var” diyemez. Bu son kelamdır bu işteki.
IPCC raporu, 1990’dan bu yana 30 yıldır yayımlanıyor, her seferinde iklim krizinin geldiği nokta ve bu hususta ne kadar bilgi sahibi olduğumuz açıklanır. İklim sorununun, “yüzde 80 eminiz, yüzde 90 eminiz” üzere laflarla insan kaynaklı olmasını söz edilir. Bu raporun söylemiş olduği şey, artık yüzde şu yüzde bu değil, muhakkak bunun insan kaynaklı olduğuna eminiz. bir evvelki 5 rapordan farklı olarak, muhakkak eminiz tabiri var.
İkincisi, bir evvelki rapor Paris Anlaşması’ndan evvel çıkmıştı. ötürüsıyla Paris Anlaşması’ndan daha sonra çıkan birinci rapor bu. Onun için de dünyanın gözü bu rapor üzerindeydi. Biraz gecikmeli çıktı Covid’den dolayı lakin içerisinde bilim insanlarının bakıp da “Aa işte bunu hiç duymamıştık” dedikleri hiç bir şey yok. Yalnız, bu rapor, Summary for Policymakers yani “yönetici özeti” denen kısım, temelinde tüm devletler tarafınca tek tek onaylanır. Şayet 195 hükümet onay vermezse rapor yayımlanamaz. O niçinle de bunun ortasındaki kelamların birazcık sertleşmiş olması, dünya devletlerinin de bu işin ciddiyetinin yavaş yavaş farkına vardıkları manasına geliyor. O istikametten epey değerli.
“Devletler ve iş dünyası bu olabilecek fazlaca berbat şeyleri hesaba katarak hazırlık yapmak zorundadır”
Daha evvelki IPCC raporları, dünyada olumlu bir değişiklik yaratabildi mi?
Hayır, bu raporların hiç biri olumlu bir değişiklik yaratma kapasitesine sahip değil. 3 değişik ciltten oluşan IPCC raporunun, 1. cildi çıktı. Büyük ihtimalle mart ve nisan ayları üzere 2. ve 3. ciltleri de çıkacak. Bundan daha sonra çıkacak olan raporların biri “nasıl tedbirler almamız gerektiği”, bir başkası de “durdurmak için neler yapmamız gerekiyor” bahislerine değinir.
yıllar uzunluğu bu türlü çıkmasına karşın, beşerler hiç bir vakit gerekli adımları atıp bu tarafta bir değişikliğe gidilmedi. Bu raporda da epey büyük bir farklılık olacağını sanmıyorum. Lakin, bu raporun ortasında şimdiye kadar epey rastlanmayan farklı bir cümle var, o da şu: “Bu rapor temelinde optimist bir rapordur, her ne kadar fazlaca karamsar üzere konuşuyor olsak da. Lakin, düşük ihtimalli hayli makus şeylerin olması da mümkündür. Devletler ve iş dünyası bu olabilecek hayli makus şeyleri hesaba katarak hazırlık yapmak zorundadır”. Bana nazaran bu raporun en can alıcı cümlesi burada.
Bu rapor, birinci kere “2 derece artar, 3 derece artar”dan fazlaca daha berbat duruma gelebileceğimizi ve buna hazırlıklı olmamız gerektiğini söylüyor. Çok büyük ihtimalle hükümet temsilcilerinin bir kulağından girer bir kulağından çıkar bu ihtar. İş dünyası o denli değil, iş dünyası biraz daha ciddiye almak zorunda kalacak.
Bir tweetinizde “Bu raporun üzerine bu gece uyuyabilmek kolay olmayacak. Fecî şeyler söylüyor” dediniz, neyi kastettiniz?
İşte bu dediğim laf benim için hayli korkutucu. Zira birinci sefer hükümetler de dünyanın durumunu kabul ettiler. Yani bir Grönland eridiği vakit deniz düzeyi, 6-7 metre artabilir. Deniz düzeyinin 6-7 metre artması demek, dünyanın kaosa sürüklenmesi demek. Ya da Pakistan’da 20-30 milyon kişinin öldüğü sıcak hava dalgası olabilir. Bu cins şeyler fazlaca tehlikelidir. Lakin bu rapor, artık bunlara hazırlıklı olun diyor bize. Ha uyuyabilmiş de değilim, gece en son başım düşene kadar çalıştım anca başım düştüğünde gittim yattım, anca o biçimde uyuyabildim akşam.
“Gerçekten bundan etkilenen bireyler, iklim krizinin nereye gitmekte olduğunu çok uygun biliyorlar”
Türkiye’de orman yangınlarının çıkmasıyla çabucak bir küme insanın aklına sabotaj ihtimali geldi. Türkiye, nasıl insanlarda iklim değişikliği konusunda farkındalık yaratmakta bu kadar geri kaldı; nasıl bu bilgisizlik aşılabilir?
Bu iki tane başka bir soru. Birincisinde, bir sabotaj ihtimali var mı? Sabotaj ihtimali her vakit var. Ona karşı söyleyebileceğimiz hiç bir şey yok. Sabotajın yalnız ihtimali vardır fakat buna sabotaj diyebilmek için ispatının da olması gerekir. Zira hiç sabotaj olmadan da yalnızca bizim yanılgılarımızdan da bu yangınlar çıkmış olabilir. Bu sabotaj olmaz demek değil, yalnızca ona bağlamaya gerek yok.
Öbür taraftan, dünyanın düz olduğunu sav eden beşerler var. Gerek ülkemizde gerek dünyanın geri kalanında, aşı olmamak için türlü sebepler söyleyen, nüfusumuzun yaklaşık 3’te 1’i var. Bütün bunlara bakıldığında iklim krizinin, şahısların bilgi alanına fazlaca girmemiş olması, fazlaca şaşırılacak bir şey değil. Yani öbür mevzuları nasıl eğitime bağlayıp durmadan anlatmamız gerekiyorsa, iklim krizini de anlatmamız gerekiyor.
Lakin, kentlerde meskende oturan beşerler bu iklim krizinden son derece uzaklar. Onun için de biraz daha az bilgiyle yorum yapmaları doğal. Yalnız sahiden tarlaya ve ormana gittiğinizde, balıkçılarla konuştuğunuzda nazaranceksiniz, onlar bu krizin büyüklüğünün farkındalar. Ve neler yapılmadığının da farkındalar. Yani burada bilinçsiz konuşanların birçok bizim “klavye silahşörleri” dediğimiz kesim oluyor. Hakikaten bundan etkilenen bireyler, iklim krizinin nereye gitmekte olduğunu çok güzel biliyorlar.
“ ‘Gelişmiş ülkeler şunu yapıyor lakin gelişmekte olan ülkeler şunu yapmıyor’ tarafı değil, onlar yapmıyor, zira paraları yok. Öbür tarafta para var, yapabilirler, fakat yapmak istemiyorlar”
Gelişmiş ülkelerin iklim sorununa karşı, yenilenebilir güç kaynaklarına yönelmek üzere tedbirler almaya başlaması, lakin gelişmekte olan ülkelerin güç kaynakları kullanması açısından bir farklılık yaratamaması dünyayı nasıl etkiliyor?
Bu sorunun da iki tarafı var. Birinci tarafı şu: Gelişmekte olan ülkeler temelinde, gelişmiş ülkelerden epeyce daha az güç tüketiyor. ötürüsıyla da büyük bir ziyanları yok. Bir de tükettikleri güç genelde daha yenilenebilir güç. Gelişmiş ülkelere baktığımızda, onların tüketmiş olduğu kömür, petrol, doğalgaz ve atmosfere saldıkları karbondioksit inanılmaz boyutta.
Bir de şunu hesaba katmak lazım, gelişmiş ülkelerin atmosfere salınmasına niye oldukları karbondioksit de var. Yani ABD ve AB fabrikalarını Çin’e taşıdıklarında, bu Çin’in emisyonu ya da salınımı olmuyor. Bu, ABD ya da AB’deki şirketlerin salınımı oluyor. Onun için, bu işi gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkeler olarak ikiye ayırmak kolay değil.
İkincisi, şu andaki hayatlarında yenilenebilir güce geçmek, gelişmekte olan ülkeler için kolay değil. Kıymetli bir yatırım gerekiyor. Hatta bu yatırımların karşılıksız finansal olarak gelişmiş ülkeler tarafınca finanse edilmesi gerekiyor ki, biz bir sorunda bir tahlil bulabilelim. Ancak bunu da yapmak hayli çok kolay. Zira burada kullanılacak rüzgar türbinlerini, güneş santrallerinin birçoklarını gelişmiş ülkeler üretiyor. ötürüsıyla kendileri üretsinler, kendileri gdolayıp kursunlar oraya ve oradaki insanların çalışmasına bıraksınlar. Zira diğer türlü bu sorunu toparlama bahtımız yok. Yani herkes bu olayın içerisinde. “Gelişmiş ülkeler şunu yapıyor lakin gelişmekte olan ülkeler şunu yapmıyor” tarafı değil, onlar yapmıyor, zira paraları yok. Öbür tarafta para var, yapabilirler, lakin yapmak istemiyorlar. Onun için iki taraf da benzeri biçimde sorumlu bu işten.
“Buradaki sorun, Paris Anlaşması’ndan kaynaklanıyor. Zira Paris Anlaşması’nın dönüp bize ‘Sen epey fazla salıyorsun, bunu azaltmak zorundasın’ demesi gerekir, fakat Paris Muahedesi bu biçimde bir muahede değil”
Türkiye, iklim kriziyle gayretin neresinde? Paris Anlaşması’nın hala onaylanmaması bize ne anlatıyor?
Paris Anlaşması’nın imzalanmamış olması bize hiç bir şey anlatmıyor. Zira ben her vakit şunu söylüyorum “Biz gerekiyorsa bir milletlerarası mutabakatın, bütün yükümlülüklerini yerine getirelim lakin muahedeyi imzalamayalım”. Yani şayet politik bir sebep var ise imzalamamamız için, biz yerine getirelim ancak imzalamayalım. Birebir şey Avrupa Birliği’ne girmek için AB kriterlerinde de geçerli. Biz AB kriterlerini yerine getirelim, daha sonra girip girmeme sonucu karar bize kalsın, onlara değil.
Tıpkı biçimde biz şu anda dünyada Paris Anlaşması’nın kurallarını yerine getiren, epeyce az sayıda ülkeden biriyiz. Yani biz Paris Mutabakatının kaidelerine uyuyoruz. Meclisten geçirmiyoruz yalnızca, bu büsbütün politik bir şey. Bunun iklim değişikliğine pürüz olup olmamakla hiç bir irtibatı yok. Büsbütün bir siyaset sonucu. Yoksa Paris Muahedesi kapsamında üzerimizde düşeni yapıyoruz.
Bir düzey üste çıkalım: “Paris Muahedesi işe yarıyor mu?” Paris Mutabakatı işe yaramıyor, zira büsbütün saçma sapan bir mutabakat. Büsbütün saçma sapan bir muahede olduğu için biz kılımızı kıpırdatmadan o mutabakatın koşullarını yerine getirmiş oluyoruz. Yani burada temel düzeltilmesi gereken, Paris Anlaşması’nın kendisi. Zira Paris Muahedesi diyor ki “Ey Türkiye ne yapmak istiyorsun?”, biz de diyoruz ki “Şu kadar karbondioksit salmak istiyoruz” Paris Muahedesi da diyor ki “Tamam, o kadar sal lakin daha fazla salma”, biz de diyoruz ki “Tamam o kadar saldık hatta daha az saldık”. Koşulları yerine getirdik mi? Getirdik. Lakin Paris Anlaşması’nın dönüp bize “Sen epey fazla salıyorsun, bunu azaltmak zorundasın” demesi gerekiyor. Paris Mutabakatı bu biçimde bir mutabakat değil. Zira o denli bir muahede olacak olsa ne ABD’ye kabul ettirebileceklerdi ne Çin’e ettirebileceklerdi. Ne şiş yansınsın ne kebap tipi bir muahede bu. Biz yerine getiriyor muyuz? Getiriyoruz. İmzaladık mı? İmzaladık. Onayladık mı? Hayır.
“Ne vakit iklim değişikliğinden gelebilecek sorunları, bir iktisat ya da ulusal güvenlik düzeyine taşırız, bu biçimde tahlil bulmaya başlarız”
Yalnız Türkiye açısından daha kritik olan bu birinciyim değişikliğinin iki yüzü var. Bir tanesi karbondioksit salınımlarını azaltmak ancak fazlaca daha büyük bir yüzü, başımıza gelecek belalara ahenk sağlamak. Bu başımıza gelecek belalara ahenk sağlamak konusunda gerekli adımları atıyor muyuz? Orada fazlaca makus durumdayız. Zira o adımları atabilmek alt siyaset konusu kabul ediliyor Türkiye’de, bunu üst siyasete taşımamız gerekiyor.
Bugüne kadar geçtiğimiz on beş günün öncesinde ben söylüyordum, Doğanay Hoca (Doğanay Tolunay) söylüyordu fakat hakikaten siyaset içerisinden beşerler “Ya bakın başımıza bir orman yangını gelebilir, onun için gerekli tedbirleri almalıyız. Yangın söndürme ekipmanlarına para yatırmalıyız. Orman personellerine biraz daha fazla maaş vermeliyiz. Onları sendikalı yapmalıyız. Sigortalamalıyız” bunlar konuşulmadı. Ne vakit ki bir orman yangını çıktı, o tarafa yöneldik. Misal biçimde seller olduğu vakit, “Aman buraya mesken yapmayalım, şuraya ağaç dikelim, buraya köprü yapalım”, daha sonrasında o bittiği an biz onu unutuyoruz. Değerli üst konularımız iktisat, ulusal güvenlik, bu tıp şeyler. Ne vakit iklim değişikliğinden gelebilecek sorunları, bir iktisat ya da ulusal güvenlik düzeyine taşırız, bu biçimde tahlil bulmaya başlarız. Yalnız bu Türkiye’nin de sorunu değil. Hakikaten canı hayli yanan Tuvalu, Bangladeş üzere birkaç ülkeyi çıkartırsak, iklim krizi neredeyse tüm ülkelerin değer sırasında iktisat, ulusal güvenlik, iç güvenlik falan bunların altında geliyor. Ne zamanki bu üst taşınır bütün dünyada, bu biçimde tahlil bulmaya başlarız.
“ Bu işten geri dönmenize imkan yok, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. hiç bir talihiniz yok. Yapabileceğimiz tek şey, daha da berbata gitmesini engellemek olur bu noktadan daha sonra”
İklim problemi dünya üzerinde her insanın hissedebileceği boyutlara ulaştı. Şu anda iklim krizinde geri dönülebilecek boyutlarda mıyız? Dünyayı güzelleştirebilmek için sunulacak tahliller nereden gelmeli ve nasıl uygulanmalı?
Maalesef bu sorunun yanıtı fazlaca makus, işte uyutmayan şeylerden bir tanesi o. Rapor diyor ki “Bu işten geri dönmenize imkan yok”, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. hiç bir talihiniz yok. Yapabileceğimiz tek şey, daha da berbata gitmesini engellemek olur bu noktadan daha sonra. daha sonra biz kusur yapmayı bırakacak olursak, dünya vakit içerisinde kendi kendini tamir edecek. Yalnız bunun için bizim yapabileceğimiz bir şey yok. Dünya kendisini tamir edecek. Onun için de bunun karşılığı fazlaca berbat maalesef.
“İklim krizinin basında daha fazlaca yer bulması lazım”
İklim krizinin varlığı bu yaz Türkiye’de dahil olmak üzere pek epeyce yerde hissedildi. Somut felaketleri gözlemlemek yerine, iklim krizinin nasıl farkında olabiliriz?
Bundan 10 sene evvel falan ben T24’te yazıyordum. Lakin daha sonrasında T24 benden hiç yazı istememeye başladı. Anlatabiliyor muyum, yani bunu devamlı birilerinin gündemde tutması lazım. “Bu kıymetli, bunu yapmalıyız” biçiminde manşet verilmesi lazım. Bu hususta da bir numaralı bakılırsav basına düşüyor.
Ben hem yazılı hem kelamlı basında diyorum ki “Bakın lütfen bana bir köşe verin, ben yazayım devamlı” bunu kabul eden bir tek Yeşil Gazete var. Ben sistemli olarak Yeşil Gazete’de yazıyorum fakat sayılar epey küçük. Siz de kaç kişinin T24 takipçisi olduğunu biliyorsunuz. Bu sayıları epeyce artırmamız lazım. Yani demiyorum ki akşamları saat 8-10 ortasını iklim değişikliğine ayırın. Ancak biraz daha fazlaca konuşuyor olmamız gerekiyor, televizyon kanallarında, yazılı basında. Bunun gündem olması lazım devamlı.
Artık yangınlar bitiyor diyoruz, bir hafta daha sonra biz bir daha yangın konusunu konuşmayı bırakacağız. Öteki büyük bir sorun konuşuyor olacağız. Bunun devamlı gündemde kalması gerekiyor. Onun haricinde gençlere muhtaçlığımız var. Olabildiğince onların seslerinin yüksek çıkmasına gereksinimimiz var. Ve sizin bunu haber yapmanıza gereksinimimiz var ki gündemde olsun bu iş.
“Dev şirketler, devletler falan temelinde bizlerden farklı ayrı bir düzlemde yaşıyor değiller. Biz onlara farklı bir kadro hakları verdiğimiz için onlar bunu yapabiliyor”
Hükümetlerin ya da dev şirketlerin bu krize katkı sunmaya devam ettiği noktada, insanların ferdi farkındalığı ve tahlilleri ne mana tabir ediyor?
Ben bugüne kadar ki hayatımda, ki oldukça yaşadım sanıyorum, vatandaşı olmayan bir devlet görmedim. Tüketicisi olmayan bir üretici görmedim, alıcısı olmayan bir satıcı görmedim. Yani bu bahsetmiş olduğumiz dev şirketler, devletler falan temelinde bizlerden farklı başka bir düzlemde yaşıyor değiller. Biz onlara farklı bir kadro hakları verdiğimiz için onlar bunu yapabiliyor. Biz her dört yılda beş yılda bir sandığa gidiyoruz ve o devleti, hükümeti yönetecek şahısları seçiyoruz. O bireyler de biliyoruz ki kömürlü termik santral yapacak. Lakin biz oy verirken onların kömürlü termik santral yapacak olmasını biliyor olmamıza karşın, en büyük kıymeti ona atfetmiyoruz. daha sonrasında alışılmış ki gidip kömürlü termik santral yapılıyor. Kömürlü termik santral yapacak şirketlerle çalışıyor. Bu çok doğal. Fakat onun yanında “Ben hiç kömürlü termik santral yapmayacağım, yalnızca yeşil şirketlerle çalışacağım” diyen bir başkana, bir partiye oy vermiyoruz. Zira diyoruz ki “Aa bu benim politik görüşüme uymuyor. Bu benim dini görüşüme uymuyor. Ekonomik görüşüme uymuyor. Ulusal güvenliğe uymuyor” . Bu mevzuyu en üst düzeye taşımamız lazım ki devletler de bizim kelamımızı dinlemeye başlasın.
Şirketlere geldiğimiz vakit, hangi şirketin eserini beğenmiyorsunuz? örneğin en sıradan olanını söyleyeyim. Bir eser alırken, şirketlerin üretim sırasında ne kadar fazla karbondioksit saldığına kıyaslamalı olarak hiç bir vakit bakmıyoruz. Hangi eserden bahsedersek bahsedelim. Cep telefonu alırken bunun üretiminde ne kadar karbondioksit salındı diye hiç kimse sormuyor. Modelini soruyor, işletim sistemini soruyor, kamerasının özelliklerini soruyor, ortasında ne yazılım olduğunu soruyor ancak hiç bir vakit ne kadar karbondioksit salındı diye sormuyor. Biz sormayınca onlar da üretiyorlar serbestçe. Ne zamanki biz sorarız, onlar da bizim istediğimizi üretmeye başlar.
“Dünyanın iktisadını temelden değiştirebilecek üç tane maddeyi değiştirmemiz gerekiyor. Kolay şeyler değil bunların hiç biri anlıyorum, lakin çözecek olan biziz, bizim yerimize hiç kimse çözmeyecek”
İklim krizinin tesirlerini azaltmak için alınan kişisel tedbirler ve sürdürülebilirlik planları hakikaten işe yarıyor mu? Yoksa daha geniş tedbirlerin, değerli aktörler tarafınca alınması mı sorunu çözecek?
Ben genelde üç şey söylerim. Bu üç şeyi dünya üstündeki tüm beşerler takip edecek olurlarsa, anında iklim krizi sorununu çözeriz.
Bir, çok tüketime son vereceksiniz. Gerekli değilse satın almayın, kullanmayın. Lakin çoğumuzda bu “gerekli” fazlaca gri bir yere gidebiliyor. Katiyetle yeni bir telefon almaya gereksinimim var. Niçin? Zira arkadaşımda daha yenisi var. Değil. Ben telefonumu yaklaşık üç buçuk yıldır kullanıyorum ve hissettiğim kadarıyla, kırılmazsa, öbür bir şey şayet olmazsa en az bir yıl daha kullanabilirim. Değiştirmek için niçinim yok. Daha uygun fotoğraf çekebilir, üst modeli çıkabilir ancak gereksinim değil. Benzeri bir biçimde, alışveriş yapmaya gidiyoruz. “Bir tişört alana ikincisi bedava” ikinciye gereksinimin var mı? Yok. bu biçimde o tişörtü bana yarı fiyatına satın. Bir tane alayım ben iki tane değil. Bu üzere şeylere karar verdiğimiz vakit, bu bir bu en değerlisi.
İki, elimizden geldiğince et ve süt eseri tüketmeyi azaltmamız gerekiyor. Artık doğal, bunu konuştuğumuzda T24’ü okuyan şahıslara baktığımız vakit, bunlar makul bir kitleyi temsil ediyorlar. Ve bu kitle konutuna, hiç bir kural altında et sokamayan kitle değil. Ancak yine de şu biçimde itiraz geliyor: “Hocam sen biliyor musun Türkiye’de insanların ne kadar et yiyebildiğini?” Tamam, biliyorum insanların ne kadar et yiyebildiğini. Onlar aslına bakarsanız sorunun bir modülü değiller. Onlar tahlilin bir parçasılar. Bunu dinlemesi gereken, sorunun bir kesimi olanlar. Günde üç öğün et yiyen, günde şu kadar yoğurt ve peynir yiyen, büyün bunları tüketenler sorunun bir kesimi. Bunu azaltmak zorundayız. Olabildiğince azaltmak zorundayız.
Üçüncüsü de taşımada yaptığımız her türlü kusura dikkat etmemiz lazım. Uçak yok. Muhakkak yok. Uçak anca şöyle var: Ben üniversite okumaya Almanya’ya gidiyorum, Amerika’ya gidiyorum ya da 6 ay kalmaya bir yere gidiyorum, iki sene kalmaya şuraya gidiyorum. “bu biçimde var. Ancak arkadaşlarla Paris’te akşam yemeğine buluşacağız bu cumartesi”, yok o denli bir şey. Günah o. Tıpkı biçimde “Bugün Ankara’da toplantım var, uçakla Ankara’ya uçuyorum” , yok. Toplantıları Zoom üstünden yapın. daha sonra, kendi otomobilinizle çıkmayın bir yere. Servisle, toplu taşımayla gidin.
Bu üç unsur hayli değerli. Bunları sağlayacak olursak, geri kalan her şeyi temelinde halledebiliriz. Lakin doğal dünyanın iktisadını temelden değiştirebilecek üç tane husus bu. Kolay şeyler değil bunların hiç biri anlıyorum, lakin çözecek olan biziz, bizim yerimize hiç kimse çözmeyecek.
“Hemen değiştirmek zorundayız, zira bu yolun sonu güzel değil”
26. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’ndan (COP26) ne beklemeliyiz?
hiç bir şey. Bunun karşılığı epey sıradan, işte demin konuştuk. Paris Mutabakatı, bundan 6 evvelki konferansın bir çıktısıdır. ötürüsıyla devletler bir ortaya geldikleri vakit konuşuyorlar, konuşuyorlar, konuşuyorlar… daha sonrasında hiç bir şey olmuyor. Değerli olan konuşmak değil, artık hareket vakti geldi. Aksiyondan de kastım, telaffuzunuzu iş yapmaya dökmek gerekiyor. Bize iklim değişikliğini durdurmak istiyoruz diyorsanız, hakikaten nasıl yapacağınızı gösterin. “Şunları yaparak durduruyoruz bunu” Termik santral çalıştırıp, daha sonrasında da “biz epey yeşil bir devletiz” diyemezsiniz. Çabucak değiştirmek zorundayız, zira bu yolun sonu uygun değil.
IPCC raporunun yayımlanmasının akabinde, Boğaziçi Üniversitesi İklim Siyasetleri Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Levent Kurnaz ile iklim değişikliği, orman yangınları, iklim krizine karşı ferdi tedbirler ve bireylerin farkındalığı hakkında konuştuk.
Levent Kurnaz’ın, iklim sorunundaki “son söz” olan IPCC raporu hakkındaki birinci yorumu “Bu raporun üzerine geceleri uyuyabilmek kolay olmayacak. Fecî şeyler söylüyor” olmuştu.
Kurnaz, uyutmayan gerçeklerden bir adedini de şöyle deklare etti: “Bu işten geri dönmenize imkan yok, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. Biz yanılgı yapmayı bırakacak olursak, dünya vakit içerisinde kendi kendini tamir edecek”
İklim krizi karşısında Ankara’nın duruşunu da pahalandıran Kurnaz, krizin getireceği sıkıntılara ahenk sağlamak için gerekli adımların atılması gerektiğini söylemiş oldu ve artık hareket vaktinin geldiğini anlattı.
“İklim krizinin mutlaka insan kaynaklı olduğuna eminiz”
Bu rapor, daha evvel görmediğimiz biçimde dünya basınında geniş yer buldu ve başkentlerde yankı uyandırdı. Bu rapor, dünyayı alarma geçiren neler anlatıyor?
Öncelikle bu rapor 6-8 senede bir yayımlanır ve her yayımlandığında buna benzeri bir gürültü koparır. Raporun basında geniş yer bulması, bu sefere özel bir şey değil. Ortada, basında raporların, kanıların, makalelerin yayımlandığını duyarsınız. Lakin IPCC raporu daha özeldir. Çok seyrek yayımlanır ve çıktığı vakit, bu bilimsel görüş demektir. Yani bundan daha sonra biri kalıp “Ama benim görüşüme gore…” diye bir cümle kuramaz. Ya da öteki bir örgüt çıkıp “Tamam onlar o raporu yayımladılar ancak bizim elimizde de bu rapor var” diyemez. Bu son kelamdır bu işteki.
IPCC raporu, 1990’dan bu yana 30 yıldır yayımlanıyor, her seferinde iklim krizinin geldiği nokta ve bu hususta ne kadar bilgi sahibi olduğumuz açıklanır. İklim sorununun, “yüzde 80 eminiz, yüzde 90 eminiz” üzere laflarla insan kaynaklı olmasını söz edilir. Bu raporun söylemiş olduği şey, artık yüzde şu yüzde bu değil, muhakkak bunun insan kaynaklı olduğuna eminiz. bir evvelki 5 rapordan farklı olarak, muhakkak eminiz tabiri var.
İkincisi, bir evvelki rapor Paris Anlaşması’ndan evvel çıkmıştı. ötürüsıyla Paris Anlaşması’ndan daha sonra çıkan birinci rapor bu. Onun için de dünyanın gözü bu rapor üzerindeydi. Biraz gecikmeli çıktı Covid’den dolayı lakin içerisinde bilim insanlarının bakıp da “Aa işte bunu hiç duymamıştık” dedikleri hiç bir şey yok. Yalnız, bu rapor, Summary for Policymakers yani “yönetici özeti” denen kısım, temelinde tüm devletler tarafınca tek tek onaylanır. Şayet 195 hükümet onay vermezse rapor yayımlanamaz. O niçinle de bunun ortasındaki kelamların birazcık sertleşmiş olması, dünya devletlerinin de bu işin ciddiyetinin yavaş yavaş farkına vardıkları manasına geliyor. O istikametten epey değerli.
“Devletler ve iş dünyası bu olabilecek fazlaca berbat şeyleri hesaba katarak hazırlık yapmak zorundadır”
Daha evvelki IPCC raporları, dünyada olumlu bir değişiklik yaratabildi mi?
Hayır, bu raporların hiç biri olumlu bir değişiklik yaratma kapasitesine sahip değil. 3 değişik ciltten oluşan IPCC raporunun, 1. cildi çıktı. Büyük ihtimalle mart ve nisan ayları üzere 2. ve 3. ciltleri de çıkacak. Bundan daha sonra çıkacak olan raporların biri “nasıl tedbirler almamız gerektiği”, bir başkası de “durdurmak için neler yapmamız gerekiyor” bahislerine değinir.
yıllar uzunluğu bu türlü çıkmasına karşın, beşerler hiç bir vakit gerekli adımları atıp bu tarafta bir değişikliğe gidilmedi. Bu raporda da epey büyük bir farklılık olacağını sanmıyorum. Lakin, bu raporun ortasında şimdiye kadar epey rastlanmayan farklı bir cümle var, o da şu: “Bu rapor temelinde optimist bir rapordur, her ne kadar fazlaca karamsar üzere konuşuyor olsak da. Lakin, düşük ihtimalli hayli makus şeylerin olması da mümkündür. Devletler ve iş dünyası bu olabilecek hayli makus şeyleri hesaba katarak hazırlık yapmak zorundadır”. Bana nazaran bu raporun en can alıcı cümlesi burada.
Bu rapor, birinci kere “2 derece artar, 3 derece artar”dan fazlaca daha berbat duruma gelebileceğimizi ve buna hazırlıklı olmamız gerektiğini söylüyor. Çok büyük ihtimalle hükümet temsilcilerinin bir kulağından girer bir kulağından çıkar bu ihtar. İş dünyası o denli değil, iş dünyası biraz daha ciddiye almak zorunda kalacak.
Bir tweetinizde “Bu raporun üzerine bu gece uyuyabilmek kolay olmayacak. Fecî şeyler söylüyor” dediniz, neyi kastettiniz?
İşte bu dediğim laf benim için hayli korkutucu. Zira birinci sefer hükümetler de dünyanın durumunu kabul ettiler. Yani bir Grönland eridiği vakit deniz düzeyi, 6-7 metre artabilir. Deniz düzeyinin 6-7 metre artması demek, dünyanın kaosa sürüklenmesi demek. Ya da Pakistan’da 20-30 milyon kişinin öldüğü sıcak hava dalgası olabilir. Bu cins şeyler fazlaca tehlikelidir. Lakin bu rapor, artık bunlara hazırlıklı olun diyor bize. Ha uyuyabilmiş de değilim, gece en son başım düşene kadar çalıştım anca başım düştüğünde gittim yattım, anca o biçimde uyuyabildim akşam.
“Gerçekten bundan etkilenen bireyler, iklim krizinin nereye gitmekte olduğunu çok uygun biliyorlar”
Türkiye’de orman yangınlarının çıkmasıyla çabucak bir küme insanın aklına sabotaj ihtimali geldi. Türkiye, nasıl insanlarda iklim değişikliği konusunda farkındalık yaratmakta bu kadar geri kaldı; nasıl bu bilgisizlik aşılabilir?
Bu iki tane başka bir soru. Birincisinde, bir sabotaj ihtimali var mı? Sabotaj ihtimali her vakit var. Ona karşı söyleyebileceğimiz hiç bir şey yok. Sabotajın yalnız ihtimali vardır fakat buna sabotaj diyebilmek için ispatının da olması gerekir. Zira hiç sabotaj olmadan da yalnızca bizim yanılgılarımızdan da bu yangınlar çıkmış olabilir. Bu sabotaj olmaz demek değil, yalnızca ona bağlamaya gerek yok.
Öbür taraftan, dünyanın düz olduğunu sav eden beşerler var. Gerek ülkemizde gerek dünyanın geri kalanında, aşı olmamak için türlü sebepler söyleyen, nüfusumuzun yaklaşık 3’te 1’i var. Bütün bunlara bakıldığında iklim krizinin, şahısların bilgi alanına fazlaca girmemiş olması, fazlaca şaşırılacak bir şey değil. Yani öbür mevzuları nasıl eğitime bağlayıp durmadan anlatmamız gerekiyorsa, iklim krizini de anlatmamız gerekiyor.
Lakin, kentlerde meskende oturan beşerler bu iklim krizinden son derece uzaklar. Onun için de biraz daha az bilgiyle yorum yapmaları doğal. Yalnız sahiden tarlaya ve ormana gittiğinizde, balıkçılarla konuştuğunuzda nazaranceksiniz, onlar bu krizin büyüklüğünün farkındalar. Ve neler yapılmadığının da farkındalar. Yani burada bilinçsiz konuşanların birçok bizim “klavye silahşörleri” dediğimiz kesim oluyor. Hakikaten bundan etkilenen bireyler, iklim krizinin nereye gitmekte olduğunu çok güzel biliyorlar.
“ ‘Gelişmiş ülkeler şunu yapıyor lakin gelişmekte olan ülkeler şunu yapmıyor’ tarafı değil, onlar yapmıyor, zira paraları yok. Öbür tarafta para var, yapabilirler, fakat yapmak istemiyorlar”
Gelişmiş ülkelerin iklim sorununa karşı, yenilenebilir güç kaynaklarına yönelmek üzere tedbirler almaya başlaması, lakin gelişmekte olan ülkelerin güç kaynakları kullanması açısından bir farklılık yaratamaması dünyayı nasıl etkiliyor?
Bu sorunun da iki tarafı var. Birinci tarafı şu: Gelişmekte olan ülkeler temelinde, gelişmiş ülkelerden epeyce daha az güç tüketiyor. ötürüsıyla da büyük bir ziyanları yok. Bir de tükettikleri güç genelde daha yenilenebilir güç. Gelişmiş ülkelere baktığımızda, onların tüketmiş olduğu kömür, petrol, doğalgaz ve atmosfere saldıkları karbondioksit inanılmaz boyutta.
Bir de şunu hesaba katmak lazım, gelişmiş ülkelerin atmosfere salınmasına niye oldukları karbondioksit de var. Yani ABD ve AB fabrikalarını Çin’e taşıdıklarında, bu Çin’in emisyonu ya da salınımı olmuyor. Bu, ABD ya da AB’deki şirketlerin salınımı oluyor. Onun için, bu işi gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkeler olarak ikiye ayırmak kolay değil.
İkincisi, şu andaki hayatlarında yenilenebilir güce geçmek, gelişmekte olan ülkeler için kolay değil. Kıymetli bir yatırım gerekiyor. Hatta bu yatırımların karşılıksız finansal olarak gelişmiş ülkeler tarafınca finanse edilmesi gerekiyor ki, biz bir sorunda bir tahlil bulabilelim. Ancak bunu da yapmak hayli çok kolay. Zira burada kullanılacak rüzgar türbinlerini, güneş santrallerinin birçoklarını gelişmiş ülkeler üretiyor. ötürüsıyla kendileri üretsinler, kendileri gdolayıp kursunlar oraya ve oradaki insanların çalışmasına bıraksınlar. Zira diğer türlü bu sorunu toparlama bahtımız yok. Yani herkes bu olayın içerisinde. “Gelişmiş ülkeler şunu yapıyor lakin gelişmekte olan ülkeler şunu yapmıyor” tarafı değil, onlar yapmıyor, zira paraları yok. Öbür tarafta para var, yapabilirler, lakin yapmak istemiyorlar. Onun için iki taraf da benzeri biçimde sorumlu bu işten.
“Buradaki sorun, Paris Anlaşması’ndan kaynaklanıyor. Zira Paris Anlaşması’nın dönüp bize ‘Sen epey fazla salıyorsun, bunu azaltmak zorundasın’ demesi gerekir, fakat Paris Muahedesi bu biçimde bir muahede değil”
Türkiye, iklim kriziyle gayretin neresinde? Paris Anlaşması’nın hala onaylanmaması bize ne anlatıyor?
Paris Anlaşması’nın imzalanmamış olması bize hiç bir şey anlatmıyor. Zira ben her vakit şunu söylüyorum “Biz gerekiyorsa bir milletlerarası mutabakatın, bütün yükümlülüklerini yerine getirelim lakin muahedeyi imzalamayalım”. Yani şayet politik bir sebep var ise imzalamamamız için, biz yerine getirelim ancak imzalamayalım. Birebir şey Avrupa Birliği’ne girmek için AB kriterlerinde de geçerli. Biz AB kriterlerini yerine getirelim, daha sonra girip girmeme sonucu karar bize kalsın, onlara değil.
Tıpkı biçimde biz şu anda dünyada Paris Anlaşması’nın kurallarını yerine getiren, epeyce az sayıda ülkeden biriyiz. Yani biz Paris Mutabakatının kaidelerine uyuyoruz. Meclisten geçirmiyoruz yalnızca, bu büsbütün politik bir şey. Bunun iklim değişikliğine pürüz olup olmamakla hiç bir irtibatı yok. Büsbütün bir siyaset sonucu. Yoksa Paris Muahedesi kapsamında üzerimizde düşeni yapıyoruz.
Bir düzey üste çıkalım: “Paris Muahedesi işe yarıyor mu?” Paris Mutabakatı işe yaramıyor, zira büsbütün saçma sapan bir mutabakat. Büsbütün saçma sapan bir muahede olduğu için biz kılımızı kıpırdatmadan o mutabakatın koşullarını yerine getirmiş oluyoruz. Yani burada temel düzeltilmesi gereken, Paris Anlaşması’nın kendisi. Zira Paris Muahedesi diyor ki “Ey Türkiye ne yapmak istiyorsun?”, biz de diyoruz ki “Şu kadar karbondioksit salmak istiyoruz” Paris Muahedesi da diyor ki “Tamam, o kadar sal lakin daha fazla salma”, biz de diyoruz ki “Tamam o kadar saldık hatta daha az saldık”. Koşulları yerine getirdik mi? Getirdik. Lakin Paris Anlaşması’nın dönüp bize “Sen epey fazla salıyorsun, bunu azaltmak zorundasın” demesi gerekiyor. Paris Mutabakatı bu biçimde bir mutabakat değil. Zira o denli bir muahede olacak olsa ne ABD’ye kabul ettirebileceklerdi ne Çin’e ettirebileceklerdi. Ne şiş yansınsın ne kebap tipi bir muahede bu. Biz yerine getiriyor muyuz? Getiriyoruz. İmzaladık mı? İmzaladık. Onayladık mı? Hayır.
“Ne vakit iklim değişikliğinden gelebilecek sorunları, bir iktisat ya da ulusal güvenlik düzeyine taşırız, bu biçimde tahlil bulmaya başlarız”
Yalnız Türkiye açısından daha kritik olan bu birinciyim değişikliğinin iki yüzü var. Bir tanesi karbondioksit salınımlarını azaltmak ancak fazlaca daha büyük bir yüzü, başımıza gelecek belalara ahenk sağlamak. Bu başımıza gelecek belalara ahenk sağlamak konusunda gerekli adımları atıyor muyuz? Orada fazlaca makus durumdayız. Zira o adımları atabilmek alt siyaset konusu kabul ediliyor Türkiye’de, bunu üst siyasete taşımamız gerekiyor.
Bugüne kadar geçtiğimiz on beş günün öncesinde ben söylüyordum, Doğanay Hoca (Doğanay Tolunay) söylüyordu fakat hakikaten siyaset içerisinden beşerler “Ya bakın başımıza bir orman yangını gelebilir, onun için gerekli tedbirleri almalıyız. Yangın söndürme ekipmanlarına para yatırmalıyız. Orman personellerine biraz daha fazla maaş vermeliyiz. Onları sendikalı yapmalıyız. Sigortalamalıyız” bunlar konuşulmadı. Ne vakit ki bir orman yangını çıktı, o tarafa yöneldik. Misal biçimde seller olduğu vakit, “Aman buraya mesken yapmayalım, şuraya ağaç dikelim, buraya köprü yapalım”, daha sonrasında o bittiği an biz onu unutuyoruz. Değerli üst konularımız iktisat, ulusal güvenlik, bu tıp şeyler. Ne vakit iklim değişikliğinden gelebilecek sorunları, bir iktisat ya da ulusal güvenlik düzeyine taşırız, bu biçimde tahlil bulmaya başlarız. Yalnız bu Türkiye’nin de sorunu değil. Hakikaten canı hayli yanan Tuvalu, Bangladeş üzere birkaç ülkeyi çıkartırsak, iklim krizi neredeyse tüm ülkelerin değer sırasında iktisat, ulusal güvenlik, iç güvenlik falan bunların altında geliyor. Ne zamanki bu üst taşınır bütün dünyada, bu biçimde tahlil bulmaya başlarız.
“ Bu işten geri dönmenize imkan yok, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. hiç bir talihiniz yok. Yapabileceğimiz tek şey, daha da berbata gitmesini engellemek olur bu noktadan daha sonra”
İklim problemi dünya üzerinde her insanın hissedebileceği boyutlara ulaştı. Şu anda iklim krizinde geri dönülebilecek boyutlarda mıyız? Dünyayı güzelleştirebilmek için sunulacak tahliller nereden gelmeli ve nasıl uygulanmalı?
Maalesef bu sorunun yanıtı fazlaca makus, işte uyutmayan şeylerden bir tanesi o. Rapor diyor ki “Bu işten geri dönmenize imkan yok”, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. hiç bir talihiniz yok. Yapabileceğimiz tek şey, daha da berbata gitmesini engellemek olur bu noktadan daha sonra. daha sonra biz kusur yapmayı bırakacak olursak, dünya vakit içerisinde kendi kendini tamir edecek. Yalnız bunun için bizim yapabileceğimiz bir şey yok. Dünya kendisini tamir edecek. Onun için de bunun karşılığı fazlaca berbat maalesef.
“İklim krizinin basında daha fazlaca yer bulması lazım”
İklim krizinin varlığı bu yaz Türkiye’de dahil olmak üzere pek epeyce yerde hissedildi. Somut felaketleri gözlemlemek yerine, iklim krizinin nasıl farkında olabiliriz?
Bundan 10 sene evvel falan ben T24’te yazıyordum. Lakin daha sonrasında T24 benden hiç yazı istememeye başladı. Anlatabiliyor muyum, yani bunu devamlı birilerinin gündemde tutması lazım. “Bu kıymetli, bunu yapmalıyız” biçiminde manşet verilmesi lazım. Bu hususta da bir numaralı bakılırsav basına düşüyor.
Ben hem yazılı hem kelamlı basında diyorum ki “Bakın lütfen bana bir köşe verin, ben yazayım devamlı” bunu kabul eden bir tek Yeşil Gazete var. Ben sistemli olarak Yeşil Gazete’de yazıyorum fakat sayılar epey küçük. Siz de kaç kişinin T24 takipçisi olduğunu biliyorsunuz. Bu sayıları epeyce artırmamız lazım. Yani demiyorum ki akşamları saat 8-10 ortasını iklim değişikliğine ayırın. Ancak biraz daha fazlaca konuşuyor olmamız gerekiyor, televizyon kanallarında, yazılı basında. Bunun gündem olması lazım devamlı.
Artık yangınlar bitiyor diyoruz, bir hafta daha sonra biz bir daha yangın konusunu konuşmayı bırakacağız. Öteki büyük bir sorun konuşuyor olacağız. Bunun devamlı gündemde kalması gerekiyor. Onun haricinde gençlere muhtaçlığımız var. Olabildiğince onların seslerinin yüksek çıkmasına gereksinimimiz var. Ve sizin bunu haber yapmanıza gereksinimimiz var ki gündemde olsun bu iş.
“Dev şirketler, devletler falan temelinde bizlerden farklı ayrı bir düzlemde yaşıyor değiller. Biz onlara farklı bir kadro hakları verdiğimiz için onlar bunu yapabiliyor”
Hükümetlerin ya da dev şirketlerin bu krize katkı sunmaya devam ettiği noktada, insanların ferdi farkındalığı ve tahlilleri ne mana tabir ediyor?
Ben bugüne kadar ki hayatımda, ki oldukça yaşadım sanıyorum, vatandaşı olmayan bir devlet görmedim. Tüketicisi olmayan bir üretici görmedim, alıcısı olmayan bir satıcı görmedim. Yani bu bahsetmiş olduğumiz dev şirketler, devletler falan temelinde bizlerden farklı başka bir düzlemde yaşıyor değiller. Biz onlara farklı bir kadro hakları verdiğimiz için onlar bunu yapabiliyor. Biz her dört yılda beş yılda bir sandığa gidiyoruz ve o devleti, hükümeti yönetecek şahısları seçiyoruz. O bireyler de biliyoruz ki kömürlü termik santral yapacak. Lakin biz oy verirken onların kömürlü termik santral yapacak olmasını biliyor olmamıza karşın, en büyük kıymeti ona atfetmiyoruz. daha sonrasında alışılmış ki gidip kömürlü termik santral yapılıyor. Kömürlü termik santral yapacak şirketlerle çalışıyor. Bu çok doğal. Fakat onun yanında “Ben hiç kömürlü termik santral yapmayacağım, yalnızca yeşil şirketlerle çalışacağım” diyen bir başkana, bir partiye oy vermiyoruz. Zira diyoruz ki “Aa bu benim politik görüşüme uymuyor. Bu benim dini görüşüme uymuyor. Ekonomik görüşüme uymuyor. Ulusal güvenliğe uymuyor” . Bu mevzuyu en üst düzeye taşımamız lazım ki devletler de bizim kelamımızı dinlemeye başlasın.
Şirketlere geldiğimiz vakit, hangi şirketin eserini beğenmiyorsunuz? örneğin en sıradan olanını söyleyeyim. Bir eser alırken, şirketlerin üretim sırasında ne kadar fazla karbondioksit saldığına kıyaslamalı olarak hiç bir vakit bakmıyoruz. Hangi eserden bahsedersek bahsedelim. Cep telefonu alırken bunun üretiminde ne kadar karbondioksit salındı diye hiç kimse sormuyor. Modelini soruyor, işletim sistemini soruyor, kamerasının özelliklerini soruyor, ortasında ne yazılım olduğunu soruyor ancak hiç bir vakit ne kadar karbondioksit salındı diye sormuyor. Biz sormayınca onlar da üretiyorlar serbestçe. Ne zamanki biz sorarız, onlar da bizim istediğimizi üretmeye başlar.
“Dünyanın iktisadını temelden değiştirebilecek üç tane maddeyi değiştirmemiz gerekiyor. Kolay şeyler değil bunların hiç biri anlıyorum, lakin çözecek olan biziz, bizim yerimize hiç kimse çözmeyecek”
İklim krizinin tesirlerini azaltmak için alınan kişisel tedbirler ve sürdürülebilirlik planları hakikaten işe yarıyor mu? Yoksa daha geniş tedbirlerin, değerli aktörler tarafınca alınması mı sorunu çözecek?
Ben genelde üç şey söylerim. Bu üç şeyi dünya üstündeki tüm beşerler takip edecek olurlarsa, anında iklim krizi sorununu çözeriz.
Bir, çok tüketime son vereceksiniz. Gerekli değilse satın almayın, kullanmayın. Lakin çoğumuzda bu “gerekli” fazlaca gri bir yere gidebiliyor. Katiyetle yeni bir telefon almaya gereksinimim var. Niçin? Zira arkadaşımda daha yenisi var. Değil. Ben telefonumu yaklaşık üç buçuk yıldır kullanıyorum ve hissettiğim kadarıyla, kırılmazsa, öbür bir şey şayet olmazsa en az bir yıl daha kullanabilirim. Değiştirmek için niçinim yok. Daha uygun fotoğraf çekebilir, üst modeli çıkabilir ancak gereksinim değil. Benzeri bir biçimde, alışveriş yapmaya gidiyoruz. “Bir tişört alana ikincisi bedava” ikinciye gereksinimin var mı? Yok. bu biçimde o tişörtü bana yarı fiyatına satın. Bir tane alayım ben iki tane değil. Bu üzere şeylere karar verdiğimiz vakit, bu bir bu en değerlisi.
İki, elimizden geldiğince et ve süt eseri tüketmeyi azaltmamız gerekiyor. Artık doğal, bunu konuştuğumuzda T24’ü okuyan şahıslara baktığımız vakit, bunlar makul bir kitleyi temsil ediyorlar. Ve bu kitle konutuna, hiç bir kural altında et sokamayan kitle değil. Ancak yine de şu biçimde itiraz geliyor: “Hocam sen biliyor musun Türkiye’de insanların ne kadar et yiyebildiğini?” Tamam, biliyorum insanların ne kadar et yiyebildiğini. Onlar aslına bakarsanız sorunun bir modülü değiller. Onlar tahlilin bir parçasılar. Bunu dinlemesi gereken, sorunun bir kesimi olanlar. Günde üç öğün et yiyen, günde şu kadar yoğurt ve peynir yiyen, büyün bunları tüketenler sorunun bir kesimi. Bunu azaltmak zorundayız. Olabildiğince azaltmak zorundayız.
Üçüncüsü de taşımada yaptığımız her türlü kusura dikkat etmemiz lazım. Uçak yok. Muhakkak yok. Uçak anca şöyle var: Ben üniversite okumaya Almanya’ya gidiyorum, Amerika’ya gidiyorum ya da 6 ay kalmaya bir yere gidiyorum, iki sene kalmaya şuraya gidiyorum. “bu biçimde var. Ancak arkadaşlarla Paris’te akşam yemeğine buluşacağız bu cumartesi”, yok o denli bir şey. Günah o. Tıpkı biçimde “Bugün Ankara’da toplantım var, uçakla Ankara’ya uçuyorum” , yok. Toplantıları Zoom üstünden yapın. daha sonra, kendi otomobilinizle çıkmayın bir yere. Servisle, toplu taşımayla gidin.
Bu üç unsur hayli değerli. Bunları sağlayacak olursak, geri kalan her şeyi temelinde halledebiliriz. Lakin doğal dünyanın iktisadını temelden değiştirebilecek üç tane husus bu. Kolay şeyler değil bunların hiç biri anlıyorum, lakin çözecek olan biziz, bizim yerimize hiç kimse çözmeyecek.
“Hemen değiştirmek zorundayız, zira bu yolun sonu güzel değil”
26. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’ndan (COP26) ne beklemeliyiz?
hiç bir şey. Bunun karşılığı epey sıradan, işte demin konuştuk. Paris Mutabakatı, bundan 6 evvelki konferansın bir çıktısıdır. ötürüsıyla devletler bir ortaya geldikleri vakit konuşuyorlar, konuşuyorlar, konuşuyorlar… daha sonrasında hiç bir şey olmuyor. Değerli olan konuşmak değil, artık hareket vakti geldi. Aksiyondan de kastım, telaffuzunuzu iş yapmaya dökmek gerekiyor. Bize iklim değişikliğini durdurmak istiyoruz diyorsanız, hakikaten nasıl yapacağınızı gösterin. “Şunları yaparak durduruyoruz bunu” Termik santral çalıştırıp, daha sonrasında da “biz epey yeşil bir devletiz” diyemezsiniz. Çabucak değiştirmek zorundayız, zira bu yolun sonu uygun değil.