Seyahatlerin karbonu… Hangi ulaşım seçeneği ile ne kadar ayak izi bırakıyoruz?
Yaşanan iklim değişikliği kararında meydana gelen doğal afetler ve mevsimsel dönüşümler acil tedbirler almamız gereken bir devirde olduğumuzun sinyallerini veriyor. Bu krizin önüne geçebilmek için radikal ve yaratıcı tahliller geliştirmek gerekiyor. Global çapta büyüyen endüstriye, çarpık kentleşmeye ve denetimsiz nüfus artışına dair somut tahliller ararken, iklim krizinin süratle derinleşmesine niye olan ulaşım bölümüne ait devalar geliştirilmesi çok hayati.
Hükûmetlerarası Global Isınma Paneli’nde (IPCC) ele alınan, ulaşım kesiminin tabiata bıraktığı karbondioksit oranları incelendiğinde, kara, hava ve deniz yolu ulaşımının global krize olan tesirlerinin yüzde 25’i aştığı görülüyor.
Yükselen taşıt ve etraf vergileri ile giderek masraflı hale gelen karayolu nakliyatı, bu yüzde 25’lik tablonun yüzde 74,5’ini kaplıyor. Ancak son senelerda sürat kazanan elektrikli ve hibrit araç teknolojisiyle bir arada bu oranların düşmesi plânlanıyor. Uzmanlar tarafınca en dikkat çekilen dal ise havayolu nakliyeciliği.
HAVAYOLU NAKLİYATINDAN KIYMETLİ ADIMLAR
IPCC uzmanlarına bakılırsa havacılık dalı ulaşım alanındaki karbon emisyonlarının yüzde 11,6’sını oluşturuyor olsa da, havayolu ulaşımının her geçen gün daha ağır kullanılması, oranların süratle yükselmesine yol açıyor. Uzmanlar ayrıyeten, uçakların karbon salınımının atmosferin üst katmanlarında gerçekleşmesinin kıymetli bir sorun olduğunu düşünüyor.
Geçtiğimiz ay İskoçya’nın Glasgow kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Konferansı’nda (COP26), global sera gazı emisyonlarının yaklaşık dörtte birinden sorumlu olan ulaşım dalına ait bir dizi önlem üzerinde duruldu.
COP26’nın akabinde, geçtiğimiz hafta ulaşım dalına ait başlayan düzenlemeler ortasında havayolu nakliyatı iklim değişikliğine ait somut adımlar atmaya başladı.
Grafik: Harun Elibol
YEŞİL YAKITLAR DA NE?
Dünya Ekonomik Forumu’nun öncülüğünde başlatılan “Yarınlar için Pak Gökyüzü” (CST) teşebbüsüne imzacı olan havayolu firmaları, 2030 yılına kadar global “yeşil yakıt” talebine yük vereceklerini ve bu yakıt çeşidinin kullanmasını yüzde 10 oranında arttıracaklarını taahhüt etti.
“Bu yeşil yakıtlar da ne?” diye sorabilirsiniz. Geleceğin pak yakıtları olarak görülen “yeşil yakıtlar” yemeklik, hayvansal yahut bitkisel yağ atıklarının işlenmesi ve geri dönüştürülmesiyle elde ediliyor. Evsel ve endüstriyel yağ atıklarından oluşturulan yakıtlar yardımıyla, karbondioksit emisyonlarının yılda 60 milyon metrik ton azalması amaçlanıyor.
FARKINDALIK İÇİN YENİ TAHLİLLER
Bu ve gibisi adımlar atılırken, başkanlar ve kuruluşlar iklim krizine ait pek de radikal olmayan tahlillere ait tartışmaya devam ediyor. Ancak ortasında bulunduğumuz durum uzun tartışmalarla vakit kaybedemeyeceğimiz boyutta. Bu niçinle biroldukça insan ferdî tedbirlerle küçük de olsa somut tahliller geliştirmeye çalışıyor.
Bu tahlillerin içinde kara ve hava yolu ulaşımını en aza indirmek var. Bilhassa, Avrupa’da bir fazlaca insan uçak kullanmayı bırakmış yahut azaltmış durumda. Havayolu nakliyatını kullananlar ise tüketilen karbon emisyonlarına ilişkin farkındalığın arttırılmasını isteniyor.
ABD ve Avrupa yaşayan beşerler içinde artış gösteren “flygskam” (uçuş utancı) hissinin aşabilmesi için Google yaratıcı bir tahlil devreye soktu. “Google Flight” üzerinden gerçekleştirilen uçuş arama özelliğinde, fiyat aralığı ve kalkış saatleri üzere bilgilere yer verilirken, kişi başına düşen karbon emisyon oranları da artık görülebilecek. Bu sayede tüketiciler, en düşük karbon oranına sahip olan uçakla seyahat edebilecek.
DEĞİŞEN KARBON AYAK İZİ ORANLARI
Sistem üzerinden paylaşılan uçuş detaylarınde, tıpkı rotada seyahat eden uçakların karbon emisyon oranlarında farklılıklar olduğu görülüyor. Bu farklılıkların sebebi uçakların teknik özellikleri…
Örneğin, İstanbul’dan Ankara’ya gidecek bir uçağın karbon emisyonu oranı 59 ila 61 kilogram içinde değişiklik gösteriyor. Öbür merkezlerden Ankara’ya gidecek olan yolcuların karbon ayak izi ise şöyle:
AZ EMİSYON ORANINA SAHİP UÇAĞI SEÇMEK NE KADAR DEĞERLİ?
“Google Flight”ın en değerli özelliği, iklim üzerinde yarattığımız şahsi tesirlerin farkına varmamızı sağlaması. Ortalamanın üzerinde olan karbon emisyonlarının fark edilmesinde ve düşük emisyon oranlarına sahip uçakların tercih edilmesinde bir tıp “turnusol kâğıdı” fonksiyonu görüyor. Yolcuların daha düşük emisyon oranlarına sahip uçakları tercih etmesi, havayolu şirketlerinin “yeşil enerjiye” geçişini hızlandırmasına niye olacak bir adım olarak da görülebilir.
Milletlerarası Pak Nakliyecilik Kurulu (ICCT) tarafınca hazırlanan ve “Emisyon Açıklaması Örneği” başlıklı bir çalışma dokümanında, güzergâh belirlerken en az emisyon oranına sahip uçağın seçilmesinin karbon salınımını yüzde 22 ila 63 oranında azaltacağına işaret edildi.
Bu dokümanın akabinde, 2019 yılında İsviçre’nin Zürih kentinde çalışmalara başlayan Google mühendisleri, uçakların motor hacmini ve uçağın yolcu kapasitelerini hesap ederek tasarladıkları algoritma ile müşterilerin düşük emisyonlu uçuşları aramasına imkan sağladı.
UÇAK MI, ARABA Mİ YOKSA TREN Mİ?
“Google Flight” uygulamasına ait tenkitler de yok değil. İnsanların havayolu ulaşımı yerine “yeşil enerji” tüketen araçları kullanmalarını teşvik eden Flightfree.org internet sitesi, Google’ın emisyon oranlarını yanlışlı hesapladığını ve gerçekte bilgilerin iki katından daha fazla olduğunu öne sürüyor.
Pekala, bilhassa ulaşım alanında emisyon oranlarını aşağı çekmek için üzerimize düşen sorumluluklar neler? Ayrıyeten, yeni yıl ve yarı yıl tatillerinin yaklaşmasıyla sürat kazanan tatil plânlarında, karbon ayak izimizi en aza indirmeyi dikkate alacak mıyız? Bu soruların etrafında düşünürken, geçtiğimiz yıl yayımlanan “Ulaşım ve Etraf Raporu” (TERM) etraf için en yanlışsız seyahat tekniğini seçmemize yardımcı olabilir.
Avrupa Birliği’nin “Yeşil Anlaşma” uyarınca başlatmış olduğu çalışma, demiryolu ve havayolu nakliyatını mercek altına alıyor. Çalışmanın sonuncu emeli ise sera gazı emisyonunu 2050 yılına kadar yüzde 90 oranında azaltmak. Rapor yolcu nakliyatında havayolu nakliyatından, demiryolu nakliyatına geçişin hayati olduğunu belirtiyor. şüphesiz buna en büyük karbon emisyonu oranlarının görüldüğü karayolunu da eklemek gerek.
UÇAKLAR SİRRÜS BULUTLARININ OLUŞUMUNA niye OLUYOR
Demiryolu ve havayolu nakliyatının tesirlerini inceleyen rapor, demiryolu seyahatlerinin en çevreci seyahat biçimi olduğu kararına varıyor. Bilhassa havayolu nakliyatının “yolcu-kilometre” ölçeğinde emisyon tesirlerinin daha yüksek olduğu vurgulanıyor. Britanya’daki Leicester Üniversitesi öğretim üyelerinden Eloise Marais’e tam bu noktada kulak vermek gerek.
Hava ulaşımının atmosferin ısınması üzerinde tesirleri olduğunu belirten Marais, “Yüksek irtifalara ulaşan uçaklar, çeşitli gazları ve yaydığı ısıyı uzun mühlet atmosferin üst katmanlarında tutuyor” diyor. Hatırlatmakta yarar var; havayolu nakliyatında kullanılan Kerosen (yüzde 14 hidrojen, yüzde 86 karbon) ismi verilen uçak yakıtları Stratosfer’de su buharına ve ötürüsıyla buz kristallerine dönüşüyor. bir süre daha sonra bu buz kristalleri ve gazlar genleşerek “Sirrüs bulutlarını” oluşturuyor. Uçaklar tarafınca her bir kilogram Kerosen için motor türbinlerinden 3,15 kilogram karbondioksit atmosfere karışıyor.
Lakin, “Ulaşım ve Etraf Raporu” uçmanın çoğunlukla tercih edilmediğinde kullanılabilir olduğunu da ekliyor. Raporda bilhassa, akaryakıt yahut dizel motorlu bir otomobil ile seyahat etmenin zararlarına dikkat çekiliyor.
KARAYOLU NAKLİYATI İLE YIKIMIN EĞİŞİNDEYİZ
İklim krizi üzerine yapılan çalışmaların ve emisyon oranlarını düzenlemenin merkezinde karayolu ulaşımının tabiata verdiği ziyan yatıyor. Dünyanın bir epeyce mega kentinde araba kullanması önemli boyutlarda. Karayollarına yapılan yatırımlarla, şehirlerarası ulaşımda arabalar başı çekiyor. Pekala, bu ziyanı nasıl gözlemleyebiliriz?
Araçların tabiata bıraktığı karbon oranlarını hesaplamak, metan gazını ölçmek ve güç kaynaklarının tüketimini tespit etmek üzerine, İsveç’in Göteborg kentinde bulunan Chalmers Teknoloji Üniversitesi’nden bir küme araştırmacı, “Travel and Climate” ismine bir platform oluşturdu.
Bu platformu kullanarak karayolundaki emisyon oranlarını hesapladığımızda karşımıza şu sonuçlar çıkıyor:
TREN SEYAHATİNDE CEZBEDEN ORANLAR
“Ulaşım ve Etraf Raporu” yayımladığı değerlendirmede, demiryolu seyahatinin yürümek yahut bisikletle seyahat haricinde en çevreci seyahat formu olduğu kararına varmış. Bunun ne kadar yanlışsız olduğunu ise “Yeşil taşımacılık” çerçevesinde karbon emisyonlarını hesaplayan CarbonCare’ın datalarından inceledik.
İstanbul-Ankara içinde sefer yapan Yüksek Süratli Tren (YHT) seferleri başına 16 bin 640 kilowatt saat güç (kWh) harcıyor. Türkiye’de her bir kilovatsaat elektrik için 450 gram sera gazı emisyonu üretiliyor. Buradan hareketle, 16 bin 640 kWh elektriğin karşılığı toplamda 7 bin 488 kilogram karbon oranına eşit. 417 yolcu taşıyan YHT, kişi başına 17,63 kilogram karbondioksit harcıyor.
Yaşanan iklim değişikliği kararında meydana gelen doğal afetler ve mevsimsel dönüşümler acil tedbirler almamız gereken bir devirde olduğumuzun sinyallerini veriyor. Bu krizin önüne geçebilmek için radikal ve yaratıcı tahliller geliştirmek gerekiyor. Global çapta büyüyen endüstriye, çarpık kentleşmeye ve denetimsiz nüfus artışına dair somut tahliller ararken, iklim krizinin süratle derinleşmesine niye olan ulaşım bölümüne ait devalar geliştirilmesi çok hayati.
Hükûmetlerarası Global Isınma Paneli’nde (IPCC) ele alınan, ulaşım kesiminin tabiata bıraktığı karbondioksit oranları incelendiğinde, kara, hava ve deniz yolu ulaşımının global krize olan tesirlerinin yüzde 25’i aştığı görülüyor.
Yükselen taşıt ve etraf vergileri ile giderek masraflı hale gelen karayolu nakliyatı, bu yüzde 25’lik tablonun yüzde 74,5’ini kaplıyor. Ancak son senelerda sürat kazanan elektrikli ve hibrit araç teknolojisiyle bir arada bu oranların düşmesi plânlanıyor. Uzmanlar tarafınca en dikkat çekilen dal ise havayolu nakliyeciliği.
HAVAYOLU NAKLİYATINDAN KIYMETLİ ADIMLAR
IPCC uzmanlarına bakılırsa havacılık dalı ulaşım alanındaki karbon emisyonlarının yüzde 11,6’sını oluşturuyor olsa da, havayolu ulaşımının her geçen gün daha ağır kullanılması, oranların süratle yükselmesine yol açıyor. Uzmanlar ayrıyeten, uçakların karbon salınımının atmosferin üst katmanlarında gerçekleşmesinin kıymetli bir sorun olduğunu düşünüyor.
Geçtiğimiz ay İskoçya’nın Glasgow kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Konferansı’nda (COP26), global sera gazı emisyonlarının yaklaşık dörtte birinden sorumlu olan ulaşım dalına ait bir dizi önlem üzerinde duruldu.
COP26’nın akabinde, geçtiğimiz hafta ulaşım dalına ait başlayan düzenlemeler ortasında havayolu nakliyatı iklim değişikliğine ait somut adımlar atmaya başladı.
Grafik: Harun Elibol
YEŞİL YAKITLAR DA NE?
Dünya Ekonomik Forumu’nun öncülüğünde başlatılan “Yarınlar için Pak Gökyüzü” (CST) teşebbüsüne imzacı olan havayolu firmaları, 2030 yılına kadar global “yeşil yakıt” talebine yük vereceklerini ve bu yakıt çeşidinin kullanmasını yüzde 10 oranında arttıracaklarını taahhüt etti.
“Bu yeşil yakıtlar da ne?” diye sorabilirsiniz. Geleceğin pak yakıtları olarak görülen “yeşil yakıtlar” yemeklik, hayvansal yahut bitkisel yağ atıklarının işlenmesi ve geri dönüştürülmesiyle elde ediliyor. Evsel ve endüstriyel yağ atıklarından oluşturulan yakıtlar yardımıyla, karbondioksit emisyonlarının yılda 60 milyon metrik ton azalması amaçlanıyor.
FARKINDALIK İÇİN YENİ TAHLİLLER
Bu ve gibisi adımlar atılırken, başkanlar ve kuruluşlar iklim krizine ait pek de radikal olmayan tahlillere ait tartışmaya devam ediyor. Ancak ortasında bulunduğumuz durum uzun tartışmalarla vakit kaybedemeyeceğimiz boyutta. Bu niçinle biroldukça insan ferdî tedbirlerle küçük de olsa somut tahliller geliştirmeye çalışıyor.
Bu tahlillerin içinde kara ve hava yolu ulaşımını en aza indirmek var. Bilhassa, Avrupa’da bir fazlaca insan uçak kullanmayı bırakmış yahut azaltmış durumda. Havayolu nakliyatını kullananlar ise tüketilen karbon emisyonlarına ilişkin farkındalığın arttırılmasını isteniyor.
ABD ve Avrupa yaşayan beşerler içinde artış gösteren “flygskam” (uçuş utancı) hissinin aşabilmesi için Google yaratıcı bir tahlil devreye soktu. “Google Flight” üzerinden gerçekleştirilen uçuş arama özelliğinde, fiyat aralığı ve kalkış saatleri üzere bilgilere yer verilirken, kişi başına düşen karbon emisyon oranları da artık görülebilecek. Bu sayede tüketiciler, en düşük karbon oranına sahip olan uçakla seyahat edebilecek.
DEĞİŞEN KARBON AYAK İZİ ORANLARI
Sistem üzerinden paylaşılan uçuş detaylarınde, tıpkı rotada seyahat eden uçakların karbon emisyon oranlarında farklılıklar olduğu görülüyor. Bu farklılıkların sebebi uçakların teknik özellikleri…
Örneğin, İstanbul’dan Ankara’ya gidecek bir uçağın karbon emisyonu oranı 59 ila 61 kilogram içinde değişiklik gösteriyor. Öbür merkezlerden Ankara’ya gidecek olan yolcuların karbon ayak izi ise şöyle:
- İzmir-Ankara: 80 ila 83 kg Co2
- Antalya-Ankara: 68 ila 70 kg Co2
- Trabzon-Ankara: 86 ila 88 kg Co2
- Diyarbakır-Ankara: 94 ila 97 kg Co2
AZ EMİSYON ORANINA SAHİP UÇAĞI SEÇMEK NE KADAR DEĞERLİ?
“Google Flight”ın en değerli özelliği, iklim üzerinde yarattığımız şahsi tesirlerin farkına varmamızı sağlaması. Ortalamanın üzerinde olan karbon emisyonlarının fark edilmesinde ve düşük emisyon oranlarına sahip uçakların tercih edilmesinde bir tıp “turnusol kâğıdı” fonksiyonu görüyor. Yolcuların daha düşük emisyon oranlarına sahip uçakları tercih etmesi, havayolu şirketlerinin “yeşil enerjiye” geçişini hızlandırmasına niye olacak bir adım olarak da görülebilir.
Milletlerarası Pak Nakliyecilik Kurulu (ICCT) tarafınca hazırlanan ve “Emisyon Açıklaması Örneği” başlıklı bir çalışma dokümanında, güzergâh belirlerken en az emisyon oranına sahip uçağın seçilmesinin karbon salınımını yüzde 22 ila 63 oranında azaltacağına işaret edildi.
Bu dokümanın akabinde, 2019 yılında İsviçre’nin Zürih kentinde çalışmalara başlayan Google mühendisleri, uçakların motor hacmini ve uçağın yolcu kapasitelerini hesap ederek tasarladıkları algoritma ile müşterilerin düşük emisyonlu uçuşları aramasına imkan sağladı.
UÇAK MI, ARABA Mİ YOKSA TREN Mİ?
“Google Flight” uygulamasına ait tenkitler de yok değil. İnsanların havayolu ulaşımı yerine “yeşil enerji” tüketen araçları kullanmalarını teşvik eden Flightfree.org internet sitesi, Google’ın emisyon oranlarını yanlışlı hesapladığını ve gerçekte bilgilerin iki katından daha fazla olduğunu öne sürüyor.
Pekala, bilhassa ulaşım alanında emisyon oranlarını aşağı çekmek için üzerimize düşen sorumluluklar neler? Ayrıyeten, yeni yıl ve yarı yıl tatillerinin yaklaşmasıyla sürat kazanan tatil plânlarında, karbon ayak izimizi en aza indirmeyi dikkate alacak mıyız? Bu soruların etrafında düşünürken, geçtiğimiz yıl yayımlanan “Ulaşım ve Etraf Raporu” (TERM) etraf için en yanlışsız seyahat tekniğini seçmemize yardımcı olabilir.
Avrupa Birliği’nin “Yeşil Anlaşma” uyarınca başlatmış olduğu çalışma, demiryolu ve havayolu nakliyatını mercek altına alıyor. Çalışmanın sonuncu emeli ise sera gazı emisyonunu 2050 yılına kadar yüzde 90 oranında azaltmak. Rapor yolcu nakliyatında havayolu nakliyatından, demiryolu nakliyatına geçişin hayati olduğunu belirtiyor. şüphesiz buna en büyük karbon emisyonu oranlarının görüldüğü karayolunu da eklemek gerek.
UÇAKLAR SİRRÜS BULUTLARININ OLUŞUMUNA niye OLUYOR
Demiryolu ve havayolu nakliyatının tesirlerini inceleyen rapor, demiryolu seyahatlerinin en çevreci seyahat biçimi olduğu kararına varıyor. Bilhassa havayolu nakliyatının “yolcu-kilometre” ölçeğinde emisyon tesirlerinin daha yüksek olduğu vurgulanıyor. Britanya’daki Leicester Üniversitesi öğretim üyelerinden Eloise Marais’e tam bu noktada kulak vermek gerek.
Hava ulaşımının atmosferin ısınması üzerinde tesirleri olduğunu belirten Marais, “Yüksek irtifalara ulaşan uçaklar, çeşitli gazları ve yaydığı ısıyı uzun mühlet atmosferin üst katmanlarında tutuyor” diyor. Hatırlatmakta yarar var; havayolu nakliyatında kullanılan Kerosen (yüzde 14 hidrojen, yüzde 86 karbon) ismi verilen uçak yakıtları Stratosfer’de su buharına ve ötürüsıyla buz kristallerine dönüşüyor. bir süre daha sonra bu buz kristalleri ve gazlar genleşerek “Sirrüs bulutlarını” oluşturuyor. Uçaklar tarafınca her bir kilogram Kerosen için motor türbinlerinden 3,15 kilogram karbondioksit atmosfere karışıyor.
Lakin, “Ulaşım ve Etraf Raporu” uçmanın çoğunlukla tercih edilmediğinde kullanılabilir olduğunu da ekliyor. Raporda bilhassa, akaryakıt yahut dizel motorlu bir otomobil ile seyahat etmenin zararlarına dikkat çekiliyor.
KARAYOLU NAKLİYATI İLE YIKIMIN EĞİŞİNDEYİZ
İklim krizi üzerine yapılan çalışmaların ve emisyon oranlarını düzenlemenin merkezinde karayolu ulaşımının tabiata verdiği ziyan yatıyor. Dünyanın bir epeyce mega kentinde araba kullanması önemli boyutlarda. Karayollarına yapılan yatırımlarla, şehirlerarası ulaşımda arabalar başı çekiyor. Pekala, bu ziyanı nasıl gözlemleyebiliriz?
Araçların tabiata bıraktığı karbon oranlarını hesaplamak, metan gazını ölçmek ve güç kaynaklarının tüketimini tespit etmek üzerine, İsveç’in Göteborg kentinde bulunan Chalmers Teknoloji Üniversitesi’nden bir küme araştırmacı, “Travel and Climate” ismine bir platform oluşturdu.
Bu platformu kullanarak karayolundaki emisyon oranlarını hesapladığımızda karşımıza şu sonuçlar çıkıyor:
- İstanbul’dan Ankara’ya gitmek isteyen bir kişi 1.6 motor, akaryakıtlı arabasıyla yola çıktığında, 100 kilometrelik aralıkta 6 ile 8 litre içinde yakıt tüketiyor. Bu da yaklaşık olarak, 32-33 litre akaryakıt yakmasına niye oluyor. Akaryakıtın litre başına sera gazı emisyonu ise 2,31 kg karbondioksit. 8 litre akaryakıt yahut biraz daha fazla yakıt tüketen bir arabanın atmosfere yaptığı karbondioksit salınımı kişi başına 106 kilogram karbondioksite eşit.
- Birebir prosedürle İzmir’den Ankara’ya giden bir arabanın kişi başına yaptığı karbondioksit salınımı 140,6 kg Co2.
- Antalya-Ankara: 114,7 kg Co2
- Trabzon-Ankara: 175,1 kg Co2
- Diyarbakır-Ankara: 242 kg Co2
TREN SEYAHATİNDE CEZBEDEN ORANLAR
“Ulaşım ve Etraf Raporu” yayımladığı değerlendirmede, demiryolu seyahatinin yürümek yahut bisikletle seyahat haricinde en çevreci seyahat formu olduğu kararına varmış. Bunun ne kadar yanlışsız olduğunu ise “Yeşil taşımacılık” çerçevesinde karbon emisyonlarını hesaplayan CarbonCare’ın datalarından inceledik.
İstanbul-Ankara içinde sefer yapan Yüksek Süratli Tren (YHT) seferleri başına 16 bin 640 kilowatt saat güç (kWh) harcıyor. Türkiye’de her bir kilovatsaat elektrik için 450 gram sera gazı emisyonu üretiliyor. Buradan hareketle, 16 bin 640 kWh elektriğin karşılığı toplamda 7 bin 488 kilogram karbon oranına eşit. 417 yolcu taşıyan YHT, kişi başına 17,63 kilogram karbondioksit harcıyor.