Tatile bile bu biçimde gidilir mi? Dünyayı kurtaran iki inatçı adam: Dr. Uğur Şahin ve Stephane Bancel
Takvimler, 2019 yılının Ekim ayının birinci günlerini gösteriyordu. Uğur Şahin, ABD’nin Missouri eyaletinin Kansas City kentinde bir otoparkta öğlenden daha sonra güneşinin altında ter döküyordu. O ve birkaç meslektaşı haftalardır ABD’nin ve Avrupa’nın dört bir yanında mekik dokuyor, Şahin’in kurucusu olduğu Alman biyoteknoloji şirketi BioNTech’in halka arzı öncesi potansiyel yatırımcıların ilgisini çekmeye çalışıyordu. Lakin seyahatin pek uygun gittiği söylenemezdi.
Yatırımcıların Şahin’le bir sorunu yoktu fakat şirkete dair çekinceleri vardı. BioNTech çeşitli kanserlerin ve bulaşıcı hastalıkların tedavisi için ilaçlar ve aşıların geliştirilmesi üzerine çalışıyordu. Çalışmalarında öne çıkan noktalardan biri de “mesajcı RNA” ismi verilen bir moleküldü. Kelam konusu molekül bedendeki hastalıklı bölgeye bir dizi komut taşıyor, bu komutlar hastalığı durdurmayı başarıyordu. Aslına nazaran Şahin hayatının 20 yılından fazlasını, bağışıklık sistemine hastalıkla çaba etmeyi nasıl öğretebileceğini araştırmakla geçirmişti. Araştırmalarını hayata geçirebilmek için şirketini halka arz etmesi gerekiyordu fakat yatırımcılar bir türlü ikna olmuyordu ve buna Şahin’in az evvelden görüştüğü Kansas City ortak fonunun yöneticisi de dahildi.
Bildirici RNA molekülünün hem bilim tıpkı vakitte iş dünyasında tarihin en büyük başarılarından birinin temelini oluşturacağını çabucak hemen kimse bilmiyordu. Kimsenin bilmediği bir başka kıymetli şey de Şahin’in ve ilaç kesiminin epeyce küçük bir öbür oyuncusunun yöneticisi Stephane Bancel’in bu başarıda kritik rol oynayacağıydı. Covid-19 pandemisi 2020’lerin başında dünyayı altüst ederken, kesimin haricinden gelen bu iki isim, yüz binlerce kişinin ömrünü kurtaracak aşılara imza atacaktı.
“DÜNYAYI KURTARMAK İÇİN BİR ŞANS”
ABD’de yayımlanan iktisat gazetesi Wall Street Journal geçtiğimiz hafta sonu Şahin ve Bancel’in öykülerine odaklanan çarpıcı bir haber yayımladı. Gazetenin muhabirlerinden Gregory Zuckerman’in imzasını taşıyan haber, aslında ABD’de bugün raflarla buluşacak “A Shot to Save the World: The Inside Story of the Life-or-Death Race for a COVID-19 Vaccine” (Dünyayı Kurtarmak İçin Bir Baht: Covid-19 Aşısı İçin Vefat Kalım Yarışının Art Planı) isimli kitaptan kısa bir alıntı. Kitap hem Şahin ve Bancel’i tıpkı vakitte şirketlerini yakından tanıyan 100 kadar bilim insanı, yönetici ve yatırımcıyla yapılan mülakatlar üzerine oturuyor ve BioNTech ve Moderna şirketlerinin mRNA teknolojisiyle ürettikleri Covid-19 aşısının başarısına ışık tutuyor.
Lakin 2019 yılının sonbaharında Şahin’in bu biçimde bir muvaffakiyete ulaşması pek mümkün görünmüyordu. bu biçimde 54 yaşında olan Şahin’in dayanağa gereksinimi olduğu ortadaydı. Yumuşak bir sesle konuşan önemli bir adam olan Şahin, yatırımcı görüşmelerine giderken her zamanki tişörtlerini, kot pantolonlarını ve spor ayakkabılarını çıkarıp şık kadro elbiseler giyiyordu.
KAYBETMEYE HİÇ TAHAMMÜLÜ YOKTU
Şahin, birfazlaca biyoteknoloji şirketinin yöneticisinden farklı bir profile sahipti. Mesleğinin birinci devirlerinde kimilerinin çok bulduğu bir rekabetçilik örneği sergilemişti. Her yıl o ve öteki BioNTech çalışanları, şirket yakınlarındaki bir parka pikniğe gidiyor, bu pikniklerde klasikleşmiş bir bayrak yarışı yapıyordu. Bir yıl Şahin’in grubu yarışı burun farkıyla kaybetti. Şahin bu duruma o kadar bozuldu ki sonu geçsin diye yarım saat yürüyüş yapmak zorunda kaldı.
Ofise döndüğünde birileri “Nasılsın?” diye sordu. “İyiyim” dedi lakin sesindeki kızgınlık laboratuvardaki bir arkadaşını bile şaşırtacak kadar aşikardı.
Şahin ve kendisi üzere kanser araştırmacısı olan eşi Dr. Hasret Türeci, BioNTech’i 2008 yılında Almanya’nın Mainz kentinde kurdu. Çiftin hayat ideolojisi ‘Hep çalışmak, fazlaca çalışmak’tı. Akşamları meskenlerine gittiklerinde bile, kendilerine birer fincan çay ya da kahve hazırlayıp gece geç saatlere kadar araştırma yapıyor makale yazıyorlardı.
GÜNDE 4 SAAT UYUYORLARDI
Takım arkadaşlarına söylemiş olduklerine göre, uyumak için günde 4 saat vakit ayırıyorlardı. Hatta bu 4 saatin yalnızca 2 saati tıpkı vakte denk geliyordu. Bir diğer deyişle biri uyumaya gittiğinde oburu çalışıyor, o çabucak hemen uyurken başkası kalkıp çalışmaya başlıyordu. niye bu biçimde tuhaf bir uyku alışkanlığı benimsediklerini kesin bir halde bilen yoktu. Çalışanlarına göre, Şahin araştırmacılara yaptıkları işin kıymetini fark ettirmek için bu biçimde pasif-agresif bildiriler veriyordu.
Şahin ve Türeci çiftinin kızlarıyla birlikte gittikleri tatiller de alışılmışın haricindeydı. Örneğin Kanarya Adaları’nda her şey dahil bir tatil köyüne gidiyor, giderken yanlarına 3-4 bilgisayar, birkaç tane de 27 inçlik monitör alıyorlardı. bu biçimdece tatilde bile çalışmayı sürdürüyorlardı. Tatile giderken yanlarına aldıkları altı valizden birini bilimsel makalelerle dolduruyorlardı. Şahin havuz başında bile bu makaleleri okuyordu.
Üstelik bütün BioNTech takımından beklentileri de işlerini en değerli evvelari olarak görmeleriydi. Gereğince adanmış olmayan çalışanlarla yollar kısa mühlet ortasında ayrılıyordu.
Şahin’in odaklandığı tek şey tıpta çığır açmaktı. Şirketin 2019 yılında halka açılmaya hazırlandığı periyotta bile Şahin ve Türeci çifti mütevazı bir apartman dairesinde yaşıyordu. Televizyonları ya da arabaları yoktu. Şahin her gün işe pek eskimiş bir bisikletle gidiyordu.
GÜÇ BİR KARAR VERMELERİ GEREKİYORDU
Lakin 2019 sonbaharında Şahin halka arz için dayanak bulmaya çalışırken, yatırımcılar şirket ve yaklaşımı konusunda çekincelerini lisana getiriyordu. BioNTech, 11 yıllık bir şirketti fakat onaylanmış bir aşıya çabucak hemen yaklaşmış değildi. Geliştirdikleri bir ilaç Faz 2 deneme kademesindeydi. Şirketin aşıları çabucak hemen yalnızca 250 şahsa uygulanmıştı. Borsa baskı altındaydı, biyoteknoloji payları kıymet kaybediyor, fazlaca az yatırımcı başarılı olup olamayacağı meçhul bir Alman şirketine büyük ölçüde para yatırmak için heves gösteriyordu.
Yorgun ve gergin bir biçimde olan Şahin, Kansas City’deki otoparkta ter dökerken, bir yandan da telefonda bir öbür yatırımcıyla konuşuyordu. Telefonu kapattıktan daha sonra birlikteindekilere döndü ve konuşmayı özetledi: Yatırımcı halka arz fiyatı düşürüldüğü takdirde yatırım yapmayı kabul ediyordu. Sevimsiz bir tercihle karşı karşıyaydılar: Ya halka arzı büsbütün iptal edecek ya da yatırımcıların ilgisini çekme ümidiyle fiyat kıracaklardı. BioNTech grubunun bir kısmı yakıcı güneşten kaçıp minibüslerinin içine sığınmıştı. Herkes yorgundu ve meskene gitmeye hazırdı. Şahin, “Bir karar vermemiz lazım” dedi.
Ve sonunda sonucunı fiyatı düşürmekten yana kullandı. Araştırmalara devam edebilmek için paraya muhtaçlıkları vardı. Birkaç gün daha sonra yüzünde solgun bir gülümsemeyle New York Borsası’nın çanını çalıyordu. Halka arz sürecinde şirketin pahası 3,4 milyar dolar olarak belirlendi. Pay satışından 150 milyon dolar gelir elde edildi ki bu sayı hedeflenen meblağın yarısının biraz üzerindeydi. Pay fiyatında gidilen indirime karşın, BioNTech payları yüzde 5 paha kaybetti.
Bir gün yatırımcılar ve öbürleri BioNTech’in ne yapmaya çalıştığını anlayacaktı. Şahin bundan epey emindi.
ATLAS OKYANUSU’NUN ÖBÜR YANINDA MİSAL MESELELER
Tıpkı periyotta öteki bir aşı araştırmacısı da kuşkularla boğuşuyordu. ABD’nin Massachusetts eyaletinin Cambridge kentinde Moderna isimli küçük bir şirketi yöneten Stephane Bancel’in mRNA molekülleri kullanarak inançlı ve tesirli ilaç ve aşı geliştirme arayışında karşısında Şahin’den bile daha büyük soru işaretleri buluyordu.
bu biçimde kadar araştırmacılar mRNA üzerinde onsenelerca çalışmıştı ve biroldukca uzman bu fikrin boş olduğuna hükmetmeye başlamıştı. Molekül hücrelerimizde gerekli proteinlerin üretilmesini sağlıyordu lakin hayli kısa müddet ortasında bedendeki enzimler tarafınca parçalanıyordu. Molekülü bedene enjekte edip hücreye ulaşmasını ve proteini üretmesini sağlamak neredeyse imkânsız görünüyordu. Moderna ve BioNTech’in yapmaya çalıştığı da tam olarak buydu.
Wisconsin’de ender genetik hastalıkları olan çocuklarla çalışan bir bilim insanı ile Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden bir kök hücre araştırmacısı mRNA’nın potansiyelini ortaya koyan birkaç çalışma yapmıştı ancak bilim dünyasının değerli bir kısmı bu çalışmaları yok sayıyordu. Bancel’in şirketinde genç bir bilim insanı da mRNA’nın kimyasal temel taşlarını değiştirerek kimi pürüzleri ortadan kaldırmanın yolunu bulmuştu. Fakat Moderna ilaç üretiminde bu biçimde zorluklar yaşadığından aşı çalışmalarına yönelmişti. Aşı çalışmaları da epey az yatırımcının kıymet verdiği kâr potansiyeli çok düşük ve kalabalık bir alandı.
MODERNA ÇALIŞANLARI BİRER BİRER TÜKENİYORDU
Bancel’in memleketi Fransa’nın Marsilya kentiydi. 47 yaşındaki kalın dudaklı çukur çeneli bu adam, Steve Jobs gibisi siyah boğazlı kazaklarıyla tanınıyordu. Evvel mühendislik okumuş akabinde Harvard İşletme Fakültesi’nden mezun olmuştu. Bu eğitimi yardımıyla birtakım etraflarda saygın bir isim olsa da bilim dünyası tarafınca kabul edilen bir kişi değildi. 2019 prestijiyle 8 yıldır Moderna’nın başındaydı. (Moderna sözünü “değiştirilmiş” manasına gelen “modified” ve “RNA” tabirlerini bir ortaya getirerek bulmuşlardı.) Bancel, bilimsel kazanımlarından hayli Moderna’nın başarılı olacağına dair yatırımcıları ikna etme maharetiyle tanınıyordu.
Kuşkuculara nazaran, bir gün birileri mRNA teknolojisinin işe yaramasını sağlayabilirdi, lakin o kişinin Bancel olmayacağı mutlaktı. Bölümden beşerler Moderna’nın birinci günlerine dair kıssaları biliyordu: Bancel çalışanlarını sık sık haşlamasıyla ve diken üstünde tutmasıyla tanınıyordu. Bir seferinde bir kümeye “Yüzde 50’niz seneye burada olmayacak” demişti.
Çalışanlar Bancel’in suratına ve beklentilerine yetişmeye çalışıyor, kimi vakit kendilerini makul düzeyin ötesinde zorluyordu. Genç bir bilim insanı, Summar Siddiqui, 12 saat mesai yaptığı bir gün ofisin mutfağında yere yığılmış ve tedavi için acile kaldırılmıştı. Bir öbür bilim insanı da gerilime dayanamamış konutunda bayılmış, başını masanın kenarına çarpmış ve şuurunu kaybetmişti. Bir kan gölünün ortasında uyanan bilim insanı hastaneye kaldırılmıştı. Bir oburu duşta kendinden geçmiş, bir araştırmacı da Moderna’nın ofisine yakın bir otoparkta bayılmıştı. Bir iş arkadaşının ayılttığı araştırmacı ofise dönmekte ısrar etmiş fakat yakınlarda bulunan Mount Auburn Hastanesi’ne gitmeye zar güç ikna edilmişti.
Bancel’e bakılırsa, sonu ve sabırsızlığı gereksiz değildi. Moderna’nın elinde tıpta ihtilal yaratmak için bir talih vardı ve Bancel rakiplerin soluğunu ensesinde hissediyordu. Grubunu mümkün olduğunca süratli hareket etmeye zorlamak zorundaydı.
NİYET YETERLİYSE KABALIK DEĞİLDİR
Gregory Zuckerman’a yaptığı açıklamada Bancel, kullandığı lisanla ilgili olarak, “Niyet can yakmak olmadığı surece bu kabalık değildir” diye konuştu. Bancel, Siddiqui’nin de yere yığılma hadisesinin üzerinden 9 yıl geçmiş bulunmasına rağmen hala Moderna bünyesinde çalışmakta olduğunu vurguladı.
2019 yılına geri dönersek, Moderna bünyesindeki uzmanlar mRNA aşıları alanında sessiz sedasız ilerleme kaydediyordu. Bancel sadık bir grup kurmayı ve grup üyelerine mRNA moleküllerinin yapabilecekleri konusunda ilham vermeyi başarmıştı. Çalışanlarına, “Krize reaksiyon gösterebilen şirket olacağız” diyordu.
Moderna’nın haricindeki bilim insanları, yatırımcılar ve başkaları Bancel’in şirketin potansiyelini abarttığından şüpheleniyordu. Bir bilim yayını Bancel’i Elizabeth Holmes’la bile kıyaslamıştı. (Holmes, kan testi işiyle uğraşan Theranos isimli start-up’ın bugün gözden düşmüş CEO’suydu ve Bancel üzere siyah boğazlı kazakları epey seviyordu.)
MODERNA PAYLARI ERİYORDU
2019’un sonuna gelindiğinde, bu tenkitler Moderna üstündeki tesirini göstermeye başladı. Şirketin payları bir yıl evvelki halka arz bedelinin yüzde 15 altında süreç görüyor, Bancel’in yeni kaynak bulması gitgide zorlaşıyordu. Moderna harcamalarını kısmak zorunda kaldı. Birtakım yatırımcılar şirketin odağının aşılara kaymasından rahatsızdı.
Moderna araştırmacıları ise tenkitlerin haksız olduğunu düşünüyordu. Onlar, genetik komutlar içeren mRNA moleküllerini enjekte ediyor, bedende bol bol protein üretimini sağlıyor ve bu biçimdece bağışıklık sistemine hastalığa karşı korunmayı öğretmeye çalışıyordu. Moderna, mRNA teknikleri konusundaki merakı artan Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Yöneticisi Anthony Fauci ve ABD hükümeti bünyesinde nazaranv yapan başka üst seviye bilim insanlarıyla bir arada çalışmaya bile başlamıştı.
Lakin Moderna da aşılarını epey fazla beşerde test etmemişti. Tıpkı Şahin ve BioNTech üzere, Bancel’in şirketi de çabucak hemen onaylanmış bir aşıya yakın değildi. Bir aşı için birinci defa Faz 2 denemesi yapma noktasındaydılar ve mamüllerin hiç biri için son deneme kademesinde değildiler. 2023 prestijiyle piyasaya bir aşı sürmeyi umuyorlardı lakin bu amaç bile fazla büyük görünüyordu. Çünkü geçmişte tesirli bir aşının geliştirilmesi için gereken müddetler 10 yılı buluyordu, tarihin en süratli aşısı olan kızamık bile 4 yılda geliştirilmişti. Moderna’nın yakın vakitte muvaffakiyete kavuşmasını beklemek için ortada bir sebep yoktu.
ÇİN’DEN BİRİNCİ HADİSE HABERLERİ GELMEYE BAŞLADI
Bancel, Aralık 2019’da eşi ve kızlarıyla birlikte Noel ve yeni yılı geçirmek için Fransa’nın güneyinde bulunan meskenine tatile gitti. bu biçimdece şirketle ilgili işlerin baskından da biraz uzaklaşmayı istiyordu.
Yeni yılın birinci günlerinde bir sabah erken kalkıp mutfağa gitti. Kızlarını uyandırmamak için dikkat ederek kendine biraz çay yaptı ve tabletini alıp mutfak masasına yerleşti. Evvel e-postalarına baktı, akabinde haberlere. Bu başlığı görür görmez tüyleri diken diken oldu: Çin’in güneyinde bir akciğer hastalığı yaygınlaşıyordu.
Bancel, ABD hükümetine bağlı üst seviye bir bilim insanı olan Barney Graham’e bir ileti göndererek, “Ne olduğunu biliyor musun?” diye sordu.
Ulusal Sıhhat Enstitüleri’nde (NIH) üst seviye bir aşı araştırmacısı olan Graham, kendisinin ve takımının salgından haberdar olduklarını söylemiş oldu. Twitter’da ve Weibo’da yayılan dedikodular, Wuhan kentinde ağırlaşmış zatürre olaylarına işaret ediyordu. Graham, laboratuvarındaki genç uzmanlardan Kizzmekia Corbett’e e-posta göndermiş ve “Hazırlanmalıyız” demişti. Fakat ayrıntılar fazlaca sonluydu. Graham hastalığa sebep olan virüs mü bakteri mi onu bile bilmiyordu.
Bancel yayılmakta olan hastalık hakkında düşünmeden duramıyordu. Şirketinde çalışan uzmanların bakteri enfeksiyonları konusunda hiç tecrübesi yoktu fakat yayılan şey sahiden bir virüsse bu biçimde bir şeyler yapabilirlerdi. Tahminen de nihayet mRNA’nın işe yaradığını kanıtlayabileceklerdi.
Bancel, Graham’e iletiler göndermeye devam etti. “Son gelişmeler ne?”, “Bir haber aldınız mı?”, “Virüs mü?” diye soruyor, her seferinde biraz daha acil karşılıklar bekliyordu.
Graham, Bancel’e hastalığın niçinini öğrenir öğrenmez bilgilendirme kelamı verdi. Birkaç gün daha sonra Bancel, ailesiyle Boston’a geri döndü lakin aklı hâlâ salgındaydı. Çin’deki hastalık işinin büyüyeceğinden şüpheleniyordu. Pekala neydi bu hastalık?
ŞAHİN VİRÜSÜN PANDEMİYE DÖNECEĞİNDEN EMİNDİ
Ocak 2020’nin ortalarında, Uğur Şahin de Wuhan’dan çıkan koronavirüsün yayılacağından ve bir pandemiye yol açacağından emindi. Bir sabah erkenden BioNTech’in üst seviye yetkililerini toplantıya çağırdı ve “Bir aşıya gereksinimimiz olacak” dedi. “Bence mRNA’mızı kullanarak bu mevzuda bir şeyler yapabiliriz.”
Fakat birkaç gün daha sonra ofise girdiğinde, çalışanları devam etmekte olan Mainz Karnavalı hakkında sohbet ederken buldu. Aşı çalışmasına odaklanmış bir halleri yoktu. Bu durum Şahin’i zahmetten çıkardı. Çalışanlara enfeksiyondan kaçınmaları için tatil planlarını iptal etmelerini ve toplu taşıma kullanmayı bırakmalarını söylemiş oldu.
Araştırmacılara, “Aşıya odaklanmanız gerekiyor, bu hususta fazlaca ciddiyim” demiş ve milyonlarca insanın bu yeni virüs niçiniyle ölebileceğini anlatmıştı. Bu konuşma tesirli oldu ve BioNTech’te çalışmalar hızlandı.
Şahin, Pfizer’de üst seviye bir bilim insanı olan Philip Dormitzer’i aradı. Dormitzer, Şahin’e “Aşıyla fazla vakit kaybetmeyin” dedi ve geçtiğimiz on yılda ortaya çıkan iki koronavirüsü hatırlatarak, “SARS da MERS de kolaylıkla denetim altına alındı” dedi.
Şahin, Dormitzer’in ikazına kulak asmadı ve aşı çalışmalarını sürdürdü. Lakin yardıma muhtaçlığı vardı. Zira BioNTech’in bilançosunda yalnızca 300 milyon dolar vardı. Bir öbür üst seviye Pfizer yetkilisi olan Kathrin Jansen’i aradı. her neyse ki Jansen, virüs konusunda Dormitzer’e kıyasla daha kaygılıydı. İki şirket aşı konusunda iş birliği yapma sonucu aldı. Şahin yapabileceklerinden umutluydu.
MODERNA ABD HÜKÜMETİYLE BİRLİKTE ÇALIŞMAYA BAŞLADI
Bancel takımına aşının bundan öncelik olduğunu söylemiş oldu. Lakin Moderna’nın lideri Stephen Hoge, temkinliydi. Şirketin yalnızca 800 çalışanı ve hudutlu ölçüde parası vardı. Üstelik hiç ileri faz denemesi yapmamışlardı. Moderna’nın bir Covid-19 aşısı geliştirip başarısız olması durumunda, şirketin sonu gelebilirdi. Yatırımcılar her şeyi bırakıp aşıya odaklanılmasını asla affetmezdi.
Lakin Bancel ısrarcıydı. Moderna’nın kısa müddette bir aşı geliştirilmesi için Graham’in NIH’teki takımıyla birlikte çalışmasına karar verildi. Hatta sonrasındasında Trump idaresinin başlatmış olduğu “Işık Suratı Ötesi Operasyonu” kapsamında Moderna’ya daha fazla yardım aktarıldı. Şubat ayında şirket birinci parti Covid-19 aşılarını NIH’e gönderdi ve fareler üzerinde testler başladı. Birinci sonuçlar aşıların koronavirüse karşı antikor oluşumunu sağladığına işaret ediyordu. Bu erken lakin umut verici bir işaretti.
Bancel Moderna’nın üst seviye yöneticileriyle bir toplantı düzenledi. Olağanda bu biçimde toplantılarda üzerinden öz itimat akardı ancak bu kere önemli ve kontrollüydü. görüşmedekileri endişelendirmiş, “Bizden bir aşı yapmamız istendi. Denemek zorundayız” demişti.
Çalışanlar Bancel’i büyük bir ciddiyete dinledi. Kimileri anın ciddiyetinin farkına birinci sefer varıyordu. Kendi sıhhatlerini, ailelerinin karşı karşıya olduğu tehdidi ve önlerindeki büyük zorluğu düşündüler.
YAZ İLERLEDİKÇE ŞAHİN VE BANCEL’İN GERGİNLİĞİ ARTIYORDU
2020 yılının yazında Şahin’in morali yerindeydi. Aşı denemeleri üzerinde çalışıyor, imalat meselelerinin tahliline yardımcı oluyor ve aşıların çeşitli ülkelere ne biçimde dağıtılacağıyla ilgili müzakereleri yürütüyordu.
Fakat yazın sonuna hakikat aşının Faz 3 deneme sonuçları beklenirken, Şahin’in gerginliği de arttı. Tesirli bir aşı pandemiyi sonlandırabilir ve şirketine öteki aşılar ve ilaçlar üretme fırsatını sunabilirdi. Başarısızlık durumunda ise pandemi ve global felaket uzayacaktı.
Şahin’in çalışmalarını uzun vakittir desteklemekte olan Alman iş adamı Thomas Strüngmann, Şahin’in başını dağıtmaya gereksinimi olduğunu fark etti. Her hafta pazar akşamları yaptıkları görüşmelerde, Strüngmann Şahin’le kitaplar, sinemalar ve öteki yavaşça hususlar hakkında sohbet etmeye başladı. BioNTech aşıları haricinde ne var ise konuşuyorlardı. bu biçimdece Strüngmann, Şahin’in keyfinin yerine geleceğini umuyordu.
Bancel ve öbür üst seviye Moderna yöneticileri de aşının son basamak deneme sonuçları öncesinde hudutlarını gevşetmenin yolunu arıyordu. Evvel günlük Zoom toplantılarında bir-iki kadeh içki içip sohbet etmeye başladılar. Lakin birkaç hafta daha sonra bu alkollü sohbetlerin belaya davetiye çıkarmak olduğunu fark edince toplantılarda içki içme adetine son verdiler.
Lakin Bancel’in baş dağıtmak için daha sağlıklı alternatifleri de vardı. Sık sık yakın arkadaşlarıyla Zoom sohbetleri yapıyordu. Genelde çok yorgun görünüyor, kimi vakit görüşmelere 3 saatlik uykuyla katılıyordu. Lakin Bancel’in bir türlü sohbeti bitiresi gelmiyordu. Tansiyon yükseldikçe bu sıkıntı bulunan sükûnet anlarına daha sıkı sarılıyordu.
BIONTECH’İN YÜZDE 95 TESİRİ ÇALIŞANLARI BİLE ŞOKE ETTİ
8 Kasım Pazar günü, Şahin ve Türeci’ye aşının Faz 3 denemelerinin sonuçları bildirildi: 44 bin iştirakçinin değerli bir kısmı SARS-CoV-2 virüsüyle enfekte olduktan daha sonra bir orta tahlil yapılmıştı.
Almanya’da saat 22.00 sularında Şahin ve Türeci, BioNTech’in üst seviye yöneticilerinden beşiyle bir manzaralı konferans araması başlattı. Yöneticilerden biri, Sean Marett, oldukcatan uyumuş olan çocuklarını uyandırmamak için görüşmeye meskeninin bodrumundan katılmıştı. etrafında oyuncaklarla koltuğunun ucunda oturuyordu. Terli avuçlarıyla gelecek haberleri ekliyordu.
Şahin, “neticeleri aldık” dedi ve şunları söylemiş oldu: Virüsle enfekte olanların neredeyse tamamı plasebo grubundaydı. Pfizer/BioNTech aşısı yüzde 95 tesirliydi.
Mutlak bir sessizlik oldu. Çalışanlar şoke olmuştu. Akabinde Marett kahkaha atmaya başladı. Birkaç saniye daha sonra toplantıdaki herkes denetimsiz bir halde gülüyordu. Bir anda ayların korkusu, baskısı ve gerginliği bedenlerinden boşalmıştı.
YA MODERNA, BIONTECH KADAR TESİRLİ DEĞİLSE?
Bir hafta daha sonra Moderna aşısının denemelerini denetleyen data güvenliği izleme komitesi, şirketin Faz 3 çalışmalarının orta periyot sonuçlarını paylaşmaya hazırdı. Görüşmeye Moderna ismine katılan Hoge, dehşet ortasındaydı. Pfizer/BioNTech’in sonuçları epeyce uygun çıkmıştı. Moderna ona yaklaşamazsa ne olacaktı? Öğlen saatlerinde komite üyeleri Hoge’a ve Fauci’ye haber göndererek sonuçları paylaşmaya hazır olduklarını bildirmişti.
Hoge, ekranda gördüğü yüzlere bakıyor ve “Gülümseyin ne olur! Bari biriniz gülümseyin” diye düşünüyordu.
Komitenin lideri kümeye hitap etti, denemenin emellerini ve ne bulmayı umduklarını anlattı. Hoge sabırsızlığını gizlemeye çalışıyor ve ortasından, “Amaç mı? Kardeşim, pandemiyi durdurmaya çalışıyoruz, maksat bu!” diyordu.
O esnada Bancel ve başkalarından de Hoge’a iletiler yağıyordu. Herkes, “Ne oluyor?” diye soruyordu.
Akabinde sayılar belirtildi. Moderna aşısının insanları Covid-19 ‘a karşı korumakta yüzde 94,5 tesirli olduğu kanıtlanmıştı. Hoge kulaklarına inanamıyordu. Bir an kendinden geçti. Akabinde “Önemli bir bilgiyi kaçırdım mı?” diye paniğe kapıldı.
görüşmeden birkaç saniyeliğine uzaklaşıp iş arkadaşlarına bir bildiri attı. “Başardık” yazmıştı.
Boston’daki konutunda eşi Bancel’i kapıda karşıladı. Çift birbirine sarılırken 18 yaşındaki kızları üst kattan, 16 yaşındaki kızları ise alt kattan koşa koşa yanlarına geldi. Bütün aile bir anda gözyaşlarına boğuldu.
The Wall Street Journal’da yayımlanan “The Unlikely Outsiders Who Won the Race for a Covid-19 Vaccine” başlıklı haberden derlenmiştir.
Takvimler, 2019 yılının Ekim ayının birinci günlerini gösteriyordu. Uğur Şahin, ABD’nin Missouri eyaletinin Kansas City kentinde bir otoparkta öğlenden daha sonra güneşinin altında ter döküyordu. O ve birkaç meslektaşı haftalardır ABD’nin ve Avrupa’nın dört bir yanında mekik dokuyor, Şahin’in kurucusu olduğu Alman biyoteknoloji şirketi BioNTech’in halka arzı öncesi potansiyel yatırımcıların ilgisini çekmeye çalışıyordu. Lakin seyahatin pek uygun gittiği söylenemezdi.
Yatırımcıların Şahin’le bir sorunu yoktu fakat şirkete dair çekinceleri vardı. BioNTech çeşitli kanserlerin ve bulaşıcı hastalıkların tedavisi için ilaçlar ve aşıların geliştirilmesi üzerine çalışıyordu. Çalışmalarında öne çıkan noktalardan biri de “mesajcı RNA” ismi verilen bir moleküldü. Kelam konusu molekül bedendeki hastalıklı bölgeye bir dizi komut taşıyor, bu komutlar hastalığı durdurmayı başarıyordu. Aslına nazaran Şahin hayatının 20 yılından fazlasını, bağışıklık sistemine hastalıkla çaba etmeyi nasıl öğretebileceğini araştırmakla geçirmişti. Araştırmalarını hayata geçirebilmek için şirketini halka arz etmesi gerekiyordu fakat yatırımcılar bir türlü ikna olmuyordu ve buna Şahin’in az evvelden görüştüğü Kansas City ortak fonunun yöneticisi de dahildi.
Bildirici RNA molekülünün hem bilim tıpkı vakitte iş dünyasında tarihin en büyük başarılarından birinin temelini oluşturacağını çabucak hemen kimse bilmiyordu. Kimsenin bilmediği bir başka kıymetli şey de Şahin’in ve ilaç kesiminin epeyce küçük bir öbür oyuncusunun yöneticisi Stephane Bancel’in bu başarıda kritik rol oynayacağıydı. Covid-19 pandemisi 2020’lerin başında dünyayı altüst ederken, kesimin haricinden gelen bu iki isim, yüz binlerce kişinin ömrünü kurtaracak aşılara imza atacaktı.
“DÜNYAYI KURTARMAK İÇİN BİR ŞANS”
ABD’de yayımlanan iktisat gazetesi Wall Street Journal geçtiğimiz hafta sonu Şahin ve Bancel’in öykülerine odaklanan çarpıcı bir haber yayımladı. Gazetenin muhabirlerinden Gregory Zuckerman’in imzasını taşıyan haber, aslında ABD’de bugün raflarla buluşacak “A Shot to Save the World: The Inside Story of the Life-or-Death Race for a COVID-19 Vaccine” (Dünyayı Kurtarmak İçin Bir Baht: Covid-19 Aşısı İçin Vefat Kalım Yarışının Art Planı) isimli kitaptan kısa bir alıntı. Kitap hem Şahin ve Bancel’i tıpkı vakitte şirketlerini yakından tanıyan 100 kadar bilim insanı, yönetici ve yatırımcıyla yapılan mülakatlar üzerine oturuyor ve BioNTech ve Moderna şirketlerinin mRNA teknolojisiyle ürettikleri Covid-19 aşısının başarısına ışık tutuyor.
Lakin 2019 yılının sonbaharında Şahin’in bu biçimde bir muvaffakiyete ulaşması pek mümkün görünmüyordu. bu biçimde 54 yaşında olan Şahin’in dayanağa gereksinimi olduğu ortadaydı. Yumuşak bir sesle konuşan önemli bir adam olan Şahin, yatırımcı görüşmelerine giderken her zamanki tişörtlerini, kot pantolonlarını ve spor ayakkabılarını çıkarıp şık kadro elbiseler giyiyordu.
KAYBETMEYE HİÇ TAHAMMÜLÜ YOKTU
Şahin, birfazlaca biyoteknoloji şirketinin yöneticisinden farklı bir profile sahipti. Mesleğinin birinci devirlerinde kimilerinin çok bulduğu bir rekabetçilik örneği sergilemişti. Her yıl o ve öteki BioNTech çalışanları, şirket yakınlarındaki bir parka pikniğe gidiyor, bu pikniklerde klasikleşmiş bir bayrak yarışı yapıyordu. Bir yıl Şahin’in grubu yarışı burun farkıyla kaybetti. Şahin bu duruma o kadar bozuldu ki sonu geçsin diye yarım saat yürüyüş yapmak zorunda kaldı.
Ofise döndüğünde birileri “Nasılsın?” diye sordu. “İyiyim” dedi lakin sesindeki kızgınlık laboratuvardaki bir arkadaşını bile şaşırtacak kadar aşikardı.
Şahin ve kendisi üzere kanser araştırmacısı olan eşi Dr. Hasret Türeci, BioNTech’i 2008 yılında Almanya’nın Mainz kentinde kurdu. Çiftin hayat ideolojisi ‘Hep çalışmak, fazlaca çalışmak’tı. Akşamları meskenlerine gittiklerinde bile, kendilerine birer fincan çay ya da kahve hazırlayıp gece geç saatlere kadar araştırma yapıyor makale yazıyorlardı.
GÜNDE 4 SAAT UYUYORLARDI
Takım arkadaşlarına söylemiş olduklerine göre, uyumak için günde 4 saat vakit ayırıyorlardı. Hatta bu 4 saatin yalnızca 2 saati tıpkı vakte denk geliyordu. Bir diğer deyişle biri uyumaya gittiğinde oburu çalışıyor, o çabucak hemen uyurken başkası kalkıp çalışmaya başlıyordu. niye bu biçimde tuhaf bir uyku alışkanlığı benimsediklerini kesin bir halde bilen yoktu. Çalışanlarına göre, Şahin araştırmacılara yaptıkları işin kıymetini fark ettirmek için bu biçimde pasif-agresif bildiriler veriyordu.
Şahin ve Türeci çiftinin kızlarıyla birlikte gittikleri tatiller de alışılmışın haricindeydı. Örneğin Kanarya Adaları’nda her şey dahil bir tatil köyüne gidiyor, giderken yanlarına 3-4 bilgisayar, birkaç tane de 27 inçlik monitör alıyorlardı. bu biçimdece tatilde bile çalışmayı sürdürüyorlardı. Tatile giderken yanlarına aldıkları altı valizden birini bilimsel makalelerle dolduruyorlardı. Şahin havuz başında bile bu makaleleri okuyordu.
Üstelik bütün BioNTech takımından beklentileri de işlerini en değerli evvelari olarak görmeleriydi. Gereğince adanmış olmayan çalışanlarla yollar kısa mühlet ortasında ayrılıyordu.
Şahin’in odaklandığı tek şey tıpta çığır açmaktı. Şirketin 2019 yılında halka açılmaya hazırlandığı periyotta bile Şahin ve Türeci çifti mütevazı bir apartman dairesinde yaşıyordu. Televizyonları ya da arabaları yoktu. Şahin her gün işe pek eskimiş bir bisikletle gidiyordu.
GÜÇ BİR KARAR VERMELERİ GEREKİYORDU
Lakin 2019 sonbaharında Şahin halka arz için dayanak bulmaya çalışırken, yatırımcılar şirket ve yaklaşımı konusunda çekincelerini lisana getiriyordu. BioNTech, 11 yıllık bir şirketti fakat onaylanmış bir aşıya çabucak hemen yaklaşmış değildi. Geliştirdikleri bir ilaç Faz 2 deneme kademesindeydi. Şirketin aşıları çabucak hemen yalnızca 250 şahsa uygulanmıştı. Borsa baskı altındaydı, biyoteknoloji payları kıymet kaybediyor, fazlaca az yatırımcı başarılı olup olamayacağı meçhul bir Alman şirketine büyük ölçüde para yatırmak için heves gösteriyordu.
Yorgun ve gergin bir biçimde olan Şahin, Kansas City’deki otoparkta ter dökerken, bir yandan da telefonda bir öbür yatırımcıyla konuşuyordu. Telefonu kapattıktan daha sonra birlikteindekilere döndü ve konuşmayı özetledi: Yatırımcı halka arz fiyatı düşürüldüğü takdirde yatırım yapmayı kabul ediyordu. Sevimsiz bir tercihle karşı karşıyaydılar: Ya halka arzı büsbütün iptal edecek ya da yatırımcıların ilgisini çekme ümidiyle fiyat kıracaklardı. BioNTech grubunun bir kısmı yakıcı güneşten kaçıp minibüslerinin içine sığınmıştı. Herkes yorgundu ve meskene gitmeye hazırdı. Şahin, “Bir karar vermemiz lazım” dedi.
Ve sonunda sonucunı fiyatı düşürmekten yana kullandı. Araştırmalara devam edebilmek için paraya muhtaçlıkları vardı. Birkaç gün daha sonra yüzünde solgun bir gülümsemeyle New York Borsası’nın çanını çalıyordu. Halka arz sürecinde şirketin pahası 3,4 milyar dolar olarak belirlendi. Pay satışından 150 milyon dolar gelir elde edildi ki bu sayı hedeflenen meblağın yarısının biraz üzerindeydi. Pay fiyatında gidilen indirime karşın, BioNTech payları yüzde 5 paha kaybetti.
Bir gün yatırımcılar ve öbürleri BioNTech’in ne yapmaya çalıştığını anlayacaktı. Şahin bundan epey emindi.
ATLAS OKYANUSU’NUN ÖBÜR YANINDA MİSAL MESELELER
Tıpkı periyotta öteki bir aşı araştırmacısı da kuşkularla boğuşuyordu. ABD’nin Massachusetts eyaletinin Cambridge kentinde Moderna isimli küçük bir şirketi yöneten Stephane Bancel’in mRNA molekülleri kullanarak inançlı ve tesirli ilaç ve aşı geliştirme arayışında karşısında Şahin’den bile daha büyük soru işaretleri buluyordu.
bu biçimde kadar araştırmacılar mRNA üzerinde onsenelerca çalışmıştı ve biroldukca uzman bu fikrin boş olduğuna hükmetmeye başlamıştı. Molekül hücrelerimizde gerekli proteinlerin üretilmesini sağlıyordu lakin hayli kısa müddet ortasında bedendeki enzimler tarafınca parçalanıyordu. Molekülü bedene enjekte edip hücreye ulaşmasını ve proteini üretmesini sağlamak neredeyse imkânsız görünüyordu. Moderna ve BioNTech’in yapmaya çalıştığı da tam olarak buydu.
Wisconsin’de ender genetik hastalıkları olan çocuklarla çalışan bir bilim insanı ile Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden bir kök hücre araştırmacısı mRNA’nın potansiyelini ortaya koyan birkaç çalışma yapmıştı ancak bilim dünyasının değerli bir kısmı bu çalışmaları yok sayıyordu. Bancel’in şirketinde genç bir bilim insanı da mRNA’nın kimyasal temel taşlarını değiştirerek kimi pürüzleri ortadan kaldırmanın yolunu bulmuştu. Fakat Moderna ilaç üretiminde bu biçimde zorluklar yaşadığından aşı çalışmalarına yönelmişti. Aşı çalışmaları da epey az yatırımcının kıymet verdiği kâr potansiyeli çok düşük ve kalabalık bir alandı.
MODERNA ÇALIŞANLARI BİRER BİRER TÜKENİYORDU
Bancel’in memleketi Fransa’nın Marsilya kentiydi. 47 yaşındaki kalın dudaklı çukur çeneli bu adam, Steve Jobs gibisi siyah boğazlı kazaklarıyla tanınıyordu. Evvel mühendislik okumuş akabinde Harvard İşletme Fakültesi’nden mezun olmuştu. Bu eğitimi yardımıyla birtakım etraflarda saygın bir isim olsa da bilim dünyası tarafınca kabul edilen bir kişi değildi. 2019 prestijiyle 8 yıldır Moderna’nın başındaydı. (Moderna sözünü “değiştirilmiş” manasına gelen “modified” ve “RNA” tabirlerini bir ortaya getirerek bulmuşlardı.) Bancel, bilimsel kazanımlarından hayli Moderna’nın başarılı olacağına dair yatırımcıları ikna etme maharetiyle tanınıyordu.
Kuşkuculara nazaran, bir gün birileri mRNA teknolojisinin işe yaramasını sağlayabilirdi, lakin o kişinin Bancel olmayacağı mutlaktı. Bölümden beşerler Moderna’nın birinci günlerine dair kıssaları biliyordu: Bancel çalışanlarını sık sık haşlamasıyla ve diken üstünde tutmasıyla tanınıyordu. Bir seferinde bir kümeye “Yüzde 50’niz seneye burada olmayacak” demişti.
Çalışanlar Bancel’in suratına ve beklentilerine yetişmeye çalışıyor, kimi vakit kendilerini makul düzeyin ötesinde zorluyordu. Genç bir bilim insanı, Summar Siddiqui, 12 saat mesai yaptığı bir gün ofisin mutfağında yere yığılmış ve tedavi için acile kaldırılmıştı. Bir öbür bilim insanı da gerilime dayanamamış konutunda bayılmış, başını masanın kenarına çarpmış ve şuurunu kaybetmişti. Bir kan gölünün ortasında uyanan bilim insanı hastaneye kaldırılmıştı. Bir oburu duşta kendinden geçmiş, bir araştırmacı da Moderna’nın ofisine yakın bir otoparkta bayılmıştı. Bir iş arkadaşının ayılttığı araştırmacı ofise dönmekte ısrar etmiş fakat yakınlarda bulunan Mount Auburn Hastanesi’ne gitmeye zar güç ikna edilmişti.
Bancel’e bakılırsa, sonu ve sabırsızlığı gereksiz değildi. Moderna’nın elinde tıpta ihtilal yaratmak için bir talih vardı ve Bancel rakiplerin soluğunu ensesinde hissediyordu. Grubunu mümkün olduğunca süratli hareket etmeye zorlamak zorundaydı.
NİYET YETERLİYSE KABALIK DEĞİLDİR
Gregory Zuckerman’a yaptığı açıklamada Bancel, kullandığı lisanla ilgili olarak, “Niyet can yakmak olmadığı surece bu kabalık değildir” diye konuştu. Bancel, Siddiqui’nin de yere yığılma hadisesinin üzerinden 9 yıl geçmiş bulunmasına rağmen hala Moderna bünyesinde çalışmakta olduğunu vurguladı.
2019 yılına geri dönersek, Moderna bünyesindeki uzmanlar mRNA aşıları alanında sessiz sedasız ilerleme kaydediyordu. Bancel sadık bir grup kurmayı ve grup üyelerine mRNA moleküllerinin yapabilecekleri konusunda ilham vermeyi başarmıştı. Çalışanlarına, “Krize reaksiyon gösterebilen şirket olacağız” diyordu.
Moderna’nın haricindeki bilim insanları, yatırımcılar ve başkaları Bancel’in şirketin potansiyelini abarttığından şüpheleniyordu. Bir bilim yayını Bancel’i Elizabeth Holmes’la bile kıyaslamıştı. (Holmes, kan testi işiyle uğraşan Theranos isimli start-up’ın bugün gözden düşmüş CEO’suydu ve Bancel üzere siyah boğazlı kazakları epey seviyordu.)
MODERNA PAYLARI ERİYORDU
2019’un sonuna gelindiğinde, bu tenkitler Moderna üstündeki tesirini göstermeye başladı. Şirketin payları bir yıl evvelki halka arz bedelinin yüzde 15 altında süreç görüyor, Bancel’in yeni kaynak bulması gitgide zorlaşıyordu. Moderna harcamalarını kısmak zorunda kaldı. Birtakım yatırımcılar şirketin odağının aşılara kaymasından rahatsızdı.
Moderna araştırmacıları ise tenkitlerin haksız olduğunu düşünüyordu. Onlar, genetik komutlar içeren mRNA moleküllerini enjekte ediyor, bedende bol bol protein üretimini sağlıyor ve bu biçimdece bağışıklık sistemine hastalığa karşı korunmayı öğretmeye çalışıyordu. Moderna, mRNA teknikleri konusundaki merakı artan Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Yöneticisi Anthony Fauci ve ABD hükümeti bünyesinde nazaranv yapan başka üst seviye bilim insanlarıyla bir arada çalışmaya bile başlamıştı.
Lakin Moderna da aşılarını epey fazla beşerde test etmemişti. Tıpkı Şahin ve BioNTech üzere, Bancel’in şirketi de çabucak hemen onaylanmış bir aşıya yakın değildi. Bir aşı için birinci defa Faz 2 denemesi yapma noktasındaydılar ve mamüllerin hiç biri için son deneme kademesinde değildiler. 2023 prestijiyle piyasaya bir aşı sürmeyi umuyorlardı lakin bu amaç bile fazla büyük görünüyordu. Çünkü geçmişte tesirli bir aşının geliştirilmesi için gereken müddetler 10 yılı buluyordu, tarihin en süratli aşısı olan kızamık bile 4 yılda geliştirilmişti. Moderna’nın yakın vakitte muvaffakiyete kavuşmasını beklemek için ortada bir sebep yoktu.
ÇİN’DEN BİRİNCİ HADİSE HABERLERİ GELMEYE BAŞLADI
Bancel, Aralık 2019’da eşi ve kızlarıyla birlikte Noel ve yeni yılı geçirmek için Fransa’nın güneyinde bulunan meskenine tatile gitti. bu biçimdece şirketle ilgili işlerin baskından da biraz uzaklaşmayı istiyordu.
Yeni yılın birinci günlerinde bir sabah erken kalkıp mutfağa gitti. Kızlarını uyandırmamak için dikkat ederek kendine biraz çay yaptı ve tabletini alıp mutfak masasına yerleşti. Evvel e-postalarına baktı, akabinde haberlere. Bu başlığı görür görmez tüyleri diken diken oldu: Çin’in güneyinde bir akciğer hastalığı yaygınlaşıyordu.
Bancel, ABD hükümetine bağlı üst seviye bir bilim insanı olan Barney Graham’e bir ileti göndererek, “Ne olduğunu biliyor musun?” diye sordu.
Ulusal Sıhhat Enstitüleri’nde (NIH) üst seviye bir aşı araştırmacısı olan Graham, kendisinin ve takımının salgından haberdar olduklarını söylemiş oldu. Twitter’da ve Weibo’da yayılan dedikodular, Wuhan kentinde ağırlaşmış zatürre olaylarına işaret ediyordu. Graham, laboratuvarındaki genç uzmanlardan Kizzmekia Corbett’e e-posta göndermiş ve “Hazırlanmalıyız” demişti. Fakat ayrıntılar fazlaca sonluydu. Graham hastalığa sebep olan virüs mü bakteri mi onu bile bilmiyordu.
Bancel yayılmakta olan hastalık hakkında düşünmeden duramıyordu. Şirketinde çalışan uzmanların bakteri enfeksiyonları konusunda hiç tecrübesi yoktu fakat yayılan şey sahiden bir virüsse bu biçimde bir şeyler yapabilirlerdi. Tahminen de nihayet mRNA’nın işe yaradığını kanıtlayabileceklerdi.
Bancel, Graham’e iletiler göndermeye devam etti. “Son gelişmeler ne?”, “Bir haber aldınız mı?”, “Virüs mü?” diye soruyor, her seferinde biraz daha acil karşılıklar bekliyordu.
Graham, Bancel’e hastalığın niçinini öğrenir öğrenmez bilgilendirme kelamı verdi. Birkaç gün daha sonra Bancel, ailesiyle Boston’a geri döndü lakin aklı hâlâ salgındaydı. Çin’deki hastalık işinin büyüyeceğinden şüpheleniyordu. Pekala neydi bu hastalık?
ŞAHİN VİRÜSÜN PANDEMİYE DÖNECEĞİNDEN EMİNDİ
Ocak 2020’nin ortalarında, Uğur Şahin de Wuhan’dan çıkan koronavirüsün yayılacağından ve bir pandemiye yol açacağından emindi. Bir sabah erkenden BioNTech’in üst seviye yetkililerini toplantıya çağırdı ve “Bir aşıya gereksinimimiz olacak” dedi. “Bence mRNA’mızı kullanarak bu mevzuda bir şeyler yapabiliriz.”
Fakat birkaç gün daha sonra ofise girdiğinde, çalışanları devam etmekte olan Mainz Karnavalı hakkında sohbet ederken buldu. Aşı çalışmasına odaklanmış bir halleri yoktu. Bu durum Şahin’i zahmetten çıkardı. Çalışanlara enfeksiyondan kaçınmaları için tatil planlarını iptal etmelerini ve toplu taşıma kullanmayı bırakmalarını söylemiş oldu.
Araştırmacılara, “Aşıya odaklanmanız gerekiyor, bu hususta fazlaca ciddiyim” demiş ve milyonlarca insanın bu yeni virüs niçiniyle ölebileceğini anlatmıştı. Bu konuşma tesirli oldu ve BioNTech’te çalışmalar hızlandı.
Şahin, Pfizer’de üst seviye bir bilim insanı olan Philip Dormitzer’i aradı. Dormitzer, Şahin’e “Aşıyla fazla vakit kaybetmeyin” dedi ve geçtiğimiz on yılda ortaya çıkan iki koronavirüsü hatırlatarak, “SARS da MERS de kolaylıkla denetim altına alındı” dedi.
Şahin, Dormitzer’in ikazına kulak asmadı ve aşı çalışmalarını sürdürdü. Lakin yardıma muhtaçlığı vardı. Zira BioNTech’in bilançosunda yalnızca 300 milyon dolar vardı. Bir öbür üst seviye Pfizer yetkilisi olan Kathrin Jansen’i aradı. her neyse ki Jansen, virüs konusunda Dormitzer’e kıyasla daha kaygılıydı. İki şirket aşı konusunda iş birliği yapma sonucu aldı. Şahin yapabileceklerinden umutluydu.
MODERNA ABD HÜKÜMETİYLE BİRLİKTE ÇALIŞMAYA BAŞLADI
Bancel takımına aşının bundan öncelik olduğunu söylemiş oldu. Lakin Moderna’nın lideri Stephen Hoge, temkinliydi. Şirketin yalnızca 800 çalışanı ve hudutlu ölçüde parası vardı. Üstelik hiç ileri faz denemesi yapmamışlardı. Moderna’nın bir Covid-19 aşısı geliştirip başarısız olması durumunda, şirketin sonu gelebilirdi. Yatırımcılar her şeyi bırakıp aşıya odaklanılmasını asla affetmezdi.
Lakin Bancel ısrarcıydı. Moderna’nın kısa müddette bir aşı geliştirilmesi için Graham’in NIH’teki takımıyla birlikte çalışmasına karar verildi. Hatta sonrasındasında Trump idaresinin başlatmış olduğu “Işık Suratı Ötesi Operasyonu” kapsamında Moderna’ya daha fazla yardım aktarıldı. Şubat ayında şirket birinci parti Covid-19 aşılarını NIH’e gönderdi ve fareler üzerinde testler başladı. Birinci sonuçlar aşıların koronavirüse karşı antikor oluşumunu sağladığına işaret ediyordu. Bu erken lakin umut verici bir işaretti.
Bancel Moderna’nın üst seviye yöneticileriyle bir toplantı düzenledi. Olağanda bu biçimde toplantılarda üzerinden öz itimat akardı ancak bu kere önemli ve kontrollüydü. görüşmedekileri endişelendirmiş, “Bizden bir aşı yapmamız istendi. Denemek zorundayız” demişti.
Çalışanlar Bancel’i büyük bir ciddiyete dinledi. Kimileri anın ciddiyetinin farkına birinci sefer varıyordu. Kendi sıhhatlerini, ailelerinin karşı karşıya olduğu tehdidi ve önlerindeki büyük zorluğu düşündüler.
YAZ İLERLEDİKÇE ŞAHİN VE BANCEL’İN GERGİNLİĞİ ARTIYORDU
2020 yılının yazında Şahin’in morali yerindeydi. Aşı denemeleri üzerinde çalışıyor, imalat meselelerinin tahliline yardımcı oluyor ve aşıların çeşitli ülkelere ne biçimde dağıtılacağıyla ilgili müzakereleri yürütüyordu.
Fakat yazın sonuna hakikat aşının Faz 3 deneme sonuçları beklenirken, Şahin’in gerginliği de arttı. Tesirli bir aşı pandemiyi sonlandırabilir ve şirketine öteki aşılar ve ilaçlar üretme fırsatını sunabilirdi. Başarısızlık durumunda ise pandemi ve global felaket uzayacaktı.
Şahin’in çalışmalarını uzun vakittir desteklemekte olan Alman iş adamı Thomas Strüngmann, Şahin’in başını dağıtmaya gereksinimi olduğunu fark etti. Her hafta pazar akşamları yaptıkları görüşmelerde, Strüngmann Şahin’le kitaplar, sinemalar ve öteki yavaşça hususlar hakkında sohbet etmeye başladı. BioNTech aşıları haricinde ne var ise konuşuyorlardı. bu biçimdece Strüngmann, Şahin’in keyfinin yerine geleceğini umuyordu.
Bancel ve öbür üst seviye Moderna yöneticileri de aşının son basamak deneme sonuçları öncesinde hudutlarını gevşetmenin yolunu arıyordu. Evvel günlük Zoom toplantılarında bir-iki kadeh içki içip sohbet etmeye başladılar. Lakin birkaç hafta daha sonra bu alkollü sohbetlerin belaya davetiye çıkarmak olduğunu fark edince toplantılarda içki içme adetine son verdiler.
Lakin Bancel’in baş dağıtmak için daha sağlıklı alternatifleri de vardı. Sık sık yakın arkadaşlarıyla Zoom sohbetleri yapıyordu. Genelde çok yorgun görünüyor, kimi vakit görüşmelere 3 saatlik uykuyla katılıyordu. Lakin Bancel’in bir türlü sohbeti bitiresi gelmiyordu. Tansiyon yükseldikçe bu sıkıntı bulunan sükûnet anlarına daha sıkı sarılıyordu.
BIONTECH’İN YÜZDE 95 TESİRİ ÇALIŞANLARI BİLE ŞOKE ETTİ
8 Kasım Pazar günü, Şahin ve Türeci’ye aşının Faz 3 denemelerinin sonuçları bildirildi: 44 bin iştirakçinin değerli bir kısmı SARS-CoV-2 virüsüyle enfekte olduktan daha sonra bir orta tahlil yapılmıştı.
Almanya’da saat 22.00 sularında Şahin ve Türeci, BioNTech’in üst seviye yöneticilerinden beşiyle bir manzaralı konferans araması başlattı. Yöneticilerden biri, Sean Marett, oldukcatan uyumuş olan çocuklarını uyandırmamak için görüşmeye meskeninin bodrumundan katılmıştı. etrafında oyuncaklarla koltuğunun ucunda oturuyordu. Terli avuçlarıyla gelecek haberleri ekliyordu.
Şahin, “neticeleri aldık” dedi ve şunları söylemiş oldu: Virüsle enfekte olanların neredeyse tamamı plasebo grubundaydı. Pfizer/BioNTech aşısı yüzde 95 tesirliydi.
Mutlak bir sessizlik oldu. Çalışanlar şoke olmuştu. Akabinde Marett kahkaha atmaya başladı. Birkaç saniye daha sonra toplantıdaki herkes denetimsiz bir halde gülüyordu. Bir anda ayların korkusu, baskısı ve gerginliği bedenlerinden boşalmıştı.
YA MODERNA, BIONTECH KADAR TESİRLİ DEĞİLSE?
Bir hafta daha sonra Moderna aşısının denemelerini denetleyen data güvenliği izleme komitesi, şirketin Faz 3 çalışmalarının orta periyot sonuçlarını paylaşmaya hazırdı. Görüşmeye Moderna ismine katılan Hoge, dehşet ortasındaydı. Pfizer/BioNTech’in sonuçları epeyce uygun çıkmıştı. Moderna ona yaklaşamazsa ne olacaktı? Öğlen saatlerinde komite üyeleri Hoge’a ve Fauci’ye haber göndererek sonuçları paylaşmaya hazır olduklarını bildirmişti.
Hoge, ekranda gördüğü yüzlere bakıyor ve “Gülümseyin ne olur! Bari biriniz gülümseyin” diye düşünüyordu.
Komitenin lideri kümeye hitap etti, denemenin emellerini ve ne bulmayı umduklarını anlattı. Hoge sabırsızlığını gizlemeye çalışıyor ve ortasından, “Amaç mı? Kardeşim, pandemiyi durdurmaya çalışıyoruz, maksat bu!” diyordu.
O esnada Bancel ve başkalarından de Hoge’a iletiler yağıyordu. Herkes, “Ne oluyor?” diye soruyordu.
Akabinde sayılar belirtildi. Moderna aşısının insanları Covid-19 ‘a karşı korumakta yüzde 94,5 tesirli olduğu kanıtlanmıştı. Hoge kulaklarına inanamıyordu. Bir an kendinden geçti. Akabinde “Önemli bir bilgiyi kaçırdım mı?” diye paniğe kapıldı.
görüşmeden birkaç saniyeliğine uzaklaşıp iş arkadaşlarına bir bildiri attı. “Başardık” yazmıştı.
Boston’daki konutunda eşi Bancel’i kapıda karşıladı. Çift birbirine sarılırken 18 yaşındaki kızları üst kattan, 16 yaşındaki kızları ise alt kattan koşa koşa yanlarına geldi. Bütün aile bir anda gözyaşlarına boğuldu.
The Wall Street Journal’da yayımlanan “The Unlikely Outsiders Who Won the Race for a Covid-19 Vaccine” başlıklı haberden derlenmiştir.