Yarı inek insanlardan, kuyruklu bebeklere işte aşı aykırılığının tarihi…
Dünyayı tesiri altına alan Covid-19 virüsü, kollayıcı aşıların geliştirilmesiyle denetim altına alınmaya çalışılıyor. Salgınına karşı geliştirilen aşılar bir taraftan insanlığa umut olurken, başka taraftan kuşku, dehşet ve telaşla karşılanıyor. Ama bu dehşet yeni değil, kökleri 19. yüzyıla kadar uzanıyor…
Koronavirüse karşı geliştirilen gözetici aşıların bir yıl üzere kısa bir müddetde piyasaya sürülmesini “güvenilmez” olarak nazarann aşı karşıları, çeşitli komplo teorilerini kamuoyuyla paylaşmaktan geri durmuyor. Toplumsal medyada yer alan kaynağı meçhul paylaşımlarda, aşıların kısırlaştırıcı, DNA’yı bozucu tesirlerinin yanı sıra, insanlara mikroçip takıldığı, çocukların kuyruklu yahut yarı maymun olarak doğabileceği dahi öne sürülüyor. Ancak bu “absürt” yaklaşımların tıpatıp birebiri, 1700’ün daha sonralarında salgın hastalığa tahlil bulan aşı karşısında da ortaya çıktı.
19. yüzyılda, ABD ve Britanya’yı tesiri altına alan ve milyonlarca kişinin canına mâl olan çiçek hastalığına karşı Dr. Edward Jenner, “ilk canlı viral aşı” olan çiçek aşısını 1796 yılında keşfettiğinde tıpta ihtilal yaratmıştı. Lakin, bu ilerlemeye karşın aşı fikri insanlarda farklı kaygıların gelişmesine niye oldu.
Yeni ve bilinmeyene duyulan bu kaygı, dünyanın birinci aşı zıddı hareketinin doğmasına yol açarken, aşılananların yarı insan yarı inek olacağı, boynuzlarının ve toynaklarının çıkacağı düşünülüyordu.
Geçtiğimiz ay Britanya’nın başşehri Londra’da aşı zıtları tarafınca Parlamento Meydanı’nda düzenlenen harekette, göstericiler sembolik bir darağacı kurarak milletvekillerine gözdağı verdi. Fotoğraf: Alamy
BEŞERLER AŞILARI niye REDDEDİYOR?
Aşının bulunduğu tarihten 1800’lü yılların sonlarında hakikat gelinen süreçte aşıya karşı muhalefet giderek büyüdü ve büyük bir kitle hareketi haline geldi. Pekala, beşerler aşıyı niye reddediyordu? bu vakitte birfazlaca insan tıbbi telaşlar, dini kaygılar ve siyasi çekinceler ağır basıyor, aşı çalışmaları bu eksende tartışılıyordu.
ABD’de bulunan Yale Üniversitesi’nde tıp tarihçisi olan Prof. Frank Snowden periyoda ait aşı tartışmalarını özetlerken, “O devirlerde aşı zıtlığı muazzam bir kitle hareketiydi ve ‘bireysel özgürlükler’ üzerine yürütülen entelektüel tartışmalarla inşa edilmişti” dedi ve devam etti: “Çiçek aşısı zorbalığın öteki bir biçimi olarak ele alınıyor, siyasi niçinlerden ötürü reddediliyordu.”
Evet, 19. yüzyılın başlarında çiçek hastalığı niçiniyle, Avrupa’da her yıl yaklaşık 400 bin kişi hayatını kaybediyordu. Hayatta kalanlar ise çeşitli fizyolojik bozukluklar ve sakatlıklarla boğuşuyordu. Tüm bu olanlara karşın “aşı” anlaşılamayan ve İlah buyruğuna karşı olan bir şey üzere görülüyordu.
Çiçek aşısını bulan Dr. Edward Jenner
‘TANRININ BİR LÜTFU’
Dr. Edward Jenner, mandıralarda çalışan kız çocuklarının çiçek hastalığından daha az tehlikeli sığır çiçeği hastalığını geçirdiğini ve bu niçinle çiçek hastalığına yakalanmadıklarını gözlemledi. Salgın hastalığa karşı bağışıklık bulunmuştu. Bu çığır açan keşfin çabucak akabinde Jenner, hipotezini test etmek için bir dizi deney yaptı. Çiçek hastası bir bayandan aldığı iltihabı sığır çiçeği hastalığı geçirmiş bir çocuğa enjekte ettiğinde, çocuğun hastalığı kapmadığı görüldü. Benzeri deneylerde de birebir sonuç alındığında, çiçek hastalığına karşı tedavide birinci adım atılmış oldu.
Dr. Jenner ve birlikteindeki bilim insanları bu keşfi coşkuyla karşıladı ve kurtuluş yolunun bulunduğunu müjdeledi. Bu keşif siyasetçileri, bilim insanlarını ve düşünürleri sevince boğdu. Şair ve müellif Robert Bloomfield, virüsten kurtuluşlarını müjdeleyen Jenner’ı yücelten bir şiir yazdı ve keşfini “Tanrının bir lütfu” olarak nitelendirdi.
KİLİSE KARŞI ÇIKTI
Ama, herkes tıpkı coşkuyu paylaşmadı. Halkın ortasında çatlak sesler çıkıyor, birkaç aşı aksisi tabiple birlikte hastalığın önüne geçmek için çiftlik hayvanlarından kaynaklanan sığır çiçeği hastalığının insan bedenine enjekte edilmesi fikri bir türlü kabul edilemedi. birebir vakitte, 19. yüzyıl da Britanya dindar bir toplumdu ve Anglikan kilisesinin mutlak hakimiyeti altındaydı.
Aşının gündeme gelmesiyle bir arada, Allahın buyruklarına karşı gelindiği ve onun mucizelerinin reddedildiği öne sürüldü. Prof. Snowden bu görüşe ait şunları söylemiş oldu: “İnsan, İlahın sûretinden yaratılan bir varlık olduğu için vücuda bir cins büyüklük atfediliyordu. Bir hayvandan alınan mesela insan bedenine enjekte edilmesi bir manada dinsizlik, küfür ve tıbbi olarak yanlış bir uygulama olduğu söyleniyordu.”
Bu görüşlerin yaygınlaşmasıyla, fazlaca sayıda Britanyalı aşı aksisi harekete katılmaya başladı. Ateşli broşürler yayımlanıyor, konferanslar veriliyor ve gazetelerde aşının yaratacağı tesirler karikatürize ediliyordu. Tek sözle savaş başlamıştı!
Çiçek hastalığı daha sonra aşı olan ve başından boynuzlar çıkan bir bayan. Dr Moseley’in kehanetlerini yansıtan yarı hayvan yarı insan çocuklar.
AŞI ZIDDI HEKİM, BOYNUZ VE TOYNAKLARIN ÇIKACAĞINI SÖYLEDİ
1805 yılında Royal College of Physicians üyesi olan Dr. William Rowley, ateşli bir aşı zıddıydı. Yayımlanan broşürlerde, aşının önemli yan tesirleri olduğunu belirtiyor ve aşı olunmaması için sert ikazlarda bulundu.
Dr. Rowley, insanın bedenine enjekte edilecek bir inek meselain, kişiyi ineğe benzemesine niye olacağını, başında boynuzlar çıkacağını ve ayaklarının vakit ortasında toynağa dönüşeceğini ileri sürdü. Okuma yazma bilmeyenler bile bildirilere basılan gravürlerde ne denmek istendiğini anlıyor, yanağından sarkan kocaman kırmızı bir yumru olan yahut yüzü apseler ortasında kalan bir çocuğun imajları önemli tesir yaratıyordu.
Dr. Rowley, dozu giderek arttırmaya başladı ve aşı ile bedene giren sığır çiçeği hastalığının yalnızca bireyi değil, toplumun tamamını etkileyeceğini yazdı. Dr. Rowley, “Kim pis ve sevimsiz çocukları olacak biriyle evlenmek ister ki?” çıkışıyla geniş dayanak topluyordu.
AŞI TERSLERİNİN BAŞLATTIĞI RUHSAL SAVAŞ NEYDİ?
Günümüzde aşı aykırısı komplo teorisyenleri, insanların aşılandığı takdirde mikroçiplerle takip edileceğini öne sürerken, 19. yüzyılda da çiçek hastalığının tedavisine ait şiddetli ruhsal kampanyalar organize ediliyordu.
O periyotta, Dr. Benjamin Moseley kurnaz bir kampanya organize ederek, Dr. Jenner’ın geliştirdiği aşının “ineklere yönelik tutkuyu” arttıracağını öne sürdü. Buna bakılırsa bayanların boğalarla alakaya gireceği ve yarı insan yarı hayvan bebeklerin doğacağını tez etti. Bu histeriler gitgide yaygınlaştı; Moseley ve Rowley ülke çapında konferanslar verDİ, dehşetli fikirler kitlelerle buluştu.
AŞI ZIDDI HAREKETİN BAŞKANLARININ GERÇEK MAKSADI NEYDİ?
Public Domain Review’da yayımlanan makalede açıklandıği üzere, Moseley ve Rowley’in halkla, bilim insanlarının ortasını açmasının arkasında diğer hesaplar yattığı ileri sürüldü. İki hekim, uzun yıllar “variolasyon yöntemi” ile çiçek hastalığını tedavi etmeye çalıştı. Çiçek aşısını bulan Dr. Edward Jenner’dilk evvel bu alanda öncü oldukları düşünülen Moseley ve Rowley, hastalığı önlemek bir yana vaka sayılarının artmasına niye oldu.
Aşıyı ve aşının tesirlerini simgeleyen canavar, bilim insanları tarafınca yeni doğan bebeklerle besleniyor. Gravür: Charles Williams; 1802
Zira, “variolasyon yöntemi” aslında çiçek hastası olan bir kişinin döküntülerinden alınan örneklerin, hasta olmayan bireylerin derilerine sürülmesi ile uygulanan bir çeşit “bağışıklama” formülüydü. Dr. Jenner’ın aşısı ise rekabetin fitilini ateşlemişti. ötürüsıyla, aşı terslerinin öncülerinin temel kederi bir nokta, “kariyer” ve “ekonomik” korkulardı.
Tedavi biçimleri ve aşıların aktifliği konusunda bilimsel bir fikir birliğini sağlayacak, Dünya Sıhhat Örgütü yahut ABD Besin ve İlaç Dairesi (FDA) üzere kuruluşların olmadığı 19. yüzyılda farklı tedavi modellerini bekleyen hekimler, “bilge kadınlar” ve “şifacılar” kendi anlayışlarına uygun tedavi modelleri geliştiriyordu.
AŞI ZARURÎ HALE GELİNCE AŞI AYKIRISI HAREKET İVME KAZANDI
Toynaklı çocuklar ve hayvanlara benzeme korkusu çağdaş dünya için bir çok gülünç görünse de, bu stil telaşlar o devir kök salmıştı. Teknik yetersizliklerin yaşandığı bu vakitte, şırıngalar da önemli bir tehdit oluşturuyordu. Hijyenik olmayan şırıngalar hastaların tetanoz, frengi ve hepatit kapmalarına niye oluyordu.
Dr. Jenner’ın keşfi sırasında mikrobiyoloji çalışmaları yapılmadığından, ekseriyetle salgın hastalıkların beşerden beşere değil de, sıhhatsiz yerlerden geçtiğine inanılıyordu. Jenner, aşının işe yaradığını deher neysel olarak kanıtlasa da, çalışmasının teorik çerçevesini tam olarak açıklayamıyordu.
Britanya’da ve Galler’de 1853’te çiçek hastalığı aşısı devlet tarafınca çocuklar için “zorunlu” hale gelince aşı tersi hareket yeni bir ivme kazandı. 19. yüzyılın başlarında Viktorya periyodunda, aşı aksiliği kentlerin haricinde giderek güçlenmeye başladı. Kent ve kasabalarda aşı aykırısı birlikler oluşturuluyordu. On binlerce insanın katıldığı protestolarda, “Bebeklerin zehirlenmesindense, zorbaların hapishanelerine atılmak daha iyidir” sloganı benimsenmişti.
Edward Jenner tarafınca geliştirilen aşıyı olan hastaların bedenlerinde bozulmalar yaşandığı resmedilmiş. Gravür: James Gillray; 1803
BİLİMSEL GELİŞMELER HALKI KORKUTTU
Bir noktadan daha sonra protestolar aşı ile sonlu kalmadı. Aşı zaruriliği, hükümete olan itimadın azalmasına niye oldu. Tıp tarihçisi ve müellif Kristin Hussey, “Imperial Bodies in London” kitabında aşı terslerinin siyasal tesirlerini değerlendirirken şunları tabir etti: “Tıpkı bugün olduğu üzere, 19. yüzyılın ortalarında da, bilimsel gelişmeler, tıp, teknoloji alanlarında yaşanan değişim ve yeni ayrıntıların kararında aşının zarurî hale getirilmesi beşerler içinde muazzam bir kaosa niye oldu.”
19. yüzyılın ortalarında her şeyin hızlanarak değiştiğini söyleyen Hussey, “Bu dönüşüm epeyce süratli yaşanıyordu. Aşı, tüm telaşları paratoner üzere kendisine çekti” sözünü kullandı.
Tüm bu itirazlara, yıpratıcı propagandalara karşın aşının olumlu tesirleri göz arkası edilemezdi. Aşı tersliğine karşın, çiçek aşısını mecburî hale getiren yasalar bir dizi yaptırım önlemini de devreye soktu ve aşının yaygınlaşmasıyla birlikte çiçek hastalığına bağlı vefatlar, dörtte bir oranında düşmeye başladı. Çocuklar içinde sonuç ise daha çarpıcıydı: Vefat oranları yüzde 50 düştü. Bu yorucu ve bir çok kuvvetli uğraş, yaklaşık 138 yıl daha sonra sonuca ulaştı. 1934 yılında Britanya hükümeti çiçek hastalığının büsbütün denetim altına alındığını duyurdu.
Çiçek hastalığının tam olarak dünyadan silinmesi ise 1970’lerin sonunu buldu. En son Somali’de görülen hastalığın denetim altına alınmasının akabinde, Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) 8 Mayıs 1980’de düzenlediği 33. Genel Kurulu’nda hastalığın yok edildiğini resmi olarak deklare etti.
The Washington Post’un “The world’s first anti-vaccination movement spread fears of half-cow babies” ve Public Domain Review’ın “’The Mark of the Beast’; Georgian Britain’s Anti-Vaxxer Movement” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
Dünyayı tesiri altına alan Covid-19 virüsü, kollayıcı aşıların geliştirilmesiyle denetim altına alınmaya çalışılıyor. Salgınına karşı geliştirilen aşılar bir taraftan insanlığa umut olurken, başka taraftan kuşku, dehşet ve telaşla karşılanıyor. Ama bu dehşet yeni değil, kökleri 19. yüzyıla kadar uzanıyor…
Koronavirüse karşı geliştirilen gözetici aşıların bir yıl üzere kısa bir müddetde piyasaya sürülmesini “güvenilmez” olarak nazarann aşı karşıları, çeşitli komplo teorilerini kamuoyuyla paylaşmaktan geri durmuyor. Toplumsal medyada yer alan kaynağı meçhul paylaşımlarda, aşıların kısırlaştırıcı, DNA’yı bozucu tesirlerinin yanı sıra, insanlara mikroçip takıldığı, çocukların kuyruklu yahut yarı maymun olarak doğabileceği dahi öne sürülüyor. Ancak bu “absürt” yaklaşımların tıpatıp birebiri, 1700’ün daha sonralarında salgın hastalığa tahlil bulan aşı karşısında da ortaya çıktı.
19. yüzyılda, ABD ve Britanya’yı tesiri altına alan ve milyonlarca kişinin canına mâl olan çiçek hastalığına karşı Dr. Edward Jenner, “ilk canlı viral aşı” olan çiçek aşısını 1796 yılında keşfettiğinde tıpta ihtilal yaratmıştı. Lakin, bu ilerlemeye karşın aşı fikri insanlarda farklı kaygıların gelişmesine niye oldu.
Yeni ve bilinmeyene duyulan bu kaygı, dünyanın birinci aşı zıddı hareketinin doğmasına yol açarken, aşılananların yarı insan yarı inek olacağı, boynuzlarının ve toynaklarının çıkacağı düşünülüyordu.
Geçtiğimiz ay Britanya’nın başşehri Londra’da aşı zıtları tarafınca Parlamento Meydanı’nda düzenlenen harekette, göstericiler sembolik bir darağacı kurarak milletvekillerine gözdağı verdi. Fotoğraf: Alamy
BEŞERLER AŞILARI niye REDDEDİYOR?
Aşının bulunduğu tarihten 1800’lü yılların sonlarında hakikat gelinen süreçte aşıya karşı muhalefet giderek büyüdü ve büyük bir kitle hareketi haline geldi. Pekala, beşerler aşıyı niye reddediyordu? bu vakitte birfazlaca insan tıbbi telaşlar, dini kaygılar ve siyasi çekinceler ağır basıyor, aşı çalışmaları bu eksende tartışılıyordu.
ABD’de bulunan Yale Üniversitesi’nde tıp tarihçisi olan Prof. Frank Snowden periyoda ait aşı tartışmalarını özetlerken, “O devirlerde aşı zıtlığı muazzam bir kitle hareketiydi ve ‘bireysel özgürlükler’ üzerine yürütülen entelektüel tartışmalarla inşa edilmişti” dedi ve devam etti: “Çiçek aşısı zorbalığın öteki bir biçimi olarak ele alınıyor, siyasi niçinlerden ötürü reddediliyordu.”
Evet, 19. yüzyılın başlarında çiçek hastalığı niçiniyle, Avrupa’da her yıl yaklaşık 400 bin kişi hayatını kaybediyordu. Hayatta kalanlar ise çeşitli fizyolojik bozukluklar ve sakatlıklarla boğuşuyordu. Tüm bu olanlara karşın “aşı” anlaşılamayan ve İlah buyruğuna karşı olan bir şey üzere görülüyordu.
Çiçek aşısını bulan Dr. Edward Jenner
‘TANRININ BİR LÜTFU’
Dr. Edward Jenner, mandıralarda çalışan kız çocuklarının çiçek hastalığından daha az tehlikeli sığır çiçeği hastalığını geçirdiğini ve bu niçinle çiçek hastalığına yakalanmadıklarını gözlemledi. Salgın hastalığa karşı bağışıklık bulunmuştu. Bu çığır açan keşfin çabucak akabinde Jenner, hipotezini test etmek için bir dizi deney yaptı. Çiçek hastası bir bayandan aldığı iltihabı sığır çiçeği hastalığı geçirmiş bir çocuğa enjekte ettiğinde, çocuğun hastalığı kapmadığı görüldü. Benzeri deneylerde de birebir sonuç alındığında, çiçek hastalığına karşı tedavide birinci adım atılmış oldu.
Dr. Jenner ve birlikteindeki bilim insanları bu keşfi coşkuyla karşıladı ve kurtuluş yolunun bulunduğunu müjdeledi. Bu keşif siyasetçileri, bilim insanlarını ve düşünürleri sevince boğdu. Şair ve müellif Robert Bloomfield, virüsten kurtuluşlarını müjdeleyen Jenner’ı yücelten bir şiir yazdı ve keşfini “Tanrının bir lütfu” olarak nitelendirdi.
KİLİSE KARŞI ÇIKTI
Ama, herkes tıpkı coşkuyu paylaşmadı. Halkın ortasında çatlak sesler çıkıyor, birkaç aşı aksisi tabiple birlikte hastalığın önüne geçmek için çiftlik hayvanlarından kaynaklanan sığır çiçeği hastalığının insan bedenine enjekte edilmesi fikri bir türlü kabul edilemedi. birebir vakitte, 19. yüzyıl da Britanya dindar bir toplumdu ve Anglikan kilisesinin mutlak hakimiyeti altındaydı.
Aşının gündeme gelmesiyle bir arada, Allahın buyruklarına karşı gelindiği ve onun mucizelerinin reddedildiği öne sürüldü. Prof. Snowden bu görüşe ait şunları söylemiş oldu: “İnsan, İlahın sûretinden yaratılan bir varlık olduğu için vücuda bir cins büyüklük atfediliyordu. Bir hayvandan alınan mesela insan bedenine enjekte edilmesi bir manada dinsizlik, küfür ve tıbbi olarak yanlış bir uygulama olduğu söyleniyordu.”
Bu görüşlerin yaygınlaşmasıyla, fazlaca sayıda Britanyalı aşı aksisi harekete katılmaya başladı. Ateşli broşürler yayımlanıyor, konferanslar veriliyor ve gazetelerde aşının yaratacağı tesirler karikatürize ediliyordu. Tek sözle savaş başlamıştı!
Çiçek hastalığı daha sonra aşı olan ve başından boynuzlar çıkan bir bayan. Dr Moseley’in kehanetlerini yansıtan yarı hayvan yarı insan çocuklar.
AŞI ZIDDI HEKİM, BOYNUZ VE TOYNAKLARIN ÇIKACAĞINI SÖYLEDİ
1805 yılında Royal College of Physicians üyesi olan Dr. William Rowley, ateşli bir aşı zıddıydı. Yayımlanan broşürlerde, aşının önemli yan tesirleri olduğunu belirtiyor ve aşı olunmaması için sert ikazlarda bulundu.
Dr. Rowley, insanın bedenine enjekte edilecek bir inek meselain, kişiyi ineğe benzemesine niye olacağını, başında boynuzlar çıkacağını ve ayaklarının vakit ortasında toynağa dönüşeceğini ileri sürdü. Okuma yazma bilmeyenler bile bildirilere basılan gravürlerde ne denmek istendiğini anlıyor, yanağından sarkan kocaman kırmızı bir yumru olan yahut yüzü apseler ortasında kalan bir çocuğun imajları önemli tesir yaratıyordu.
Dr. Rowley, dozu giderek arttırmaya başladı ve aşı ile bedene giren sığır çiçeği hastalığının yalnızca bireyi değil, toplumun tamamını etkileyeceğini yazdı. Dr. Rowley, “Kim pis ve sevimsiz çocukları olacak biriyle evlenmek ister ki?” çıkışıyla geniş dayanak topluyordu.
AŞI TERSLERİNİN BAŞLATTIĞI RUHSAL SAVAŞ NEYDİ?
Günümüzde aşı aykırısı komplo teorisyenleri, insanların aşılandığı takdirde mikroçiplerle takip edileceğini öne sürerken, 19. yüzyılda da çiçek hastalığının tedavisine ait şiddetli ruhsal kampanyalar organize ediliyordu.
O periyotta, Dr. Benjamin Moseley kurnaz bir kampanya organize ederek, Dr. Jenner’ın geliştirdiği aşının “ineklere yönelik tutkuyu” arttıracağını öne sürdü. Buna bakılırsa bayanların boğalarla alakaya gireceği ve yarı insan yarı hayvan bebeklerin doğacağını tez etti. Bu histeriler gitgide yaygınlaştı; Moseley ve Rowley ülke çapında konferanslar verDİ, dehşetli fikirler kitlelerle buluştu.
AŞI ZIDDI HAREKETİN BAŞKANLARININ GERÇEK MAKSADI NEYDİ?
Public Domain Review’da yayımlanan makalede açıklandıği üzere, Moseley ve Rowley’in halkla, bilim insanlarının ortasını açmasının arkasında diğer hesaplar yattığı ileri sürüldü. İki hekim, uzun yıllar “variolasyon yöntemi” ile çiçek hastalığını tedavi etmeye çalıştı. Çiçek aşısını bulan Dr. Edward Jenner’dilk evvel bu alanda öncü oldukları düşünülen Moseley ve Rowley, hastalığı önlemek bir yana vaka sayılarının artmasına niye oldu.
Aşıyı ve aşının tesirlerini simgeleyen canavar, bilim insanları tarafınca yeni doğan bebeklerle besleniyor. Gravür: Charles Williams; 1802
Zira, “variolasyon yöntemi” aslında çiçek hastası olan bir kişinin döküntülerinden alınan örneklerin, hasta olmayan bireylerin derilerine sürülmesi ile uygulanan bir çeşit “bağışıklama” formülüydü. Dr. Jenner’ın aşısı ise rekabetin fitilini ateşlemişti. ötürüsıyla, aşı terslerinin öncülerinin temel kederi bir nokta, “kariyer” ve “ekonomik” korkulardı.
Tedavi biçimleri ve aşıların aktifliği konusunda bilimsel bir fikir birliğini sağlayacak, Dünya Sıhhat Örgütü yahut ABD Besin ve İlaç Dairesi (FDA) üzere kuruluşların olmadığı 19. yüzyılda farklı tedavi modellerini bekleyen hekimler, “bilge kadınlar” ve “şifacılar” kendi anlayışlarına uygun tedavi modelleri geliştiriyordu.
AŞI ZARURÎ HALE GELİNCE AŞI AYKIRISI HAREKET İVME KAZANDI
Toynaklı çocuklar ve hayvanlara benzeme korkusu çağdaş dünya için bir çok gülünç görünse de, bu stil telaşlar o devir kök salmıştı. Teknik yetersizliklerin yaşandığı bu vakitte, şırıngalar da önemli bir tehdit oluşturuyordu. Hijyenik olmayan şırıngalar hastaların tetanoz, frengi ve hepatit kapmalarına niye oluyordu.
Dr. Jenner’ın keşfi sırasında mikrobiyoloji çalışmaları yapılmadığından, ekseriyetle salgın hastalıkların beşerden beşere değil de, sıhhatsiz yerlerden geçtiğine inanılıyordu. Jenner, aşının işe yaradığını deher neysel olarak kanıtlasa da, çalışmasının teorik çerçevesini tam olarak açıklayamıyordu.
Britanya’da ve Galler’de 1853’te çiçek hastalığı aşısı devlet tarafınca çocuklar için “zorunlu” hale gelince aşı tersi hareket yeni bir ivme kazandı. 19. yüzyılın başlarında Viktorya periyodunda, aşı aksiliği kentlerin haricinde giderek güçlenmeye başladı. Kent ve kasabalarda aşı aykırısı birlikler oluşturuluyordu. On binlerce insanın katıldığı protestolarda, “Bebeklerin zehirlenmesindense, zorbaların hapishanelerine atılmak daha iyidir” sloganı benimsenmişti.
Edward Jenner tarafınca geliştirilen aşıyı olan hastaların bedenlerinde bozulmalar yaşandığı resmedilmiş. Gravür: James Gillray; 1803
BİLİMSEL GELİŞMELER HALKI KORKUTTU
Bir noktadan daha sonra protestolar aşı ile sonlu kalmadı. Aşı zaruriliği, hükümete olan itimadın azalmasına niye oldu. Tıp tarihçisi ve müellif Kristin Hussey, “Imperial Bodies in London” kitabında aşı terslerinin siyasal tesirlerini değerlendirirken şunları tabir etti: “Tıpkı bugün olduğu üzere, 19. yüzyılın ortalarında da, bilimsel gelişmeler, tıp, teknoloji alanlarında yaşanan değişim ve yeni ayrıntıların kararında aşının zarurî hale getirilmesi beşerler içinde muazzam bir kaosa niye oldu.”
19. yüzyılın ortalarında her şeyin hızlanarak değiştiğini söyleyen Hussey, “Bu dönüşüm epeyce süratli yaşanıyordu. Aşı, tüm telaşları paratoner üzere kendisine çekti” sözünü kullandı.
Tüm bu itirazlara, yıpratıcı propagandalara karşın aşının olumlu tesirleri göz arkası edilemezdi. Aşı tersliğine karşın, çiçek aşısını mecburî hale getiren yasalar bir dizi yaptırım önlemini de devreye soktu ve aşının yaygınlaşmasıyla birlikte çiçek hastalığına bağlı vefatlar, dörtte bir oranında düşmeye başladı. Çocuklar içinde sonuç ise daha çarpıcıydı: Vefat oranları yüzde 50 düştü. Bu yorucu ve bir çok kuvvetli uğraş, yaklaşık 138 yıl daha sonra sonuca ulaştı. 1934 yılında Britanya hükümeti çiçek hastalığının büsbütün denetim altına alındığını duyurdu.
Çiçek hastalığının tam olarak dünyadan silinmesi ise 1970’lerin sonunu buldu. En son Somali’de görülen hastalığın denetim altına alınmasının akabinde, Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) 8 Mayıs 1980’de düzenlediği 33. Genel Kurulu’nda hastalığın yok edildiğini resmi olarak deklare etti.
The Washington Post’un “The world’s first anti-vaccination movement spread fears of half-cow babies” ve Public Domain Review’ın “’The Mark of the Beast’; Georgian Britain’s Anti-Vaxxer Movement” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.