Yaşlanmayı yavaşlatmanın anahtarı ellerinde: Çimanelerin sırrı ne?
Bolivya Amazon’undaki Maniqui Irmağı kıyılarında yaşayan yaklaşık 16.000 kişilik Tsimane (Çimane) kabilesi, ABD’li bilim insanlarının 2017 yılında yaptığı bir çalışma daha sonrası, dünyanın en sağlıklı kalbine sahip topluluk olarak isimlendirilmişti.
Çalışmayı yürüten New Mexico Üniversitesi uzmanları Tsimane’lerin öteki rastgele bir popülasyonda ölçülenden daha âlâ kardiyovasküler sıhhate sahip olduğunu bildirmişti. Bilim insanları, on iştirakçiden neredeyse dokuzunun kalp hastalığı riski göstermeyen pak damarlara sahip olduğunu bulmuştu.
Yeni bir araştırmayla bu kabilenin bir öbür farklı özelliği daha keşfedildi. Çalışmalar daha sonrası, öteki Amazon kabilelerinin tersine çağdaş toplumdan soyutlanmış durumda olan Tsimane’lerin, yaşlandıkça Amerikalı ve Avrupalı akranlarına nazaran daha az beyin atrofisi (beyin hücrelerinin kaybı ve bu duruma bağlı küçülmesi) yaşadığı ortaya çıktı.
Araştırma, hareketsiz ömür üsluplarının, yağ ve şeker bakımından varlıklı diyetlerin endüstrileşmiş ülkelerdeki insanları Alzheimer hastalığına karşı daha savunmasız hale getirebileceğini öne sürüyor. Buna karşılık, kabile üyeleri son derece hareketli, klâsik olarak kendi avladıkları yiyeceklerle besleniyor ve yüksek lifli zerzevat, balık ve yağsız et tüketiyor.
ÇALIŞMAYA KABİLEDEN 700’Den çok KİŞİ KATILDI
40 ila 94 yaş ortası 700’den çok kabile üyesinin katıldığı çalışmada bilim insanları, orta yaş ve yaşlılık içindeki beyin hacimlerindeki farkın, Tsimane’lerde Batılı popülasyonlara göre yüzde 70 daha az olduğunu buldu. Bir öteki deyişle Tsimane’lerin beyinleri, yaşlandıkça Batılılardan fazlaca daha az beyin atrofisi yaşıyor.
Araştırmanın sonuç makalesini kaleme alan isimlerden Andrei Irimia, “Tsimane kabilesi bize çağdaş hayat biçimlerinin sıhhatimiz üstündeki potansiyel ziyanlı tesirleri konusunda inanılmaz bir doğal deney sağladı” diyor ve ekliyor: “Bu bulgular beyin atrofisinin de kalp hastalığı riskini düşüren ömür şekli faktörleri tarafınca değerli ölçüde yavaşlatılabileceğini göstermektedir.”
Chapman Üniversitesi’nden Profesör Hillard Kaplan ise “Hareketsiz ömür biçimimiz, şeker ve yağ bakımından varlıklı diyetimiz, yaşla birlikte beyin dokusu kaybını hızlandırıyor ve bizi Alzheimer üzere hastalıklara karşı daha savunmasız hale getiriyor olabilir” yorumunu yapıyor. Yaklaşık 20 yıldır bu Amazon kabilesini inceleyen Kaplan, “Tsimane’ler, sağlıklı beyin yaşlanması için değerli bir örnek olabilir” diyor.
Yapılan araştırmalar daha sonrası, kabilede 75 yaşın üstündeki insanların neredeyse üçte ikisi risksiz çıkarken ve yalnızca yüzde 8’inin orta ila yüksek risk düzeyi olduğu anlaşıldı. Kaplan, “Bu çalışma, Tsimane’lerin yalnızca kalp sıhhati açısından değil, beyin sıhhati açısından da öne çıktığını gösteriyor” formunda konuşuyor.
AVLANAN SON KABİLELERDEN BİRİ
Yağmur ormanlarına yayılmış 80 küçük köyden oluşan kabile, dünyada sadece avcılık-toplayıcılık yoluyla hayatta kalan son kümelerden biri olarak biliniyor. Kabile üyeleri, ok, yay ve zehirli sarmaşıkları kullanarak balık tutuyor, karada ise palalarla avlanıyor.
Tsimane’lerin beslenmesinin yüzde 70’inden çoksı pirinç, muz, manyok, mısır, kabuklu yemişler ve meyveler dahil olmak üzere yüksek lifli karbonhidrattan oluşuyor. Bunların haricinde kabilede balık ve yağsız et de yaygın olarak tüketiliyor.
Kimi araştırmalar, beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak Tsimane bayanlarının anne sütünün, beyin gelişimi için epey kıymetli olan omega-3 yağ asitleri bakımından Batılı bayanlar tarafınca üretilen sütten daha yüksek olduğunu söylüyor. Ortalama bir Tsimane ailesinin dokuz çocuğu oluyor lakin çocukların yaklaşık yüzde 5’i doğumdan daha sonrasında, yüzde 15’i ise beş yaşına gelmeden ölüyor.
Tsiname kabiles*ii kainatta bulunan tüm bitki ve hayvanların, taş, toprak ve varlıkların, göklerin hatta yağmur, dolu, yıldırım üzere tabiat olaylarının bile bir ruhu olduğunu savunan animizm yani canlandırmacılık inancını benimsiyor.
San Borja kasabası etrafında yaşayan az sayıda Tsimane cep telefonu kullanıyor. Lakin Maniqui Irmağı’nın daha üstünde yaşayan kabile üyeleri fazlaca daha klasik bir ömür sürüyor.
Pekala ilkel denebilecek kadar doğal yaşayan bu kabile üzerinde yapılan araştırmalar ve çıkan farklı sonuçları hakkında uzmanlar neler söylüyor?
TSIMANE KABİLESİ BU ÜÇ FAKTÖRE MARUZ KALMIYOR…
Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz, çağdaş toplumların beyin ve vücut sıhhatini tehdit eden esas üç faktör olduğunu, bu faktörlerin hiç birine, Tsimane kabilesi üzere doğal ortamlarda yaşayan ve doğal besinlerle beslenen bireylerin maruz kalmadığını söylüyor.
Yavuz, bu olumsuz kurallardan birinin elektromanyetik kirlilik olduğundan bahsediyor, “Şu an atmosferimizde radyo ve TV dalgaları, cep telefonu frekansları, telsiz frekansları, yüksek tansiyon sınırları, baz istasyonları, wireless ortamları ve elektronik aygıtlardan kaynaklanan önemli bir dalga kirliliği var. Elektromanyetik kirlilik bilhassa beynimizi önemli boyutta olumsuz etkiliyor. Bundan 30-40 sene pek görülmeyen Alzheimer ve panik atak üzere hastalıkların günümüzde çığ üzere artması bunun bir göstergesidir. AVM’ler üzere ağır elektronik ortamlarda alışveriş yapanların kısa bir süre daha sonra kendilerini epey yorgun hissetmeleri de bu sebepledir” diyor.
Dr. Mehmet Yavuz, “İkinci faktör ise plastik kaplardır. Plastik kaplar bugün artık ömrümüzün her alanına girmiş bulunuyor. Plastik kaplar içerisine sıcak besinler koyulduğunda, bir grup toksik unsurlar ısının tesiriyle besine geçiyor. Bu da beyin ve vücut sıhhatini olumsuz etkiliyor” sözlerini kullanıyor.
Üçüncü faktörün ise tarım ilaçları olduğunun ve bugün artık sofralarımıza gelen zerzevat meyvelerin biroldukca ilaçlama kademesinden geçtiğinin altını çizen Dr. Yavuz, “Üreticiler bilhassa daha fazla eser elde etmek için meyve ve zerzevatları daha çiçek açmış devirde iken ilaçlamaya başlıyor ve eserin toplanmasına kadar neredeyse en az üç sefer ilaçlama basamağından geçiliyor. Sonuçta eserlere nüfuz eden haşeratı yok etmek için kullanılan ilaçlar bir nevi zehir niteliğinde olduğundan meyve ya da zerzevatın özüne de sirayet edebilmesi kuvvetle ihtimal dahilinde” diyor.
Tüm bunların Tsimane kabilesi ile ilişkisini ise Yavuz şöyleki kuruyor: “ötürüsıyla, doğal ortamlarda yaşayan, doğal besinlerle beslenenlerin daha sağlıklı bir hayat sürmelerinin art planında yenen doğal besinlerin elbette rolü vardır. Ancak ben daha epey onların çağdaş toplumların artık gerekliliği olan, hayatımıza bir konfor ve rahatlık katmakla birlikte biroldukca ziyanlarının da bulunduğu teknolojik imkanlardan uzak olmalarına bağlıyorum…”
MEMLEKETLER ARASI TEDAVİ KILAVUZLARINA UYGUN YAŞIYORLAR
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Kardiyoloji Enstitüsü Prof. Dr. Ahmet Yıldı ise, ABD, Avrupa ve ülkemizde kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölümlerin yüzde 39-47 oranıyla birinci sırada yer aldığını söylüyor. Yıldız, Avrupa Kardiyoloji Derneği Kardiyovasküler Hastalıklardan Korunma Kılavuzu’nun 2017’de sağlıklı yaşama yönelik tekliflerini şu biçimde sıralıyor:
Yıldız, “Bu çalışmada Tsimane kabilesindeki 40 yaş üstü bireylerdeki kalp ve damar hastalıkları açısından risk oranı düşük olan kişi sayısının yüzde 90’larda olduğu, 75 yaşın üstündeki bireylerin ise yalnızca yüzde 8’nin orta-yüksek risk düzeyine sahip olduğu tespit edilmiştir” diyor ve ekliyor:
“halbukiki, Avrupa’da kalp ve damar hastalıkları açısından düşük riskli hasta sayısının yüzde 19,1’lerde olduğunu biliyoruz. Çalışmada beraberinde kan basıncı bedellerinin düşük olması kabilenin son derece faal, klâsik olarak kendi yiyeceklerini avlıyor ve yiyecek arıyor ve yüksek lifli zerzevat, balık ve yağsız et tüketiyor olması ile alakalı gözüküyor.”
Bolivya Amazon’undaki Maniqui Irmağı kıyılarında yaşayan yaklaşık 16.000 kişilik Tsimane (Çimane) kabilesi, ABD’li bilim insanlarının 2017 yılında yaptığı bir çalışma daha sonrası, dünyanın en sağlıklı kalbine sahip topluluk olarak isimlendirilmişti.
Çalışmayı yürüten New Mexico Üniversitesi uzmanları Tsimane’lerin öteki rastgele bir popülasyonda ölçülenden daha âlâ kardiyovasküler sıhhate sahip olduğunu bildirmişti. Bilim insanları, on iştirakçiden neredeyse dokuzunun kalp hastalığı riski göstermeyen pak damarlara sahip olduğunu bulmuştu.
Yeni bir araştırmayla bu kabilenin bir öbür farklı özelliği daha keşfedildi. Çalışmalar daha sonrası, öteki Amazon kabilelerinin tersine çağdaş toplumdan soyutlanmış durumda olan Tsimane’lerin, yaşlandıkça Amerikalı ve Avrupalı akranlarına nazaran daha az beyin atrofisi (beyin hücrelerinin kaybı ve bu duruma bağlı küçülmesi) yaşadığı ortaya çıktı.
Araştırma, hareketsiz ömür üsluplarının, yağ ve şeker bakımından varlıklı diyetlerin endüstrileşmiş ülkelerdeki insanları Alzheimer hastalığına karşı daha savunmasız hale getirebileceğini öne sürüyor. Buna karşılık, kabile üyeleri son derece hareketli, klâsik olarak kendi avladıkları yiyeceklerle besleniyor ve yüksek lifli zerzevat, balık ve yağsız et tüketiyor.
ÇALIŞMAYA KABİLEDEN 700’Den çok KİŞİ KATILDI
40 ila 94 yaş ortası 700’den çok kabile üyesinin katıldığı çalışmada bilim insanları, orta yaş ve yaşlılık içindeki beyin hacimlerindeki farkın, Tsimane’lerde Batılı popülasyonlara göre yüzde 70 daha az olduğunu buldu. Bir öteki deyişle Tsimane’lerin beyinleri, yaşlandıkça Batılılardan fazlaca daha az beyin atrofisi yaşıyor.
Araştırmanın sonuç makalesini kaleme alan isimlerden Andrei Irimia, “Tsimane kabilesi bize çağdaş hayat biçimlerinin sıhhatimiz üstündeki potansiyel ziyanlı tesirleri konusunda inanılmaz bir doğal deney sağladı” diyor ve ekliyor: “Bu bulgular beyin atrofisinin de kalp hastalığı riskini düşüren ömür şekli faktörleri tarafınca değerli ölçüde yavaşlatılabileceğini göstermektedir.”
Chapman Üniversitesi’nden Profesör Hillard Kaplan ise “Hareketsiz ömür biçimimiz, şeker ve yağ bakımından varlıklı diyetimiz, yaşla birlikte beyin dokusu kaybını hızlandırıyor ve bizi Alzheimer üzere hastalıklara karşı daha savunmasız hale getiriyor olabilir” yorumunu yapıyor. Yaklaşık 20 yıldır bu Amazon kabilesini inceleyen Kaplan, “Tsimane’ler, sağlıklı beyin yaşlanması için değerli bir örnek olabilir” diyor.
Yapılan araştırmalar daha sonrası, kabilede 75 yaşın üstündeki insanların neredeyse üçte ikisi risksiz çıkarken ve yalnızca yüzde 8’inin orta ila yüksek risk düzeyi olduğu anlaşıldı. Kaplan, “Bu çalışma, Tsimane’lerin yalnızca kalp sıhhati açısından değil, beyin sıhhati açısından da öne çıktığını gösteriyor” formunda konuşuyor.
AVLANAN SON KABİLELERDEN BİRİ
Yağmur ormanlarına yayılmış 80 küçük köyden oluşan kabile, dünyada sadece avcılık-toplayıcılık yoluyla hayatta kalan son kümelerden biri olarak biliniyor. Kabile üyeleri, ok, yay ve zehirli sarmaşıkları kullanarak balık tutuyor, karada ise palalarla avlanıyor.
Tsimane’lerin beslenmesinin yüzde 70’inden çoksı pirinç, muz, manyok, mısır, kabuklu yemişler ve meyveler dahil olmak üzere yüksek lifli karbonhidrattan oluşuyor. Bunların haricinde kabilede balık ve yağsız et de yaygın olarak tüketiliyor.
Kimi araştırmalar, beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak Tsimane bayanlarının anne sütünün, beyin gelişimi için epey kıymetli olan omega-3 yağ asitleri bakımından Batılı bayanlar tarafınca üretilen sütten daha yüksek olduğunu söylüyor. Ortalama bir Tsimane ailesinin dokuz çocuğu oluyor lakin çocukların yaklaşık yüzde 5’i doğumdan daha sonrasında, yüzde 15’i ise beş yaşına gelmeden ölüyor.
Tsiname kabiles*ii kainatta bulunan tüm bitki ve hayvanların, taş, toprak ve varlıkların, göklerin hatta yağmur, dolu, yıldırım üzere tabiat olaylarının bile bir ruhu olduğunu savunan animizm yani canlandırmacılık inancını benimsiyor.
San Borja kasabası etrafında yaşayan az sayıda Tsimane cep telefonu kullanıyor. Lakin Maniqui Irmağı’nın daha üstünde yaşayan kabile üyeleri fazlaca daha klasik bir ömür sürüyor.
Pekala ilkel denebilecek kadar doğal yaşayan bu kabile üzerinde yapılan araştırmalar ve çıkan farklı sonuçları hakkında uzmanlar neler söylüyor?
TSIMANE KABİLESİ BU ÜÇ FAKTÖRE MARUZ KALMIYOR…
Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz, çağdaş toplumların beyin ve vücut sıhhatini tehdit eden esas üç faktör olduğunu, bu faktörlerin hiç birine, Tsimane kabilesi üzere doğal ortamlarda yaşayan ve doğal besinlerle beslenen bireylerin maruz kalmadığını söylüyor.
Yavuz, bu olumsuz kurallardan birinin elektromanyetik kirlilik olduğundan bahsediyor, “Şu an atmosferimizde radyo ve TV dalgaları, cep telefonu frekansları, telsiz frekansları, yüksek tansiyon sınırları, baz istasyonları, wireless ortamları ve elektronik aygıtlardan kaynaklanan önemli bir dalga kirliliği var. Elektromanyetik kirlilik bilhassa beynimizi önemli boyutta olumsuz etkiliyor. Bundan 30-40 sene pek görülmeyen Alzheimer ve panik atak üzere hastalıkların günümüzde çığ üzere artması bunun bir göstergesidir. AVM’ler üzere ağır elektronik ortamlarda alışveriş yapanların kısa bir süre daha sonra kendilerini epey yorgun hissetmeleri de bu sebepledir” diyor.
Dr. Mehmet Yavuz, “İkinci faktör ise plastik kaplardır. Plastik kaplar bugün artık ömrümüzün her alanına girmiş bulunuyor. Plastik kaplar içerisine sıcak besinler koyulduğunda, bir grup toksik unsurlar ısının tesiriyle besine geçiyor. Bu da beyin ve vücut sıhhatini olumsuz etkiliyor” sözlerini kullanıyor.
Üçüncü faktörün ise tarım ilaçları olduğunun ve bugün artık sofralarımıza gelen zerzevat meyvelerin biroldukca ilaçlama kademesinden geçtiğinin altını çizen Dr. Yavuz, “Üreticiler bilhassa daha fazla eser elde etmek için meyve ve zerzevatları daha çiçek açmış devirde iken ilaçlamaya başlıyor ve eserin toplanmasına kadar neredeyse en az üç sefer ilaçlama basamağından geçiliyor. Sonuçta eserlere nüfuz eden haşeratı yok etmek için kullanılan ilaçlar bir nevi zehir niteliğinde olduğundan meyve ya da zerzevatın özüne de sirayet edebilmesi kuvvetle ihtimal dahilinde” diyor.
Tüm bunların Tsimane kabilesi ile ilişkisini ise Yavuz şöyleki kuruyor: “ötürüsıyla, doğal ortamlarda yaşayan, doğal besinlerle beslenenlerin daha sağlıklı bir hayat sürmelerinin art planında yenen doğal besinlerin elbette rolü vardır. Ancak ben daha epey onların çağdaş toplumların artık gerekliliği olan, hayatımıza bir konfor ve rahatlık katmakla birlikte biroldukca ziyanlarının da bulunduğu teknolojik imkanlardan uzak olmalarına bağlıyorum…”
MEMLEKETLER ARASI TEDAVİ KILAVUZLARINA UYGUN YAŞIYORLAR
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Kardiyoloji Enstitüsü Prof. Dr. Ahmet Yıldı ise, ABD, Avrupa ve ülkemizde kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölümlerin yüzde 39-47 oranıyla birinci sırada yer aldığını söylüyor. Yıldız, Avrupa Kardiyoloji Derneği Kardiyovasküler Hastalıklardan Korunma Kılavuzu’nun 2017’de sağlıklı yaşama yönelik tekliflerini şu biçimde sıralıyor:
- Hayat üslubu değişikliğinin en değerli kısmını diyet oluşturuyor. Tam tahıllı mamüllerin, baklagillerin (mercimek, fasulye, bakla, bezelye, nohut gibi), çiğ ve pişmiş sebzeler, taze meyveler, balıklar, kümes hayvanlarının tüketilmesi ve doymamış yağların kullanılması öneriliyor.
- Karbonhidrattan varlıklı besinler içinden ise glisemik indeksi düşük ve lif içeriği yüksek olanları tercih edilmesi öneriliyor. Başka değerli bir nokta ise fizikî aktivite. Mevcut şimdiki tedavi kılavuzları haftada en az 2,5 saat orta yoğunlukta (haftanın 5 günü en az 30 dakika) yahut haftada 75 dakika (haftanın 5 günü 15 dakika) ağır fizikî aktivite yapılmasını söylüyor.
- Yapılan çalışmalarda fizikî aktiflik ve orta-ağır derecede idmanların kilo vermeyi kolaylaştırdığı; obezite, hipertansiyon ve diyabet üzere hastalıkları önlendiğini gösteren gereğince data var. bununla birlikte hiç bir biçimde tütüne de maruz kalınmaması gerekiyor.
Yıldız, “Bu çalışmada Tsimane kabilesindeki 40 yaş üstü bireylerdeki kalp ve damar hastalıkları açısından risk oranı düşük olan kişi sayısının yüzde 90’larda olduğu, 75 yaşın üstündeki bireylerin ise yalnızca yüzde 8’nin orta-yüksek risk düzeyine sahip olduğu tespit edilmiştir” diyor ve ekliyor:
“halbukiki, Avrupa’da kalp ve damar hastalıkları açısından düşük riskli hasta sayısının yüzde 19,1’lerde olduğunu biliyoruz. Çalışmada beraberinde kan basıncı bedellerinin düşük olması kabilenin son derece faal, klâsik olarak kendi yiyeceklerini avlıyor ve yiyecek arıyor ve yüksek lifli zerzevat, balık ve yağsız et tüketiyor olması ile alakalı gözüküyor.”