Çarpıcı tahlil: Koronavirüs kapanmalarının ziyanları faydalarından ağır basıyor!
Koronavirüs salgınının başlarında yaratılan epidemiyolojik modeller felaket niteliğinde bir can kaybı potansiyelinin olduğunu, bunun lakin sıkı karantina tedbirleriyle önlenebileceğini öngörüyordu. Buna karşılık, dünyadaki neredeyse her ülke, daha 2020’nin Mart ayı bitmeden sonuna kadar karantina tedbirlerini oldukçatan almıştı. Lakin bazıları bu aksiyonların bilimsel açıdan sağlam biçimde desteklenmediklerini söyleyerek yapılan modelleme çalışmalarının büyük yanlışlar içerdiğini öne sürmüştü.
Johns Hopkins Üniversitesi Uygulamalı İktisat Enstitüsü profesörleri Jonas Herby, Lars Jonung ve Steve Hanke tarafınca yapılan literatür incelemesi ve meta-analizinde, çoklukla okul ve işyeri kapanışlarını içeren hareket ve seyahat üzerine kısıtlamaların Kovid-19 mevt oranı üzerinde epey az tesiri olduğunu ya da hiç tesiri olmadığını buldu.
KAPANMALARIN TESİRİ ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALAR BİRBİRİYLE ÇELİŞİYOR
Binlerce çalışmayı gözden geçiren muharrirler, içlerinden tahlile değecek kadar sağlam ve gereğince ilgili datalara sahip olan 34’ünü seçti. Çalışmaların ulaştığı sonuçlar birbiriyle çelişir biçimdeydi. Birtakım çalışmalar, karantinaların mevt oranı üzerinde istatistiksel olarak manalı bir tesiri olmadığını bulurken başka araştırmalar sokağa çıkma yasağı ve mevt oranı içinde kayda bedel bir negatif alaka bulmuştu. Lakin karantinalar ve mevt oranı içinde kıymetli bir müspet ilgi, yani karantinaların aslında Kovid-19’dan kaynaklanan vefatları artırdığını bulan çalışmalar da vardı.
Müellifler, birebir soruyu ele alan birden çok çalışmanın sonuçlarını birleştiren ve ortak bir sonuç çıkarmak için havuzlanmış bilgileri kullanan istatistiksel bir teknik olan bir meta-analizi kullanarak, karantinaların Kovid-19 mevt oranları üzerinde kıymetli bir tesir göstermediğini buldular. Müelliflerin sözüyle kapanmaların tesiri ‘yok denecek kadar azdı’.
İSTEKLİ DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİNİN TESİRİ DAHA BÜYÜK
Hopkins çalışmasının bulguları, Kanadalı ekonomist Douglas Allen’in Nisan 2021’de yayınladığı, karantinaların Kovid-19 ölümlerinin sayısı üzerinde hayli az yahut hiç tesiri olmadığı tarafındaki sonuçlara ulaşan incelemeyi doğrulamış oldu. Allen çalışmasında istekli ve mecburî tecritlerin tesirleri içinde ayrım yapmış, olaylardaki ve ölümlerdeki değişikliklerin birçoklarının ardında insanların davranışlarındaki istekli değişiklikler olduğunu bulmuştu. Hopkins çalışmasının ortak muharrirlerinden Danimarkalı ekonomist Jonas Herby ayrıyeten Ocak 2021’de yaptığı bir incelemede, istekli davranış değişikliklerinin pandeminin büyümesini sınırlamada etkisinin, mecburî tedbirlerden 10 kat daha büyük olduğunu kararına ulaşmıştı.
20 yıldan fazla bir süre evvel ekonomist Tomas Philipson, bireylerin bulaşıcı hastalık salgınlarına reaksiyon olarak davranışlarını nasıl değiştirdiklerini incelemişti. Beşerler, sıhhat risklerinden ve maliyetlerinden kaçınmak için istekli olarak hareketlerini değiştiriyor, hastalığın yayılmasını denetim altına almak ismine alınan karantinalar üzere halk sıhhati talimatlarına da karşılık veriyorlardı. Kovid-19 salgını başladığında bireyler, hastaneler ve başka işletmeler, daha hükümetler hastalığın yayılmasını sınırlamak ismine genelgeler çıkarmadan evvel harekete geçmişti.
Dahası ekonomistlerin öngördüğü biçimde, bireylerin hareketleri ve hükümetlerin tedbirlerine ahengi, anlık olarak algılanan risk derecesine karşılık veriyordu. Kovid-19 yayılımı arttıkça beşerler meskenlerinde kalıp kalabalık ve kapalı alan faaliyetlerinden kaçındı. Prevalans (hastalığın yayılım hızı) düşüş gösterince beşerler olağan faaliyetlerine devam ettiler. Kapanma tedbirleri kısa vadede tesirli olsa bile, riskli istekli davranışlardaki değişiklikler ve bu muvaffakiyete karşılık olarak halk sıhhati tedbirlerine ahenk, karantinaların yararlarını etkisiz hale getirebileceği düşünülüyor.
Pandemi sırasında siyaset yapıcıların dayandığı epidemiyolojik modellerin birçok, bilhassa de son derece tesirli olan Imperial College of London modeli, bu istekli tesirleri hesaba katmadı. Haziran 2020 tarihindeki, yaygın olarak alıntılanan bir Imperial College makalesi, Avrupa’daki Kovid-19 ölümlerinin azalmasını büsbütün uygulanan kapanmalara bağlıyor. Makalenin muharrirleri “hükümetlerin müdahaleleri olmadan bile vefatları azaltabilecek davranış değişikliklerini” hesaba katmadıklarını kabul ediyor.
KAPANMANIN ZİYANLI TESİRLERİ
Hopkins araştırmacıları ayrıyeten, karantina tedbirlerinin, insanların sıhhat protokollerine sahip açık hava yerleri yahut işyerleri üzere kısmen daha inançlı yerlere erişimlerine müsaade vermeyip, enfekte olma yahut aile üyelerini enfekte etme mümkünlüğünün daha yüksek olduğu konutlarında barınmaya zorlayarak pandemiyi daha da kötüleştirmiş olabileceğini düşünüyorlar. Bu tez, özel şirketlerin istekli olarak uyguladığı enfeksiyon tedbire önlemlerinin işyerinde Kovid-19 bulaşma oranı meskenlerdeki oranlarının altına indirdiği tespit eden Chicago Üniversitesi’nden ekonomist Casey Mulligan’ın çalışmasıyla destekleniyor.
Hopkins çalışmasının muharrirleri ayrıyeten kapanmalara bağlı olarak dünya çapında epeyce sayıda insanın işsiz, öğrencilerin kâfi eğitimden yoksun kaldığını ve toplumun genelini etkileyen ruhsal problemlerin arttığına dikkat çekiyor. Araştırmacılar, genel kanının bilakis karar alıcıları zarurî kapanmaları “pandemi siyasetinin bir aracı olarak görmemeye” davet ediyor.
Koronavirüs salgınının başlarında yaratılan epidemiyolojik modeller felaket niteliğinde bir can kaybı potansiyelinin olduğunu, bunun lakin sıkı karantina tedbirleriyle önlenebileceğini öngörüyordu. Buna karşılık, dünyadaki neredeyse her ülke, daha 2020’nin Mart ayı bitmeden sonuna kadar karantina tedbirlerini oldukçatan almıştı. Lakin bazıları bu aksiyonların bilimsel açıdan sağlam biçimde desteklenmediklerini söyleyerek yapılan modelleme çalışmalarının büyük yanlışlar içerdiğini öne sürmüştü.
Johns Hopkins Üniversitesi Uygulamalı İktisat Enstitüsü profesörleri Jonas Herby, Lars Jonung ve Steve Hanke tarafınca yapılan literatür incelemesi ve meta-analizinde, çoklukla okul ve işyeri kapanışlarını içeren hareket ve seyahat üzerine kısıtlamaların Kovid-19 mevt oranı üzerinde epey az tesiri olduğunu ya da hiç tesiri olmadığını buldu.
KAPANMALARIN TESİRİ ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALAR BİRBİRİYLE ÇELİŞİYOR
Binlerce çalışmayı gözden geçiren muharrirler, içlerinden tahlile değecek kadar sağlam ve gereğince ilgili datalara sahip olan 34’ünü seçti. Çalışmaların ulaştığı sonuçlar birbiriyle çelişir biçimdeydi. Birtakım çalışmalar, karantinaların mevt oranı üzerinde istatistiksel olarak manalı bir tesiri olmadığını bulurken başka araştırmalar sokağa çıkma yasağı ve mevt oranı içinde kayda bedel bir negatif alaka bulmuştu. Lakin karantinalar ve mevt oranı içinde kıymetli bir müspet ilgi, yani karantinaların aslında Kovid-19’dan kaynaklanan vefatları artırdığını bulan çalışmalar da vardı.
Müellifler, birebir soruyu ele alan birden çok çalışmanın sonuçlarını birleştiren ve ortak bir sonuç çıkarmak için havuzlanmış bilgileri kullanan istatistiksel bir teknik olan bir meta-analizi kullanarak, karantinaların Kovid-19 mevt oranları üzerinde kıymetli bir tesir göstermediğini buldular. Müelliflerin sözüyle kapanmaların tesiri ‘yok denecek kadar azdı’.
İSTEKLİ DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİNİN TESİRİ DAHA BÜYÜK
Hopkins çalışmasının bulguları, Kanadalı ekonomist Douglas Allen’in Nisan 2021’de yayınladığı, karantinaların Kovid-19 ölümlerinin sayısı üzerinde hayli az yahut hiç tesiri olmadığı tarafındaki sonuçlara ulaşan incelemeyi doğrulamış oldu. Allen çalışmasında istekli ve mecburî tecritlerin tesirleri içinde ayrım yapmış, olaylardaki ve ölümlerdeki değişikliklerin birçoklarının ardında insanların davranışlarındaki istekli değişiklikler olduğunu bulmuştu. Hopkins çalışmasının ortak muharrirlerinden Danimarkalı ekonomist Jonas Herby ayrıyeten Ocak 2021’de yaptığı bir incelemede, istekli davranış değişikliklerinin pandeminin büyümesini sınırlamada etkisinin, mecburî tedbirlerden 10 kat daha büyük olduğunu kararına ulaşmıştı.
20 yıldan fazla bir süre evvel ekonomist Tomas Philipson, bireylerin bulaşıcı hastalık salgınlarına reaksiyon olarak davranışlarını nasıl değiştirdiklerini incelemişti. Beşerler, sıhhat risklerinden ve maliyetlerinden kaçınmak için istekli olarak hareketlerini değiştiriyor, hastalığın yayılmasını denetim altına almak ismine alınan karantinalar üzere halk sıhhati talimatlarına da karşılık veriyorlardı. Kovid-19 salgını başladığında bireyler, hastaneler ve başka işletmeler, daha hükümetler hastalığın yayılmasını sınırlamak ismine genelgeler çıkarmadan evvel harekete geçmişti.
Dahası ekonomistlerin öngördüğü biçimde, bireylerin hareketleri ve hükümetlerin tedbirlerine ahengi, anlık olarak algılanan risk derecesine karşılık veriyordu. Kovid-19 yayılımı arttıkça beşerler meskenlerinde kalıp kalabalık ve kapalı alan faaliyetlerinden kaçındı. Prevalans (hastalığın yayılım hızı) düşüş gösterince beşerler olağan faaliyetlerine devam ettiler. Kapanma tedbirleri kısa vadede tesirli olsa bile, riskli istekli davranışlardaki değişiklikler ve bu muvaffakiyete karşılık olarak halk sıhhati tedbirlerine ahenk, karantinaların yararlarını etkisiz hale getirebileceği düşünülüyor.
Pandemi sırasında siyaset yapıcıların dayandığı epidemiyolojik modellerin birçok, bilhassa de son derece tesirli olan Imperial College of London modeli, bu istekli tesirleri hesaba katmadı. Haziran 2020 tarihindeki, yaygın olarak alıntılanan bir Imperial College makalesi, Avrupa’daki Kovid-19 ölümlerinin azalmasını büsbütün uygulanan kapanmalara bağlıyor. Makalenin muharrirleri “hükümetlerin müdahaleleri olmadan bile vefatları azaltabilecek davranış değişikliklerini” hesaba katmadıklarını kabul ediyor.
KAPANMANIN ZİYANLI TESİRLERİ
Hopkins araştırmacıları ayrıyeten, karantina tedbirlerinin, insanların sıhhat protokollerine sahip açık hava yerleri yahut işyerleri üzere kısmen daha inançlı yerlere erişimlerine müsaade vermeyip, enfekte olma yahut aile üyelerini enfekte etme mümkünlüğünün daha yüksek olduğu konutlarında barınmaya zorlayarak pandemiyi daha da kötüleştirmiş olabileceğini düşünüyorlar. Bu tez, özel şirketlerin istekli olarak uyguladığı enfeksiyon tedbire önlemlerinin işyerinde Kovid-19 bulaşma oranı meskenlerdeki oranlarının altına indirdiği tespit eden Chicago Üniversitesi’nden ekonomist Casey Mulligan’ın çalışmasıyla destekleniyor.
Hopkins çalışmasının muharrirleri ayrıyeten kapanmalara bağlı olarak dünya çapında epeyce sayıda insanın işsiz, öğrencilerin kâfi eğitimden yoksun kaldığını ve toplumun genelini etkileyen ruhsal problemlerin arttığına dikkat çekiyor. Araştırmacılar, genel kanının bilakis karar alıcıları zarurî kapanmaları “pandemi siyasetinin bir aracı olarak görmemeye” davet ediyor.